Dagblaðið Vísir - DV - 15.10.2010, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐA 15. október 2010 FÖSTUDAGUR
Strax eftir hrun-
ið haustið 2008
hófust vikulegir
mótmælafund-
ir á Austurvelli,
þar sem Hörð-
ur Torfason
söngskáld veitti
reiði og örvænt-
ingu fjöldans
nauðsynlega
og sanngjarna
útrás. Þar voru
frá byrjun sett-
ar fram nokkrar skýrar og einfaldar
kröfur sem allir viðstaddir gátu fallist
á. Við viljum nýja ríkisstjórn, Davíð
burt úr Seðlabankanum og svo fram-
vegis.
ÓFRJÁVÍKJANLEG KRAFA
Meðal þeirra krafna sem fjöldinn
setti þarna fram var ein um stjórn-
lagaþing og nýja stjórnarskrá. Sú
krafa varð ófrávíkjanlegur hluti
þeirrar öldu sem reis á Austurvelli og
endaði með Búsáhaldabyltingunni
í lok janúar 2009. Hún var jafn mik-
ið alvörumál fyrir okkur, sem stóð-
um þarna á Austurvellinum hvernig
sem viðraði viku eftir viku, og kröf-
urnar um að ríkisstjórn Geirs Haarde
færi frá og óhæfir yfirmenn Seðla-
bankans og Fjármálaeftirlitsins yrðu
reknir.
Svo fór að allar þær kröfur, sem
settar voru fram á Austurvelli, voru
uppfylltar, nema hvað fyrst nú hillir
undir að krafan um nýja stjórnarskrá
verði að veruleika. Og það er ekki
vonum seinna. Ég var satt að segja
farinn að hafa þungar áhyggjur af því
hve hin nýja ríkisstjórn virtist allt síð-
astliðið ár og langt fram á vorið í vor
ætla að draga lappirnar í þessu máli.
En loks var skarið tekið af, og stjórn-
lagaþing verður háð í tvo mánuði á
næsta ári.
Og ég ætla að bjóða mig fram
til að sitja á þessu stjórnlagaþingi.
Ástæðurnar eru fyrst og fremst tvær.
Í fyrsta lagi held ég að fyrir þessu
þingi liggi að eiga ríkari þátt í að
skapa „nýtt Ísland“ en nokkuð ann-
að. Menn hafa bent á, og vissulega
með réttu, að hrunið hafi ekki bein-
línis orðið vegna gallaðrar stjórnar-
skrár. Enda snýst stjórnlagaþingið
ekki um hrunið í október 2008. Hin
nýja stjórnarskrá snýst um framtíð-
ina, um það samfélag sem við viljum
byggja upp í kjölfar þess að við vor-
um á svo ruddafenginn hátt neydd
til að horfast í augu við spillinguna
í samfélaginu – spillingu sem við
höfðum talið okkur trú um að væri
varla til.
ÖFLUGT ÖRYGGISNET
Ný stjórnarskrá kemur ekki sjálfkrafa
í veg fyrir spillingu, en hún á að verða
til þess að við hljótum að semja nýj-
ar og réttlátari leikreglur fyrir samfé-
lagið okkar allt – hún á að verða nýtt
upphaf, leiðarljós út úr þrengingum
undanfarinna missera, tákn þess að
við viljum bylta og breyta, og það
verði ekki bara „business as usual“
þegar mesta kreppan verði hætt að
bíta.
Í öðru lagi þykir mér persónulega
ekki annað sæmandi en gefa kost
á mér til þessa verks. Ég hef í meira
en tvo áratugi flutt pistla og skrifað
greinar um samfélagsmál, og vissu-
lega fremur fundið að, en hrósað. Nú
þegar almenningur hefur sjálfur sótt
þann rétt að fá að véla um framtíð
samfélagsins án afskipta stjórnmála-
flokka, þá þætti mér satt að segja lít-
ið fyrir mig leggjast ef ég reyndi ekki
þessa leið til að koma mínum hug-
sjónum í framkvæmd. Þær hugsjónir
snúast um frelsi með ábyrgð, velferð,
gagnsæi og algjöra virðingu fyrir
mannréttindum.
Mínar lífsskoðanir gætu líklega
flokkast sem nokkuð vinstrisinnaðar
þegar lýtur að grunngildum samfé-
lagsins; ég styð eindregið allar hug-
myndir sem gætu orðið til þess að
hér kæmist á raunverulegt norrænt
velferðarsamfélag. Því það hefur því
miður aldrei orðið í raun og veru. En
í málum er snúast um frelsi einstak-
lingsins til að haga sínu prívatlífi
sjálfur, án óþarfra afskipta yfirvalda,
þá telst ég líklega heldur hægrisinn-
aður – ef þau hugtök hafa þá ein-
hverja merkingu lengur.
Kannski má orða það svo að ég
vil hafa mjög öflugt öryggisnet undir
línudansi samborgara minna, en ég
vil ekki banna neinum að stíga út á
línuna.
SKRIFUÐ FYRIR FÓLK,
EKKI LÖGSPEKINGA
Svo er það sérstakt áhugamál mitt að
hin nýja stjórnarskrá verði skrifuð á
skýru, auðskiljanlegu og vonandi
fallegu máli. Stjórnarskráin er það
plagg sem samfélagið er reist á og
það verður að vera skiljanlegt hverj-
um manni, en þessi undirstöðuskrá
samfélagsins verður líka eftir megni
að birta á innblásinn og vel orðaðan
hátt þær hugmyndir sem við ætlum
að fylgja á komandi tímum. Hún á
að vera skrifuð fyrir venjulegt fólk og
til þess ætluð að lýsa grunngildum
samfélagins, en hún á ekki að vera
fyrir lögspekinga að hártoga.
Þarna vona ég að ég gæti komið
að gagni.
Ný stjórnarskrá mun ekki leysa
öll samfélagsvandamál. Mörg þeirra
snertir hún vissulega lítt eða ekki.
En hún getur orðið sá viti sem við
stefnum eftir til heilbrigðara samfé-
lags sem getur horft fram á 21. öldina
laus við feyskinn farangur 20. aldar-
innar.
Ég vonast að sjálfsögðu til þess að
fá atkvæði sem flestra í kosningun-
um í nóvember. Nú, þegar ákvörð-
unin er tekin eftir nokkra umhugs-
un, þá blóðlangar mig að fá að taka
þátt í að móta framtíð okkar allra.
Ég vona um leið að sem allra flest-
ir karlar og konur gefi kost á sér, því
við þurfum svo sannarlega að hjálp-
ast að við þetta verkefni. En jafn-
framt er það einlæg von mín að hinir
svonefndu hagsmunaaðilar og/eða
stjórnmálaöfl muni stilla sig um að
senda í framboð óopinbera fulltrúa
sína til að freista þess að ráðskast
með það fjöregg okkar sem stjórn-
arskráin verður, í þágu þröngra eig-
inhagsmuna. Hagsmunöfl eiga ekki
að skrifa stjórnarskrána, það á þjóð-
in sjálf að gera.
VIÐ VERÐUM AÐ
GERA ÞETTA VEL
Sjálfur mun ég ekki verða fulltrúi
neins nema sjálfs mín og þeirrar
samvisku og þeirrar réttlætiskennd-
ar og heilbrigðrar skynsemi sem mér
voru gefnar í vöggugjöf. Ég vona að
þær systur dugi nú vel, svo mér verði,
í félagi við annað gott fólk, kleift að
vinna þjóðinni nokkurt gagn – nú
þegar hún þarf vissulega á að halda.
Við þurfum að gera þetta vel, og
ef það tekst, þá verður bjartara fram
undan í samfélaginu. Þá munum
við sjá að það er ekki óhjákvæmilegt
lögmál að samfélagið sundrist í karp
og deilur þegar bjátar á, heldur get-
um við tekist djörf og samhent á við
framtíðina – og þá um leið gert upp
fortíðina á heiðarlega hátt.
K völdið byrjaði illa. Við pabbi gamli vorum í hópferð með rúmlega 20
Íslendingum í borginni
Gjirokaster í suðurhluta Al-
baníu. Hitinn var rúmlega
20 gráður og við þurftum að
ganga um það bil tvo kíló-
metra, meðal annars upp
bratta brekku, til að komast
á veitingastaðinn sem við
höfðum ákveðið að borða
á það kvöldið. Dagsetning-
in var 21. september 2010, þegar sól-
in skín enn skært í Albaníu og hitinn
getur verið yfirþyrmandi yfir daginn
þó komið sé haust.
V ið vorum orðnir þreyttir á að borða kvöldmatinn sem var innifalinn í hóp-ferðinni. Maturinn hafði
ekki verið upp á marga fiska og tekið
var að líða á seinni hluta ferðar okk-
ar um Albaníu. Við vildum gera eitt-
hvað sérstakt í þessari gömlu, sögu-
frægu borg sem á tuttugustu öld gat
af sér tvo af þekktustu sonum Alban-
íu: einræðisherrann Enver Hoxha og
rithöfundinn og nóbelskandídatinn
Ismail Kadare. Á endanum ákváð-
um við því að borða á veitingastað á
hæð einni fyrir ofan borgina sem er
staðsettur í dæmigerðu húsi frá Gjir-
okaster – húsi úr steini með þaki úr
steinflögum sem teknar eru úr fjöll-
unum í kringum borgina. Á veitinga-
staðnum átti að vera boðið upp á
mat sem er dæmigerður fyrir borg-
ina.
Þ egar við komum á veit-ingastaðinn, svitaþvalir og þyrstir eftir göngutúrinn upp brekkuna bröttu, var
hann tómur og ekki bólaði á neinum
starfsmanni. Fljótlega kom þó að-
vífandi ung, ljóshærð stúlka, í flegn-
um bol, með tyggjó og á allt of háum
hælum, sem leit út fyrir að hafa eytt
of miklum tíma í ljósabekkjum. Hún
vísaði okkur til sætis á efri hæð húss-
ins, þar sem hátt var til loftsins sem
var fagurlega útskorið í við sam-
kvæmt venju í Gjirokaster, og tók
við drykkjarpöntun okkar. Við báð-
um um flösku af albönsku rauðvíni
sem hét Harley sem hún hafði mælt
sérstaklega með, auk sódavatns sem
átti að seðja sárasta þorsta göngu-
mannanna. Vínið reyndist vera af-
leitt og vatnið sem hún kom með
reyndist ekki vera sódavatn. Báðum
flöskunum var skilað með nokkr-
um pirringi og báðum við um ítalskt
vín í staðinn og áréttuðum að vatn-
ið ætti að vera með gosi. Við pabbi
veltum því fyrir okkur meðan við
biðum hvort við ættum að stinga af
og fara eitthvert annað þar sem ljóst
var að eigendur staðarins höfðu öðr-
um hnöppum að hneppa en að huga
að okkur. Jafnvel veltum við því fyrir
okkur hvort veitingastaðurinn væri í
reynd vændishús eða einhvers kon-
ar skjól fyrir skipulagða glæpastarf-
semi. Á meðan við hugsuðum gang
okkar, í þessu fallega 18. aldar stein-
húsi með viðarloftinu, ómaði al-
banskt teknópopp harkalega fyrir
eyrum okkar úr hátalarakerfi stað-
arins. Vonbrigði gamla mannsins
breyttust nánast í hryggð.
V ið þraukuðum þó og vín-ið og maturinn komu til okkar á endanum. Söng-kona staðarins, sem leit
ekki út fyrir að vera deginum eldri
en fimmtán, hafði leyst þá efna-
brúnu af sem gengilbeinan okk-
ar og hún útskýrði það fyrir okkur,
hikandi á ensku, að síðar um kvöld-
ið myndi hún skemmta gestum
staðarins með söng sínum. Matur-
inn reyndist svo vera afbragð, sem
og ítalska vínið sem rann ljúflega
niður kverkar okkar eftir prílið upp
brekkuna.
Á meðan við borð-uðum duttu svo inn á staðinn tveir aðrir gestir, hjón
um fertugt, sem settust við
næsta borð. Þau héldu á
sömu ferðahandbókinni
og við höfðum notað til að
finna veitingastaðinn. Eft-
ir að hafa aðstoðað þau við
að panta mat og drykk –
þjónustustúlkurnar kunnu
litla ensku og þurftum við
að notast við það litla sem kunnum
í ítölsku til að bjarga okkur – byrj-
uðum við að spjalla við þau. Þau
reyndust vera amerískir gyðingar frá
New York sem voru á ferðalagi um
Albaníu. Hjónin voru repúblikan-
ar og störfuðu sem læknar í Banda-
ríkjunum. Fljótlega, eftir að hafa rætt
um helstu gagnrýni þeirra á Obama
Bandaríkjaforseta, fór umræðan að
snúast um stríð Bandaríkjamanna
gegn hryðjuverkum. Þá var stutt í
umræðuefnið sem óhjákvæmilega
hlaut að koma upp í samræðunum
við hjónin: Deiluna fyrir botni Mið-
jarðarhafs. Þá varð fjandinn laus.
V ið þrættum og þrefuðum við hjónin um stofnun Ísraelsríkis og réttlætið á bak við frekara landnám
og ofbeldi þeirra gagnvart Palestínu-
mönnum næstu tvo til þrjá tímana.
Við feðgar vorum hliðhollir málstað
Palestínumanna og skildum reiði
þeirra í garð Ísraelsmanna á meðan
hjónin vörðu Ísraelsríki með kjafti og
klóm. Umræðurnar urðu svo heitar
og háværar að ég gleymdi stund og
stað og aðrir gestir staðarins, sem
tekið höfðu að tínast inn eftir að
karpið hófst, voru án efa mjög argir
út í þessa fjandans útlendinga sem
voru að spilla fyrir þeim stundinni.
Á endanum var pabbi gamli orðinn
svo reiður út af málflutningi hjón-
anna að hann var byrjaður að segja:
„You people...“ Svo fór hann á kló-
settið og ég bað hjónin að líta til þess
að fyrir pabba væri þetta mikið rétt-
lætismál og að hann fyndi til með
Palestínumönnum. Þess vegna yrði
hann svo æstur þegar hann talaði
um Deiluna.
H jónin voru skilningsrík og viðkunnanleg og allt fór þetta fram í mesta bróð-erni þó hitinn og tilfinn-
ingar væru miklar. Lendingin í um-
ræðum okkar, eftir að pabbi hafði
komið af klósettinu, varð svo sú að
þegar öllu var botninn hvolft töldu
hjónin að stofnun Ísraelsríkis, og
vera gyðinga á svæðinu, væri rétt-
mæt vegna þess að Biblían segði
það. Svo vísaði hún í kafla í Gamla
testamentinu. Þarna lauk umræð-
unum enda gátum við ekki komist
lengra í áttina að skynsamlegri nið-
urstöðu: Þau töldu trúarlegu rök-
in vera réttmæt á meðan við feðgar
deildum ekki þeirri skoðun. Við vor-
um komin niður á fast land, bjarg, í
umræðunum og ekki varð deilt frek-
ar. Við þurftum að sættast á við vær-
um einfaldlega ósammála um þessa
réttlætingu.
H jónin keyrðu okkur nið-ur brekkuna og inn í Gjirokaster. Fyrir fram-an hótelið skiptumst við
á e-meilum og kvöddum við þau
með virktum. Þau höfðu komið til
Íslands í stutta heimsókn og með-
al annars borðað á veitingastaðnum
Við tjörnina og þau sögðust endilega
vilja heimsækja landið aftur. Ég sagði
þeim að vera í sambandi. Kvöldið
sem byrjað hafði svo illa endaði svo
vel eftir allt saman. Við feðgar höfð-
um lært ýmislegt á leið okkar og sofn-
uðum vel í herberginu okkar á ljóta,
alkalískemmda kommúnistahótel-
inu í þessari annars heillandi borg.
TEKNÓ OG TRÚ
Í ALBÖNSKU HÚSI
TRÉSMIÐJA
ILLUGI
JÖKULSSON
rithöfundur skrifar
HELGARPISTILL
INGI F.
VILHJÁLMSSON
fréttastjóri skrifar
Illugi Jökulsson ræðir um mikilvægi stjórnlagaþingsins og
lýsir yfir framboði sínu til þingsins.
Losnum við feyskinn
farangur 20. aldar