Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.2010, Blaðsíða 38

38 viðtal 3. desember 2010 föstudagur
Hlakkar til að
takast á við
verkefnið
Það var fallegur fimmtu-dagur í Reykjavík þegar blaðamaður gekk á fund Þorvalds Gylfasonar, próf-
essors í hagfræði við Háskóla Ís-
lands. Þorvaldur er maður mennta
og menningar og ber heimili hans
þess skýr merki. Hægt er að ímynda
sér að slík heimili séu á hverfanda
hveli í Reykjavík og þó að híbýlin sjálf
séu af nýrri nálinni er líkt og ferð-
ast sé aftur í tímann – í jákvæðasta
skilningi. Enginn flatskjár, engin glæ-
ný húsgögn í litunum svart og hvítt.
Málverk prýða veggina, sem og fjöl-
margar afrískar styttur – en Afríka
á hug og hjarta Þorvalds um þessar
mundir. Það eina sem minnir á nú-
tímann í fljótu bragði er iPod-spilari,
sem situr á góðum stað í sólstofunni
þar sem viðtalið fer fram. Það þarf
ekki að koma á óvart en Þorvaldur
er annálaður tónlistarunnandi og á
hann það til að semja tónlist í tóm-
stundum.
Þorvaldur var áberandi í fréttum
síðastliðinnar viku en hann hlaut
flest atkvæði 522 frambjóðenda til
stjórnlagaþings. Blaðamaður hóf
viðtalið á því að spyrja hvort Þorvald-
ur hefði búist við slíkri yfirburða-
kosningu. „Alls ekki. Ég vissi ekkert
að hverju stefndi, né nokkur annar í
þessu framboði að ég hygg.“
Alþingi gæti sín
En hvernig verður svo verkferli
stjórnlagaþings?
„Samin voru og samþykkt lög á
Alþingi um stjórnlagaþing sem mér
þykja reyndar fullafskiptasöm þar
sem þau sníða þinginu fullþröng-
an stakk. Síðan skilst mér að þingið
sé að vinna drög að starfsreglum og
ég vona að þær þrengi ekki starfs-
umhverfi stjórnlagaþings enn frekar
þar sem almenn regla í lagasetningu
er sú að reglugerðir eigi að rýmka
lög en ekki þrengja þau. Starfsregl-
urnar mega ekki með nokkru móti
raska þeim forsendum sem fólk lagði
til grundvallar atkvæðum sínum. Ég
vona að Alþingi gæti sín á þessu.“
Hugsanlega of skammur tími
Þú hefur talað um að stjórnlaga-
þing eigi að starfa jafnvel lengur en
lögin kveða á um, skil ég það rétt?
„Ekki alveg. Lögin kveða á um
að stjórnlagaþingið sitji í tvo mán-
uði með hugsanlegri framlengingu í
fjóra og jafnvel framlengingu aðeins
lengur, reynist þess þörf. En reynsl-
an utan úr heimi sýnir að þetta geti
reynst of skammur tími til að hann
dugi til að semja nýja stjórnarskrá frá
grunni. Þess vegna verður ein fyrsta
tillaga mín á þinginu að það væri
hyggilegra að færast minna í fang,
nota tímann sem okkur er ætlaður
til að ganga frá stjórnarskrá sem nota
megi til bráðabirgða og leggja jafn-
framt á ráðin um hvernig hægt sé að
ljúka frágangi stjórnarskrár á lengri
tíma, ef til vill tveimur árum eða svo.
Fyrirmyndin að þessu er alveg
skýr. Ég átti mjög fróðlegan fund
með einum af höfundum suðuraf-
rísku stjórnarskrárinnar sem er tal-
in ein sú framsæknasta og fullkomn-
asta í heiminum í dag. Hann lýsti
fyrir mér reynslu sinni og beinlín-
is lagði það til að við myndum gera
þetta eins og þeir, í tveimur áföng-
um. Bráðabirgðastjórnarskrá fyrst,
þar sem stjórnarskráin frá 1944 yrði
lögð til grundvallar eða höfð til hlið-
sjónar, en taka síðan lengri tíma til
að ganga endanlega frá lokagerðinni.
Ég þykist vita að einhverjir gætu orð-
ið fyrir vonbrigðum, hafa ef til vill séð
fyrir sér að fólk hefjist handa við að
skrifa nýja stjórnarskrá á autt blað.
Að mínum dómi gæti það verið svo-
lítið hættuleg leið. Bæði gæti þá skot-
ið upp kollinum ágreiningur um mál
sem er ekki tímabært að glíma við og
eins væri meiri hætta á því að slíku
frumvarpi um nýja stjórnarskrá yrði
hreinlega hafnað í þjóðaratkvæða-
greiðslu.“
Býsna skýrar reglur
Í vikunni bar á þeirri gagnrýni að
stjórnlagaþingið kunni að skorta
verkstjórn sem myndi koma niður á
skipulagi þingsins. Er það áhyggju-
efni?
„Nei, ég hef ekki orðið var við það.
Þingið mun kjósa sér forseta sem
mun stýra fundum þingsins. Þingið
starfar síðan í nefndum og reglurnar
eru býsna skýrar. Þingið hefur heim-
ild til að ráða starfsfólk, þar á meðal
erlenda ráðgjafa. Þar mun ég til að
mynda stinga upp á tveimur mönn-
um sem lögðu á ráðin um suðuraf-
rísku stjórnarskrána. Félagar mínir
á þinginu munu trúlega hafa sínar
hugmyndir um hvers konar ráðgjöf
við munum afla okkur. Ég hef eng-
ar áhyggjur af vandkvæðum með
skipulag þingsins.“
Ráðherrar utan þings
En að þínum áherslum. Í fram-
boðskynningu þinni sagðirðu að
þú vildir fækka þingmönnum
og treysta þrískiptingu valdsins.
Hvernig sérðu þetta fyrir þér? Eiga
ráðherrar að vera utan þings, eiga
þeir að vera kjörnir eða skipaðir?
Hvernig sérðu fyrir þér hlutverk
forseta?
„Ég get ekki svarað þessu til hlítar
enda þarf þetta að vera mjög vand-
lega rætt á þinginu. En ég hef lýst yfir
skoðun minni, og það fyrir löngu,
að ein leiðin til að treysta þrískipt-
ingu valdsins sé að auka vald forset-
ans en á sama tíma treysta valdmörk
hans. Þetta þýðir í stuttu máli tvennt.
Annars vegar þarf forsetinn að hafa
skýra heimild til að skipa utanþings-
stjórn. Á þetta atriði benti Ólafur Jó-
hannesson þegar árið 1946 en hann
var einn helsti stjórnlagaprófessor
landsins. Ég held að það yrði hollt
fyrir þingið að forsetanum yrði fal-
ið vald til að skipa ríkisstjórn. Ann-
að atriði sem mér er ofarlega í huga
er málskotsréttur forseta. Hann hef-
ur verið alveg skýr frá því að stjórn-
arskráin var samþykkt árið 1944 þótt
sumir hafi viljað sem minnst af þess-
um málskotsrétti vita. Hann þarf að
útvíkka þannig að forseti hafi rétt
til þess að vísa til þjóðaratkvæða-
greiðslu ekki aðeins frumvörpum
sem þingið samþykkir heldur einnig
frumvörpum sem þingið hafnar. Það
myndi dreifa valdi þingsins til þjóð-
arinnar enda á þingið ekki að sækja
vald sitt neitt annað en til þjóðarinn-
ar. Þannig gæti forseti til að mynda
komið í veg fyrir að trausti rúið Al-
þingi reyndi að spilla fyrir vinsælli
utanþingsstjórn. Hugsum okkur að
allt væri í hers höndum á Alþingi og
forsetinn skipaði utanþingsstjórn
en Alþingi myndi því næst reyna að
fella öll frumvörp slíkrar stjórnar.
Þá myndi þetta ákvæði í stjórnar-
skrá veita forsetanum rétt til þess að
áfrýja þessum frumvörpum til þjóð-
arinnar. Þannig gæti myndast nýtt og
betra jafnvægi. Ég get hins vegar ekki
sagt til um á þessari stundu hvort
þetta dugi, eða hvort ganga þurfi enn
lengra – til dæmis með því að for-
sætisráðherra yrði kjörinn í beinni
kosningu í stað þess að vera valinn
af þinginu, eins og verið hefur, eða
skipaður af forseta. Í öllu falli eiga
ráðherrar að vera utan þings. Þetta er
eitt af stærstu málunum sem stjórn-
lagaþing þarf að taka afstöðu til og
finna lausn á.“
Auðlindir í eigu fólksins
Þú ert einn þeirra sem vilja setja
ákvæði um eignarrétt þjóðarinnar
yfir auðlindunum. Telurðu að það
gæti orðið átakamál?
„Mér sýnist að flestir frambjóð-
endur séu sama sinnis um það mál
og endurspegli þar með vilja þjóð-
arinnar til langs tíma og þjóðfund-
arins um daginn. Það er ákvæði sem
hefði átt að vera komið inn í stjórn-
arskrá fyrir löngu. Stjórnarskrá á að
endurspegla alþjóðalög eins og hina
alþjóðlegu mannréttindaskrá Sam-
einuðu þjóðanna. Sá sáttmáli kveður
á um að náttúruauðlindir eigi að vera
í eigu fólksins og að það sé mannrétt-
indabrot að svipta fólk eignarréttin-
um yfir auðlindum sínum. Það var
á þessum grundvelli sem mannrétt-
indanefnd Sameinuðu þjóðanna
lýsti yfir áliti sínu að fiskveiðistjórn-
unarkerfi Íslendinga fæli í sér mann-
réttindabrot. Hæstiréttur dæmdi
einu sinni í máli, árið 1998, á svip-
uðum nótum en síðan var rétturinn
beittur þrýstingi og sneri við blað-
inu í öðru skyldu máli skömmu síð-
ar. Það eitt sýnir hversu dómsvaldið
er veikt gagnvart framkvæmdavald-
inu og sýnir glögglega að nauðsyn-
legt er að binda ákvæði í stjórnarskrá
sem verndar dómsvaldið fyrir fram-
kvæmdavaldinu. Mig langar að nefna
annað dæmi frá Suður-Afríku. Þar er
starfræktur stjórnlagadómstóll en ég
hygg að slíkur dómstóll ætti einnig
að vera bundinn í okkar stjórnarskrá.
Hlutverk hans er að fjalla um kærur
sem berast gegn stjórnvöldum fyrir
meint brot á stjórnarskránni. Stjórn-
lagadómstóllinn úrskurðar ekki að-
eins um slík mál heldur getur hann
gripið til ráðstafana. Ef ríkisstjórn-
in verður, að mati dómstólsins, ber
að því að hafa brotið gegn stjórn-
arskránni getur dómstólinn gefið
henni fyrirmæli um að bæta ráð sitt.
Ekki á sama hátt og mannréttinda-
nefnd Sameinuðu þjóðanna sem
getur aðeins veitt tilmæli – „name
them and shame them“ eins og það
heitir á ensku. Stjórnlagadómstóll
gæti hins vegar beitt viðurlögum.
Færi ríkisstjórnin ekki eftir tilmælum
dómstólsins væri hún að vanvirða
hann og fremja þannig refsiverða
háttsemi.“
bjorn@dv.is
Þorvaldur Gylfason, prófessor í hag-
fræði, hlaut flest atkvæði 522 frambjóð-
enda til stjórnlagaþings. Hann vill treysta
þrískiptingu valds og vill nota stjórn-
arskrá suður-afríku sem fyrirmynd,
sem hann segir eina framsæknustu og
fullkomnustu í heimi. Þorvaldur býst ekki
við ágreiningi um eignarrétt þjóðarinnar
yfir auðlindunum.
Þar mun ég til að mynda stinga upp
á tveimur mönnum sem
lögðu á ráðin um suður-
afrísku stjórnarskrána
Þorvaldur Gylfason,
prófessor Telur að
stjórnlagaþing eigi að
gefa sér góðan tíma.
myndiR siGtRyGGuR ARi