Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.2011, Blaðsíða 14

14 | Fréttir 11.–13. febrúar 2011 Helgarblað
Guðný Sigurðardóttir steig fram á
mánudag og sagði sögu dóttur sinn-
ar sem hefur ítrekað horfið af heim-
ilinu og er á kafi í vímuefnaneyslu. Í
kjölfarið hafði fjöldi foreldra í sömu
sporum samband, bæði við hana og
DV. Guðný er ekki ein þó að það séu
ekki margir sem ræði þetta. Nú birt-
um við sögu móður sem horfði á eftir
dóttur sinni fara í gegnum sama ferli
en náði áttum þegar kærasti hennar
lét lífið. Það er til þess að vernda dótt-
ur hennar sem við birtum ekki nöfn
þeirra mæðgna.
Rosalega hrædd
Dóttir hennar var misnotuð í æsku
auk þess sem hún lenti í mjög slæmu
einelti þar sem þær bjuggu í litlu bæj-
arfélagi úti á landi. Hún flúði þá í hóp
eldri krakka og kynntist eldri strák
sem bjó í bænum. Í kjölfarið fór hún
að láta sig hverfa, stinga af og fara í
bæinn. „Hann var góður við hana
þótt hann væri á kafi í fíkniefnum,“
segir móðir hennar. „En ég bara tryllt-
ist þegar hún var fimmtán ára gömul
með miklu eldri manni. Þetta er svo
auðveld leið, þetta var bara skólabók-
ardæmi um það hvernig börn reyna
að gleyma sér, fylla upp í tómarúmið
og hún var bara komin í slæm mál.
Í hvert skipti sem hún strauk leitaði
ég að henni úti um allt og gafst ekki
upp fyrr en ég fann hana. Ég keyrði
um bæinn og hringdi í alla sem mér
datt í hug að gætu vitað eitthvað. Ég
var rosalega hrædd um hana. Oft fann
ég hana hjá þessum kærasta hennar
og þegar ég sótti hana var hún brjál-
uð. Ég á ennþá bréf sem hún skrifaði
mér og sagðist hata mig.“
Á þessum tíma var hún líka að
kynnast eldri hálfbróður sínum sem
var á kafi í rugli og dældi í hana fíkni-
efnum. „Það særði mig mjög. Fyrst
fattaði ég það ekkert, mér fannst bara
gaman að þau væru að kynnast. En
hann tók ekki ábyrgð á því að passa
hana eða líta á hana sem litlu syst-
ur sína. Honum fannst bara gaman
að sýna sætu systur sína. Síðar baðst
hann afsökunar á þessu, þegar hann
var orðinn edrú.“
Sér eftir að hafa sent
hana í meðferð
Í kjölfarið fór hún í meðferð á Stuðl-
um. „Hún hafði verið að reykja gras
og var komin í slæman félagsskap og
ég var bara dauðstressuð með hana.
Þannig að ég sendi hana á Stuðla. Ég
upplifði Stuðla sem geymslu því það
var ekki verið að vinna með hana
þarna. Í mínum huga eru meðferðar-
úrræði fyrir unglinga bara djók. Það er
enginn að gera neitt af alvöru. Það er
allt bara bisness, enda er árangurinn
ekki nógu mikill. Þetta gekk ekki upp,
hún strauk þaðan, fór að hitta þessa
sukkfélaga sem hún átti og lenti í alls
konar veseni. Þannig að ég varð fyrir
miklum vonbrigðum.
Ég vissi ekki hvar hún var þegar
hún strauk og leið ömurlega. Ef ég
hefði vitað það sem ég veit í dag hefði
ég ekki sent hana strax í meðferð. Mér
fannst hún fyllast af vonleysi þegar
hún fékk þau skilaboð að ef hún stæði
sig ekki gæti allt verið búið. Krakkar
geta verið að fara í gegnum alls konar
tímabil. Þau eru ekkert endilega alkó-
hólistar. Þau eru kannski bara í slæm-
um félagsskap.“
Dóttirin lokkuð í partí
Fljótlega eftir heimkomuna af Stuðl-
um fór allt í sama farið. Nokkru síðar
fór hún á Vog og var þá komin í harð-
ari neyslu og farin að nota amfetam-
ín og alsælu að staðaldri. „Þar kynntist
hún soranum. Í meðferð er svo mik-
il samkennd að það myndast traust
á milli þeirra sem þar eru. Mér finnst
Vogur ógeðslegur staður fyrir ungl-
inga. Unglingar hafa ekkert að gera í
meðferð með Hraunurum inni á Vogi.
Það þarf að færa unglingadeildana út
úr þessu húsi. Dóttir mín komst í alls
konar sambönd og þegar hún kom
þaðan út varð neyslan miklu harðari.
Síminn hringdi og einhverjir karlar
voru á línunni. Þegar ég spurði hvort
hún væri ekki aðeins of ung til að vera
vinkona þeirra fékk ég þau svör að
þau væru meðferðarfélagar. Þar komst
hún líka í kynni við konu sem var tíu
árum eldri en hún. Hún hringdi í dótt-
ur mína og fékk hana með sér í partí
þar sem henni var byrluð alsæla og
þrír menn nauðguðu henni. Fyrir það
að lokka hana þangað fékk þessi kóka-
íngreiðslu, það fékk ég seinna staðfest.
Svona fólk er til. Siðblindan var svo
mikil að henni var komið í annarlegt
ástand til að það væri hægt að misnota
hana og síðan héldu þessir menn því
fram að hún hefði fílað þetta.“
Leið vítiskvalir
Sú var nú ekki raunin og eftir þetta
reyndi hún nokkrum sinnum að fyr-
irfara sér. „Ég hef
aldrei séð neinn
líða aðrar eins kval-
ir og gráta eins mik-
ið. Hún bjó enn hjá
mér á þessum tíma
og sagði mér strax
frá þessu. Guði sé lof
að hún treysti mér
fyrir þessu. Ég hef
lagt rosalega mikla
vinnu í okkar sam-
skipti svo hún gæti
sagt mér allt. En í
marga mánuði var
ástandið hræðilegt.
Henni leið svo illa og það var hryllilegt
að horfa upp á það. Grátköstin voru tíð
og hún óskaði þess helst að muna ekk-
ert eftir þessu, því smám saman féllu
minningarbrotin til og það var alltaf
jafn erfitt. Hana langði ekki að muna
þetta. Ég var svo reið að ég vissi ekki
hvað ég ætti að gera. Ég var svo van-
máttug. Hún var orðin fimmtán ára
og mátti stunda kynlíf. Þeir héldu því
fram að hún hefði fílað þetta. Hvern-
ig áttum við að sanna að svo hefði
ekki verið? Það var mjög erfitt. Reynd-
ar er ég á þeirri skoðun að það sé fá-
ránlegt að það megi sofa hjá fimmtán
ára börnum. Það ætti að hækka þessi
mörk upp til átján ára aldurs.“
Treystir engum fyrir barninu
Hún var ekki sú eina sem lenti í slík-
um vanda. „Ein vinkona hennar lenti
í því að meðferðarfélagar hennar bru-
tust inn heima hjá henni, bundu hana
niður og nauðguðu henni. Það voru
sprautuför á henni, marblettir og för
eftir rassskellingar. Samt hafði hún
verið edrú í þrjá mánuði þegar þetta
gerðist. Þegar þeir voru farnir var það
fyrsta sem hún gerði að hringja í dótt-
ur mína, sem sá hana í þessu ástandi
og kom grátandi heim til mín. Eftir
þetta fór þessi stelpa í rosalega mik-
ið rugl og endaði með manni sem var
miklu eldri en hún en gat verndað
hana. Þær eru ekki þær einu sem ég
veit til þess að hafi farið illa út úr sam-
skiptum við fólk sem þær kynntust í
meðferð.“
Eftir á að hyggja telur þessi móðir
að dóttir hennar hafi ekki átt heima í
meðferð. „Ég tók það allt of alvarlega
þegar hún var farin að reykja gras og
hef rosalega mikla sektarkennd vegna
þess. En þetta kenndi mér margt á
þessum tíma, eins og að treysta engum
nálægt börnunum mínum. Yfirleitt
eru þeir sem eru hættulegastir þeir
sem hafa aðgang að þeim, þeir sem þú
treystir eins og fólkið sem er með þeim
í meðferð.“
Leitaði á næturnar, vann á daginn
Næstu ár voru erfið og á tveggja ára
tímabili var hún stöðugt að leita dóttur
sína uppi. Hún kom sér fyrir í einhverj-
um grenum, oftast með eldra fólki.
„Stundum var hún einhvers staðar þar
sem ég gat ekki nálgast hana. Nokkr-
um sinnum þurfti lögreglan að leita að
henni. En það þurfti alltaf að líða viss
tími áður en þeir fóru af stað. Þegar
þeir voru búnir að leita oftar en einu
sinni að henni fannst mér þeir ekki
sinna þessu neitt rosalega vel, höfðu
örugglega ekki mannskap í það.
Mér fannst ég standa ein og það fór
rosalega mikið af mínum tíma í þetta.
Ég leitaði að henni á næturnar
og vann á daginn. Ég hef alltaf verið
heppin að geta ráðið tíma mínum svo-
lítið sjálf. Ég fann mér sniðuga vinnu
þar sem ég vann stuttan vinnutíma
og var með góð laun. En ég kom í alls
konar ástandi í vinnuna og var oft al-
veg ofboðslega þreytt. Samt vissi eng-
inn hvað ég var að ganga í gegnum.“
Einangraðist í kvölinni
Smám saman einangraðist konan
mjög mikið. „Ég var að díla við skítuga
barnið hennar Evu og ég fann hvern-
ig við vorum dæmdar ef ég sagði frá
því sem var að gerast. Því vildi ég ekki
bera þetta á torg og ómeðvitað ein-
angraðist ég í þessu ástandi. Í mörg
ár var ég aldrei í sambandi því ég vildi
ekki fá karlmann á heimilið. Ég ákvað
að klára bara þetta mál með börnun-
um mínum og gat ekki hugsað mér að
hleypa öðrum inn í þetta líf. Það þarf
líka að vera rosalega sterkur aðili sem
kemur inn í svona líf ef maður ætlar að
díla við börnin sín. Mér fannst ég held-
ur ekki hafa neitt að gefa.
Fólk er í rosalegri kvöl með þetta
og sumir gefast upp því þeir upplifa
þetta sem vonlausa baráttu. Ég missti
sem betur fer aldrei vonina. Samt er ég
búin að prófa allan pakkann, barna-
vernd, barnahús og lögregluna. Ég
náði takmarkað til hennar þegar hún
var upp á sitt versta. En ég var alltaf til
staðar fyrir hana og ég sagði henni allt-
af sannleikann. Sem betur fer var hún
oft með kærasta, mér fannst þeir flestir
fífl en fann samt ró í því að þeir myndu
þó passa upp á hana. En auðvitað voru
þeir líka að nýta sér varnarleysi hennar
og ungan aldur.“
Upphafið að endalokunum
Dóttir hennar náði sér ekki upp úr
þessu fyrr en hún var orðin nítján ára
og var farinn að búa með manni sem
var að verða þrítugur. Hann var í tómu
rugli, búinn að koma sér í mikil vand-
ræði og með handrukkara á eftir sér og
fleiri en eitt gengi. Þau voru nýfarin að
búa saman þegar hann dó. „Í rauninni
voru það fíkniefnin sem drógu hann
til dauða. Það var vendipunkturinn í
hennar lífi. Hún þurfti að takast á við
svona hluti til að átta sig og hún var
mjög lengi að jafna sig á því. Áfallið
var mikið og hún upplifði djúpa sorg.
Það tók langan tíma að vinna úr þess-
ari reynslu.“
Ástin er stærsti sigurinn
Í kjölfarið sneri stúlkan lífi sínu við og
tók ábyrgð á sálfri sér, eins og móðir
hennar leggur mikla áherslu á að all-
ir geri. „Meðferðarkerfið hér er þannig
að þú getur farið aftur og aftur í með-
ferð. Þá þarft þú ekki að taka ábyrgð á
sjálfum þér því þú ert alltaf með vara-
skeifu. Ef þú fengir bara að fara einu
sinni inn, fengir þá alla vitneskju um
sjúkdóminn og bataferlið og ættir síð-
an að bera ábyrgð á því væri líkegra að
þú næðir bata. Sérstaklega ef þú vissir
að þú fengir bara þennan eina séns, að
þú þyrftir að greiða fyrir næstu með-
ferð. Það er eins með þetta og allt ann-
að í lífinu, ef þú tekur ekki ábyrgð á að-
stæðunum færðu ekki frelsi frá þeim.
Þú verður að fara inn í reiðina, sárs-
aukann og sleppa því. Fyrirgefningin
gerir þig frjálsa og sömuleiðis það að
taka ábyrgð á lífi sínu.“
Eftir allt sem á undan er gengið
felst stærsti sigurinn í ástinni
sem er á milli þeirra. „Kær-
leikurinn gagnvart henni og
systur hennar er það dýrmæt-
asta sem ég hef upplifað. Við
erum svo miklir vinir, við erum
bara skytturnar þrjár. Ætli ég
væri nokkuð sú sem ég er í
dag ef það væri ekki fyrir þessa
reynslu. Fyrst að ég festist ekki
í sjálfsvorkun og hún náði bata
fengum við að vaxa með þess-
ari þraut. Við sáum leiðina út
úr þessu en það var ekki auð-
velt.“
einangraðist
í baráttunni
n Dóttir hennar strauk stöðugt í tvö ár n „Ástandið var hræðilegt“
n Leitaði á nóttunni og vann á daginn n Sagði engum frá n End-
urheimti dóttur sína þegar kærastinn dó n Ástin stærsti sigurinn
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
12 | Fréttir
9. febrúar 2011 Miðvikudagur
„Við erum að sjá dæmi um börn sem
eru dögum saman í reiðuleysi, týnd
í undirheimum Reykjavíkur. Það er
bara svoleiðis,“ segir Halldóra Dröfn
Gunnarsdóttir starfsmaður barna-
verndar Reykjavíkur. Reglulega birtast
fréttir af því í fjölmiðlum að lögreglan
leiti að ungum krökkum. Þessir krakk-
ar koma úr mismunandi aðstæðum
og mál þeirra eru jafn margvísleg og
þau eru mörg. Foreldrar standa þó
flestir ráðalausir frammi fyrir þessum
vanda, úrræðaleysið er mikið og fag-
aðilar sammælast um að þetta sé eitt-
hvað sem vert sé að hafa áhyggjur af.
Eitt af því sem veldur þeim ugg er þeg-
ar ólögráða stúlkur flýja í faðm fullorð-
inna karlmanna. Í einhverjum tilfell-
um haldi þeir stúlkunum uppi og fái
jafnvel kynferðislega greiða í staðinn.
Stundum eru þessi börn búin að
koma sér fyrir í svokölluðum gren-
um þar sem hópur fíkniefnaneytenda
hangir saman eða hjá vinum og kunn-
ingjum. „Við þurfum að finna þau og
koma þeim til hjálpar. Oft er ástæðan
tvíþætt, neysla og andlegir erfiðleikar,“
segir Halldóra.
„Það er ekkert á vísan að róa með
að þetta séu börn sem komi úr erfið-
um heimilisaðstæðum. Mörg þeirra
búa við ágætar heimilisaðstæður
og eiga ábyrga foreldra sem vilja og
geta stutt við bakið á þeim en þurfa
kannski aðstoð við það. Önnur börn
koma kannski úr skelfilegum heimil-
isaðstæðum. Það er ekki hægt að al-
hæfa neitt um það.“
Halldóra segir líka að hér sé mik-
ið af ungu fólki af erlendum uppruna
sem hafi komið til landsins með eða
án foreldra og eigi oft erfitt með að að-
lagast íslensku samfélagi. „Þau koma
hingað stálpuð og eiga erfitt með að
falla inn í og skilja kerfið. Foreldrar
þeirra eiga líka erfitt með það og við
þurfum þá að grípa inn í.“
Týnd í tvær vikur
Alls bárust barnavernd Reykjavík-
ur 43 beiðnir árið 2010 frá foreldrum
sem vildu að leitað yrði að barninu
þeirra. Formlegar beiðnir til lögreglu
voru hins vegar 24, í hinum tilvikun-
um komu börnin í leitirnar áður en
málið var komið í formlegt ferli. Þessi
börn voru týnd mislengi, allt frá ein-
hverjum dögum og upp í tvær vikur,
jafnvel lengur. „Þá láta þau stundum
vita að það sé allt í lagi með þau og
að þau séu á lífi en vilja ekki gefa upp
hvar þau eru, koma þessum skilaboð-
um bara til foreldra sinna.
Þegar ákveðið er að lýsa eftir barni
er vandinn yfirleitt orðinn nokkuð
viðamikill. Oftast er það gert vegna
þess að við metum það svo að þess-
ar stúlkur séu að leggja líf sitt í mikla
hættu í aðstæðum sem við þekkjum
ekki.“
Telja sig ástfangnar
Halldóra segir að þessi mál séu oft
snúin, ekki síst þegar ungar stúlkur
flýi í faðm manna sem þær telji sig
ástfangnar af, þótt í raun sé algengt
að mennirnir séu að nýta sér varn-
arleysi þeirra og sakleysi. „Þegar það
er ekki hægt að færa rök fyrir því með
sannanlegum hætti að stúlkan hafi
verið tæld eða beitt misbeitingu eða
öðru slíku er ekki hægt að kæra mál-
ið. Samkvæmt lögum mega allir sofa
hjá þegar þeir eru orðnir fimmtán ára.
Stúlkur á átjánda ári eru komn-
ar fast að því að verða sjálfráða um
sitt líf. Því nær sem dregur verða að
vera þeim mun sterkari rök fyrir því
að taka þær út úr aðstæðunum gegn
þeirra vilja. Við og dómstólar þurfum
að meta það þannig að þær séu bók-
staflega að stefna lífi sínu í hættu.“
Úrræðin sem barnavernd hefur
upp á að bjóða eru því ekkert sérstak-
lega sterk segir Halldóra. „Það er ekki
hægt að binda þessar stúlkur fastar
niður og henda lyklinum. Þær hafa
sinn rétt og því eldri sem þær eru því
erfiðara er að fást við málið. Foreldrar
þurfa stundum að horfast í augu við
það að geta lítið gert.“
Erfitt að koma í veg fyrir þetta
Halldóra veltir því upp hvort það sé of
snemmt að veita fimmtán ára börn-
um fullt frelsi á kynferðissviðinu:
„Sumir segja að það þýði ekkert að
loka augunum fyrir því að stór hluti
barna sé farinn að stunda kynlíf fyr-
ir fimmtán ára aldur. Á að setja ein-
hver aldursmörk á það? Það er spurn-
ing. Persónulega finnst mér fimmtán
ár fullsnemmt. Ég held að við værum
alla vega betur sett ef aldursmörkin
væru miðuð við sextán ára aldur.“
Líkt og Halldóra veltir Steinunn
Bergmann á Barnaverndarstofu sjálf-
ræðisaldrinum fyrir sér. „Börn sem
eru orðin fimmtán ára gömul mega
vera í kynferðissambandi en það er
ekki þar með sagt að það sé viðeig-
andi að þau séu í kynferðissambandi
við eldri menn. Margir foreldrar gera
athugasemdir við það. En ef þær vilja
þetta sjálfar er sannarlega erfitt að
bregðast við því og erfitt fyrir foreldra
að koma í veg fyrir það. Sum lönd
miða við átján ára aldur og mér þætti
ekkert óeðlegt að þessi mörk yrðu
færð ofar hér líka. Hins vegar er það
mjög tvíbent líka því það er spurning
um persónufrelsi barnanna og rétt-
indi. Það mætti kannski skoða það að
börn á aldursbilinu fimmtán til átján
ára gætu verið í kynferðislegu sam-
neyti við hvert annað, þótt að þeim
væri ekki heimilt að vera í sambandi
við fertuga menn.“
Í slagtogi við glæpamenn
Halldóra tekur orðið og segir að það
sé vissulega erfitt fyrir foreldra að
horfa upp á ólögráða dóttur sína í
faðmi eldri manns, sérstaklega ef
hann umtalaður sem misindismað-
ur. „Ég get ímyndað mér að það þætti
mjög alvarlegt að stúlka væri hjá Jóni
stóra. Í tilfelli þar sem vitað er að mað-
urinn stundar áhættusamt líferni og
hefur verið dæmdur fyrir það, jafnvel
gróft ofbeldi, og ætla mætti að mik-
ið af hættulegu fólki væri í kringum
hann er hægt að grípa sterkar inn í.
En ef stúlka er í slagtogi við fullorð-
inn einstakling sem lítið er vitað um
annað en að hann er með hreint saka-
vottorð og hún lifir ekki áhættusömu
lífi vandast málið. Hún er kannski
flutt að heiman og inn á annað heim-
ili gegn vilja foreldranna, en það er lít-
ið hægt að gera. Börn eru nefnilega
löglegir aðilar að barnaverndarmál-
um frá fimmtán ára aldri.
Ef foreldrar óska eftir því getum
við með aðstoð lögreglu tekið barn
með valdi út af heimili þar sem það
vill endilega vera, stundum frá kær-
astanum sínum eins og í þessu til-
felli. Vandinn er hins vegar sá að oft
fer stúlkan strax aftur til mannsins. Þá
þurfum við að fá úrskurð um að senda
barnið á meðferðarheimi. Barnið á
rétt á lögmanni sem fer með mál þess
fyrir dómstólum.“
„Þær leita þetta uppi.“
Valgerður Rúnrsdóttir læknir á Vogi
bendir á að börnin sæki yfirleitt í
þessar aðstæður sjálf. „Persónulega
held ég ekki að einhver maður úti í bæ
búi til fíkil úr ungri stúlku. Ég lít ekki
svo á að þær séu bara í neyslu vegna
þess að þær séu minni máttar gagn-
vart stærri mönnum sem toga þær
niður í svaðið, heldur eru þær í vand-
ræðum og þetta er þeirra leið til þess
að spjara sig.
Þetta samfélag verður til því ungar
stúlkur vilja prófa efnin og vera í þess-
um hópi. Þessu fylgir ákveðinn status,
þessir menn eiga bíl, fallegt heimili
og hafa aðgang að vímuefnum. Þeg-
ar þær eru orðnar háðar vímuefnum
fer þetta að snúast um að finna efni
og komast í vímu. Þær eiga kannski
erfitt með að verja sig og standa með
sjálfum sér og fara út úr erfiðum sam-
böndum. Þær eru oft í mikilli neyslu
og hafa ekki mikil fjárráð þannig að
þær leita þetta uppi.“
Halldóra segir að þær borgi fyrir
dóp, landa, brennivín og alla mögu-
lega hluti með kynlífi. „Þær eru
kannski ekki í markvissu vændi eins
og eldri konur en gefa kynlíf í skipt-
um fyrir peninga, föt, áfengi eða ann-
að sem þær telja sig vanta frá degi til
dags. Ég efast bara um þær segi okkur
allar frá því ef eitthvað slíkt er í gangi.
Margar segja aldrei frá því. Aðrar segja
bara smá, halda að við þolum ekki að
heyra meira, hvað þá foreldrarnir.“
Trúar svokölluðum kærasta
Þau mál þar sem ungar stúlkur búa
inni á glæpamönnum eru fá en þeim
mun alvarlegri. „Algengara er að
þær fari inn á heimili kærasta sem er
kannski tveimur, þremur árum eldri,“
segir Halldóra: „Að þær flytji bara að
heiman og inn á annað heimili án
þess að það hafi nokkurn tímann ver-
ið samþykkt. Stundum geta foreldrar
tekist á við þetta sjálfir en þegar þeir
halda að það sé um óregluheimili að
ræða er það erfiðara. Þá leita þeir til
okkar og við reynum að komast að
því hvað sé í gangi. Það getur verið
erfitt að meta það hvort þessar stúlk-
ur séu raunverulega sjálfviljugar í að-
stæðunum. Viðbrögð þeirra geta lit-
ast af hræðslu og þá halda þær trúnað
við þann mann sem þær óttast, eða
því, sem mér finnst nú algengara,
að þær telji sig vera í ástarsambandi
við manninn. Þær líta á þessa menn
sem kærasta sína, alla vega um tíma.
Þess vegna eru þær trúar þeim og
segja ekki frá neinu misjöfnu sem þær
verða fyrir. Þar að auki gætu einhverj-
ar verið háðar þessum kærustum sín-
um um efni. Á meðan svo er er ólík-
legt að þær trúi okkur fyrir því sem
hefur gerst.“
Beittar þvingunum
Hins vegar eru dæmi þess að þegar
meðferðaraðilar ná til þeirra, ef það
er hægt að koma þeim í meðferð og
styðja þær yfir lengri tíma, að þær
segi þá frá því að þær hafi verið beittar
þvingunum eða hótunum. „Í kjölfar-
ið er það metið hvort þær treysti sér
til þess að kæra málið en þær myndu
sjaldnast gera það. Sú skylda hvílir
þó á okkur, en þar sem þær neita að
bera vitni fyrir dómstólum þá er erf-
itt að eiga við það. Þær guggna nú yf-
irleitt á því fyrir dómi að segja frá því
sem gerðist, þó að þær hafi sagt frá
því annars staðar í kerfinu að þær hafi
orðið fyrir líkamlegu, kynferðislegu
eða annars konar ofbeldi og hótun-
um af hendi fyrrverandi kærasta síns.
Þetta eru ungar stúlkur sem óttast að
þeim verði refsað. Þær eru hræddar.
Fólk er hrætt,“ segir Halldóra.
Steinunn segir að það komi alltaf
upp mál þar sem menn misnoti ung-
ar stúlkur með þessum hætti. „Þeir
halda þeim frá foreldrum sínum og
neita því að þær séu þar sem þær eru.
Þannig koma þeir í veg fyrir að for-
eldrar geti sótt börnin sín. Það hafa al-
veg verið dæmi um það að menn hafi
leynt börnum fyrir foreldrunum. Það
er refsivert en ég veit ekki til þess að
því ákvæði hafi verið beitt.“
Ákvæðið aldrei nýtt
Steinunn myndi vilja sjá það gerast.
„Þá gildir einu hvort um er að ræða
menn í fíkniefnaheiminum sem laða
að sér ungar stúlkur eða aðra sem
halda jafnvel að þeir séu að hjálpa
barni. Auðvitað eru til dæmi um að
fólk leyni barni því það segist hafa það
svo slæmt heima hjá sér. Í sumum til-
vikum er kannski allt í lagi heima hjá
barninu en barnið vill fá að gera eitt-
hvað sem það má ekki. Ef einhver tel-
ur að barn búi við slæmar aðstæður
og geti ekki verið hjá forsjáraðilum
verður hann að snúa sér til barna-
verndar. Kerfið er með innbyggða
ferla til að aðstoða börn sem búa við
erfiðar heimilisaðstæður.“
Halldóra segir að það megi skerpa
betur á lagaákvæði sem segir að
óheimilt sé að hýsa börn undir lög-
aldri gegn vilja foreldranna. „Kannski
þarf líka að veita starfsmönnum betri
leiðbeiningar og hvetja þá til að nýta
það betur. En ég veit ekki hvort það
hefði einhvern tilgang, hvort það væri
einhver fælingarmáttur í því. Hvort
þeir fengu dóma yfirhöfuð. Þessir
lokkunardómar hafa verið mjög væg-
ir. Við yrðum að trúa því að vinnan
sem fylgdi því að kæra málið til lög-
reglu hefði einhvern tilgang. Að það
hefði fælingarmátt þannig að þess-
ir menn myndu ekki telja það svara
kostnaði að standa í þessu veseni.
Núna gerum við það ekki.“
Í mikilli hættu
Steinunn segir að öll flóran sé hér eins
n Ungmenni strjúka að heiman n Eru dö
gum saman í reiðuleysi
n Fá dóp, brennivín, peninga og föt fyrir
kynlíf n Þegja yfir
ofbeldi og þvingunum n Halda að þær s
éu ástfangnar n Engar
afleiðingar fyrir þessa menn n Foreldrar
ráðalausir
Ólögráða stúlkur í
fangi eldri manna
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
„Er það að segja
manni eitthvað
þegar lögrelgan kemur
heim til að sækja kærust-
una að beiðni barnavernd-
ar ... 6 mán í að hún verði 18
... lenti í þessu í síðustu viku.
„Þær líta á
þessa menn
sem kærasta sína.
Fréttir | 13
Miðvikudagur 9. febrúar 2011
og annars staðar „Það er allt til hér á
Íslandi. Ég er búin að starfa í þessum
geira lengi þannig að ég hef séð ým-
islegt og sum mál eru mjög alvarleg.“
Eins og Valgerður Rúnarsdóttir
læknir á Vogi bendir á er þessi hópur
ungmenna sem hleypur undan allri
aðstoð í mikilli hættu. „Afleiðingarn-
ar geta verið erfiðar ef fólk er líka í
vímuefnaneyslu. Þessir krakkar eru í
áhættuhóp varðandi sprautunotkun
og dæmi eru um að ungt fólk sé með
sýkingar eftir blóðblöndun eða smit á
veirum eftir sprautufíkn. HIV og lifr-
arbólga C eru þar á meðal.“
Harmsögur fíkla
Ungir og hömlulausir einstaklingar
í þessum aðstæðum eru líka í hættu
varðandi slys, kynsjúkdóma, ótíma-
bærar þunganir og annað slíkt. „Ég
hef séð þetta allt hjá krökkum sem
eru sautján, átján ára gamlir. Yngri
krakkar koma yfirleitt ekki á Vog, þar
sem þeirra aðalvandi er yfirleitt ekki
vímuefnavandi,“ segir Valgerður.
Hún bendir einnig á að á meðal
vímuefnaneytenda sé tíðni kynferð-
isofbeldis há. „Þeir sem eru í neyslu,
hvatvísir og ekki alltaf með fulla
fimm, lenda í ýmsu, meðal annars
kynlífi, hvort sem það er með eða á
móti. En það er svo margt annað líka,
beinbrot, eigum við að telja þau líka?
Það er svo margt sem kemur fyrir fíkla
og alkóhólista sem eru virkir í neyslu.“
Oft þurfa þessi börn að fara aft-
ur og aftur í meðferð áður en hægt
er að ná til þeirra. „Það er algengt að
þau komi oft og staldri stutt við. Það
er allt í lagi þótt einhver ætli sér bara
að vera edrú í nokkra mánuði – heil-
margt getur gerst á þeim tíma. Og það
er mikið í húfi. Sérstaklega þegar við
tökum mið af þeim fylgikvillum sem
hann væri að glíma við ef hann hefði
haldið áfram í neyslu.“
Of fá pláss í neyðarvistun
Flestir foreldrar telja að það ætti að
vera hægt að ganga lengra í því að
stoppa þessi ungmenni af segir Hall-
dóra: „Sem foreldri upplifir þú ákveð-
ið magnleysi gagnvart því að stöðva
barn sem er orðið jafn stórt og þú
en er í mótþróa og jafnvel að berjast
við fíkn. Þessu fylgja mikil átök. Fólk
vill að hægt sé að grípa inn í og setja
barnið strax á meðferðarheimili eða í
neyðarvistun en það getur tekið sinn
tíma og er ekki alltaf hægt.“
Þau heimili sem barnavernd hef-
ur hér í Reykjavík geta ekki tekið við
börnum í mikilli neyslu. Neyðarvist-
un Stuðla er eini staðurinn þar sem
hægt er að loka börn af um tíma. Þar
eru aftur á móti fá pláss, aðeins fimm,
og þau eru ætluð börnum af öllu
landinu. „Síðan þarf alltaf eitthvað
annað að taka við en það er nokkuð
ljóst að hvert sem við sendum barn-
ið er það aldrei þannig að allar hurð-
ir séu læstar. Ef barnið ætlar sér að
strjúka þá gerir það það. Okkar starf
felst í því að reyna að ná til barnsins,
tala við það og fá það til að samþykkja
að gera eitthvað í sínum málum.“
Vistuð utan heimilis
Stundum er lausnin sú að vista barn-
ið utan heimilis til skamms tíma, á
einkaheimili á vegum barnavernd-
ar, fósturheimili í Reykjavík. „Stund-
um er hægt að gera samkomulag
við stúlku um að hún búi þar að öllu
jöfnu, stundi skóla og hitti kærast-
ann sinn um helgar,“ segir Halldóra.
„Þá geta foreldrar ekki sætt sig við að
barnið þeirra flytji heim til kærast-
ans en hún ber við alls konar sam-
skiptavanda og vill ekki vera heima.
Kannski er hægt að leysa svona úr
málunum á meðan verið er að vinna
fjölskylduna saman.
Auðvitað myndi maður alltaf vilja
hafa fleiri og fjölbreyttari úrræði,“
segir Halldóra.
Sameinast á netinu
Í langflestum tilfellum eiga þessi
börn það sammerkt að þau hafa verið
í mjög slæmum aðstæðum á meðan
þau voru í hvarfi. Eins og sjá má á Fac-
ebook-síðunni hans Jóns stóra tengj-
ast þessi börn oft á netinu. Þar kynnt-
ist hann til dæmis ólögráða stúlku
sem lögreglan sótti heim til hans.
Halldóra ítrekar það við foreldra að
fylgjast með netnotkun barna og
segir að í gegnum Facebook og aðr-
ar samskiptasíður sé greiður og op-
inn aðgangur að krökkunum. „Ung-
ar stúlkur setja af sér myndir sem eru
alveg á mörkunum siðferðislega, þó
að þeim finnist það ekki sjálfum. Það
kallar á viðbrögð karla úti í bæ. Sum-
ar síður virðast helst snúast um kyn-
líf og samskipti kynjanna. Mjög ung-
ir krakkar skiptast á skoðunum, tala
illa um hvort annað og nota niðrandi
orð.
Ég þreytist því aldrei á því að biðja
fólk um að fylgjast með því hvað
börnin þeirra séu að gera í tölvunni,
hverjir séu vinir þess og hvar þau
séu. Það þarf að tileinka sér það frá
því að þau eru mjög ung að vera vel
inni í þeirra lífi og vera í samskiptum
við foreldra vina þeirra. Það er erfitt
að ætla að byrja á því á þegar börnin
komast á unglingsárin.“
Foreldrar á varðbergi
Halldóra hvetur foreldra barna í þess-
ari stöðu til að vera óhrædda við að
leita sér ráðgjafar, hvort sem það er á
þjónustumiðstöð, í Foreldrahúsi eða
hjá barnavernd. „Fólk upplifir þetta
oft sem frumskóg þar sem það þarf að
fara í gegnum alls kyns hindranir en
við reynum samt að fylgja því í gegn-
um þessa vegferð. Í gegnum 112 get-
ur fólk fengið þjónustu barnaverndar
allan sólarhringinn. Ef neyðin er mikil
er alltaf hægt að kalla starfsmann út.
Annars fær barnavernd í viðeigandi
sveitarfélagi tilkynningu að morgni.
Að lokum segir Steinunn að allir
séu af vilja gerðir til þess að hjálpa for-
eldrum í þessari stöðu. „Það er til svo
mikið af fólki sem vill öðrum illt og
börn eru útsettari fyrir því. Foreldrar
verða alltaf að vera á varðbergi. Í raun
og veru er alveg ótrúlegt að í svona
litlu samfélagi skuli svona viðgangast.
Það vill þetta enginn.“
Lögreglan sótti stúlku til Jóns stóra
Jón H. Hallgrímsson er er betur þekktur
sem Jón
stóri. Hann er 32 ára og hefur ítrekað kom
ið fram
í fjölmiðlum þar sem hann hefur tjáð si
g um sig
og um hann hefur verið skrifuð bók. Vi
rðist Jón
vera vinmargur maður ef litið er til þess
að hann
á 4.900 vini á Facebook. Síðan hans er op
in og þar
tjáir hann sig opinskátt um sitt hversdag
slíf.
Mælir með ungum stúlkum
Þar segir hann: „er það að segja manni
eitthvað
þegar lögrelgan kemur heim til að sæ
kja kær-
ustuna að beiðni barnaverndar ... 6 mán
í að hún
verði 18 ... lenti í þessu í síðustu viku :S
... eigum
við ekki bara að hækka sjálfræðisaldur
inn uppí
25? ... 18 ára er ekki barn lengur ...“
Nokkrar athugasemdir eru við þessa fær
slu og sú
fyrsta hljómar svona: „Minnir líka að þú h
afir lent
í svipuðu fyrir frekar mööööööörgum
árum ;).“
Jóni líkar þessi athugasemd og segir: „v
ið 17 ára
aldur fá þær bílpróf og treyst fyrir lífi sínu
og ann-
arra en ekki klofinu ... hvað er málið með
það ...“
Undirtektirnar láta ekki á sér standa og 2
2 aðilum
líkar sú athugasemd. Einn spyr: „Ég h
ef heyrst
svoldið vel af þessum úngu stelpum látið
en mað-
ur heyrir samt alskonar hérna, en mælir
þú með
þessu?“ Jón gerir það: „Já, ég mæli klárl
ega með
þeim ;)“
Stundum veltir hann því þó fyrir sér
hvort
kærastan hans, sem hann kallar „mín lit
la kæró“,
sé of ung, eins og þegar hann sagði: „e
r það að
gefa manni smá clue að kærastan sé of un
g ef hún
tekur nammið út úr sér og geymir á ma
ganum á
manni á meðan hún gefur manni blow jo
b??? ;D“
Honum fannst þetta samt „bara eitthvað
svo súrt
atriði á jákvæðan hátt.“
Eftirlýst og fræg
Einn lesandinn stingur upp á því að gef
in verði
út bók um statusana hans og kommen
tin. Jóni
líkar það. Jón er ófeiminn við að ræða op
inskátt
um hagi sína og hann færir fréttir af sam
bands-
slitum, framhjáhaldi (því: „hún fór á st
uðla og
lögrelgan sagði mér að ég myndi ekkert s
já hana
aftur fyrr en í sumar þegar hún yrði 18 .
.. átti ég
að hætta að ríða en sorry er bara mannle
gur) og
öðrum hugðarefnum.
Þar kommentar líka sextán ára stúlka
sem
lýst var eftir í fjölmiðlum og segir: „he
yrðu ég
er bara að ná þér í frægðinni elskan, vi
ð erum
bara á fullu í fréttunum haha ;)..“ Tólf aði
lum lík-
ar þessi athugasemd og Jón segist hafa v
itað að
hann gæti treyst á hana. „hehe auðvitað,“
svarar
hún.
„Skilist vinsamlega til mín ;D“
Þegar líst var eftir stúlku sem hafði ver
ið týnd
í sólarhing, grannvaxinni, dökkhærðri
og 159
sentimetrar á hæð, í svörtum strigaskóm
, dökk-
grænum buxum og svartri mittisúlpu
óskaði
Jón eftir því að stúlkunni yrði skilað til s
ín. Í at-
hugasemdum við þessa færslu velta nok
krir sjálf-
ræðisaldrinum fyrir sér, hvort að sextán
sé ekki
ennþá löglegt og Jón segir að það eigi ö
rugglega
að fara að breyta því í 35 ára. Einhverji
r telja að
stúlkan sé tólf, þrettán ára gömul og e
inn spyr
hvort það sé ekki best, „komið smá gras
á vollinn
og svona ;)“ Annar bendir Jóni á að hún s
é svo lág-
vaxin að hún sé „eins og rúnkhólkur“ í
höndun-
um á Jóni. „hahaha hún er 12 ára .. þetta
er sjúkt
...“ svarar stúlka og Jón segist ekki hafa „
clue um
hana“ en það sé nú oftast einhver ástæða
fyrir því
að krakki vilji ekki vera í faðmi fjölskyld
unnar á
jólunum. Síðan bætir hann því við að h
ann hafi
nú bara verið að djóka með þetta.
Hann hikar ekki heldur við að láta vita
af því
þegar hann er graður og „vantar 2-3
píkur að
sjúga á mér skaufann eftir langa helg
i“. Þegar
hann er spurður út í fyrrverandi kæru
stu sína
spyr hann til baka „WHO???“ en honum e
r þá tjáð
að hún hafi fyrr um daginn sagt á Face
bookinu
sínu að þau væru saman. Hann komme
ntar ekki
frekar á það.
„Þetta eru ungar
stúlkur sem óttast
að þeim verði refsað. Þær
eru hræddar. Fólk er hrætt.
MynD SkjáSkOt aF FacEbOOk
SV
ið
SE
t
t
M
y
n
D
S
ig
tr
y
g
g
u
r
a
r
i
12 | Fréttir
7. febrúar 2011 Mánudagur
„Mamma, hjálp!“ sagði 17 ára stúlka
við móður sína, Guðnýju Sigurðar-
dóttur á Facebook í nótt. „Þú verður
að sækja mig, plís. Ég er verð að kom-
ast út, ég er svo hrædd. Ég er búin að
klúðra öllu. Ég er að deyja og ég þarf
að tala við þig.“
Þessi stúlka er ein af þeim
sem reglulega hverfur af heim-
ili sínu og lýst er eftir í fjölmiðlum.
Barnaverndar
yfirvöld höfðu fyrst af-
skipti af dóttur Guðnýjar árið 2007.
Síðan hefur hún reynt öll úrræði sem
í boði eru en án árangurs. „Við höfum
alltaf verið að berjast við hana. Ég var
einmitt að rifja það upp í gær,“ seg-
ir hún og dregur þykkan skjalabunka
upp úr töskunni, „hvað það er ofboðs-
lega mikið búið að ganga á. Þetta er
eitt og hálft ár í lífi hennar sem búið
er að taka saman í greinargerð. Það
var gert þegar ég var að sækja um vist-
un í langtímameðferð. Hún vildi ekki
fara þannig að það þurfti að fara fyrir
nefnd hjá Barnavernd og þá var þetta
tekið saman til að styðja mitt mál.“
Með greinagerðinni er 31 fylgiskjal
varðandi þau skipti sem kerfið hef-
ur haft afskipti af máli hennar. „Þetta
nær til ársins 2008. Síðan hefur örugg-
leg bæst annar eins bunki við. Hún er
enn ósjálfráða þannig að hún er á veg-
um Barnaverndar en það eru engin
fleiri úrræði þannig að hún er búin að
vera á götunni í mánuð. Ég hafði ekki
heyrt í henni frá því á jóladag,“ segir
Guðný vonlítil.
Hún stígur nú fram fyrir hönd allra
foreldra sem hafa ekki bara barist við
börnin sín heldur einnig fyrir þau.
Baráttan hefur verið erfið og Guðný
hefur oftar en ekki verið við það að
brotna saman og gefast upp. En „það
sem drepur mann ekki styrkir mann,“
segir hún og heldur baráttunni áfram. Grátbað um hjálp
Þegar hún heyrði í dóttur sinni í nótt
hafði hún ekki vitað af henni í mán-
uð. „Hún grátbað um hjálp. Ég benti
henni á að fara á næstu lögreglustöð
eða hringja í 112 ef hún væri í vand-
ræðum, því hún er enn undir lögaldri
og inni í kerfinu þannig að þeim er
skylt að veita henni skjól. Hún á alltaf
leið út. En hún vill ekki fara þá leið því
hún er ekki tilbúin til að hætta. Í nótt
spurði ég hana hvort hún væri tilbúin
til þess að fara inn á neyðarvistun og
ef svo væri myndi ég sækja hana, ann-
ars ekki. Annað væri ekki í boði. Hún
samþykkti það að lokum og sem betur
fer fékk ég síðasta lausa plássið.“
Neyðarvistun á Stuðlum er eina
úrræðið fyrir foreldra í þessari stöðu.
Guðný hefur oft þurft að leita þang-
aði í gegnum tíðina og hefur ekki tölu
á þeim skiptum sem hún hefur kom-
ið að lokuðum dyrum vegna pláss-
leysis. „Það eru bara fimm laus pláss
þarna og um helgar er nánast alltaf
fullt. Á meðan er ekki einu sinni leit-
að að henni, því það er tilgangslaust á
meðan engin úrræði eru í boði þegar
hún finnst. Þannig að við höfum þurft
að sætta okkur við að hún sé áfram
í neyslu og ógeði þar til það losnar
pláss fyrir hana. En þetta var í fyrsta
sinn sem hún bað sjálf um hjálp og
nú grátbað hún um hjálp. Reyndar þá
held ég að hún hafi bara verið á svona
heiftarlegum niðurtúr.“
Tabú að tala um þetta
Guðný er gift kona í Grafarvoginum og
þau hjónin eiga saman þrjú börn, þar
af tvo syni, sex ára og ellefu ára. Sjálf
lýsir hún fjölskyldunni sem dæmi-
gerðri úthverfafjölskyldu. „Við erum
ótrúlega venjulegt fólk. Ég er í félags-
fræði í Háskólanum og hann er skip-
stjóri,“ segir hún og bætir því við að
hún hafi á þessari þrautagöngu fund-
ið hverjir séu vinir hennar og hverj-
ir séu það ekki. Sumir hafa ekki ráðið
við þessa erfiðleika og látið sig hverfa
á meðan aðrir hafi sýnt þeim stuðn-
ing. „Ég hef alltaf verið mjög opinská
með þetta og sumum hefur þótt það
óþægilegt. Sumir hafa hent mér út af
vinalistanum. Það er svolítið sárt, þótt
ég skilji vel að það vilji ekki allir setja
sig inn í svona aðstæður. Aðrir vita
ekki alveg hvernig þeir eiga að vera og
fara í vörn. Þetta er svo mikið tabú að
það má ekki tala um þetta. Mér fannst
það ofboðslega erfitt fyrst.“
Stöðug barátta frá barnæsku
Sem móðir varð hún mjög snemma
vör við það að dóttir hennar var ekki
eins og flest önnur börn. „Hún var allt-
af á skjön við allt og alla. Ég fór fyrst til
sálfræðings þegar hún var þriggja ára
til þess að athuga hvort það væri í lagi
með þessa hegðun. Hún hélt ekki at-
hygli og var alltaf að trufla alla í kring-
um sig. Í mörg ár gekk ég á milli lækna
sem vísuðu hver á annan og sögðu að
hún væri orkumikið og fjörugt barn.
Ég sætti mig ekki við það en það var
ekki fyrr en hún varð ellefu ára árið
2004 sem ég fékk greiningu á hana.
Síðan fluttum við frá Vesturbæn-
um í Grafarvog þegar hún var fjórtán
ára og þá lenti hún í slæmu einelti.
Hún var veik fyrir og upp frá því
leitaði
hún í eldri krakka og fór að drekka.
Það var sameiginleg ákvörðun
okkar foreldranna og skólayfirvalda
að þau myndu láta barnavernd vita,
eins og þeim er reyndar skylt að gera.
Það var eiginlega bara léttir þegar hún
var komin inn í kerfið því þá fengum
við loksins stuðning.“
Hvarf í helgarleyfinu
Stúlkan var send á Stuðla þar sem
hún kynntist nýju fólki. „Það er séns
sem við urðum að taka. Annaðhvort
loka þau dyrunum að baki sér eða
opna nýjar dyr. Hún valdi það að
halda áfram og ganga lengra. Í kjöl-
farið mældist kannabis í henni í fyrsta
skipti. Síðan lá leiðin niður á við. Að
heyra hana tala núna er eins og að
hlusta á lyfjafræðing. Hún þekkir öll
lyf og virkni þeirra.
Hún vildi fara inn á Stuðla en sner-
ist hugur þegar hún áttaði sig á því að
þetta var meðferð. Hún sá ekki vanda-
málið. Ég hef verið mjög óánægð
með öll meðferðarúrræði því yfirleitt
er það hluti af prógraminu að senda
hana heim í bæjarleyfi og helgarleyfi.
Það var líka gert þarna og í einu helg-
arleyfinu notaði hún tækifærið til þess
að strjúka að heiman og detta í það.
Það var mikið áfall. Alveg hræðilegt.“
Leitar til lögreglu í neyð
„Á Stuðlum eru börn kannski ekki
komin svo langt í neyslu, ekki öll alla
vega, en þegar börnin eru komin langt
í neyslu þýðir ekkert að senda þau
heim í helgarleyfi. Sérstaklega ekki ef
þau eru mótfallin því að vera í með-
ferð. Það fyrsta sem þau gera er að láta
sig hverfa. Það er það sem hún hefur
alltaf gert, hún kemur heim í helgar-
leyfi og hún er farin. Við getum ekk-
ert gert til þess að koma í veg fyrir
það. Sum meðferðarheimilin eru lok-
uð yfir páska, jól og aðra hátíðardaga
þegar það er mikil hætta á því að þessi
börn falli. Ég hefði til dæmis haldið að
neyðarvistun Stuðla væri úrræði sem
ætti alltaf að vera hægt að leita til.
En í fyrra lét hún sig hverfa með
vinkonu sinni viku fyrir jól og við viss-
um ekki neitt. Við vissum hvað þær
voru að gera en við vissum ekki hvar
þær voru. En það þarf alltaf að líða
viss tími áður en hægt er að auglýsa
eftir þeim. Þetta er ekki forgangsmál
hjá lögreglunni, alls ekki,“ segir hún
og útskýrir að þótt hún hafi stundum
mætt skilningi og alúð hjá lögreglunni
hafi henni líka stundum liðið eins og
hún væri að tilkynna um skemmda

kartöflu. „Það er mjög erfitt að mæta
slíku viðmóti því þegar ég hringi í lög-
regluna er ég búin að missa von. Ég
geri það ekki nema í neyð.“
Stöðugt sorgarferli
Í þetta skiptið kom stelpan í leitirnar
á Þorláksmessumorgun þegar Guð-
ný fékk símtal frá slysadeildinni. „Mín
fyrsta hugsun að þetta væri símtalið.
Allir fíklaforeldrar þekkja það hvern-
ig það er að bíða eftir símtalinu og ég
hugsaði ósjálfrátt að núna væri þetta
búið. Að ganga í gegnum þetta er eins
og að missa barnið sitt aftur og aftur.
Þú missir barnið þitt og gengur í gegn-
um sorgarferli. Síðan gerist eitthvað
jákvætt og þú færð barnið þitt aftur
og fyllist von. Þegar barnið fellur aftur
gegnur þú aftur í gegnum sama sorg-
arferli. Þannig að þetta er stöðug til-
finningakreppa, stanslaus sorg, dep-
urð og reiði.“
Símtalið var þó af öðrum meiði
þar sem stúlkan hafði þá komið sjálf-
viljug af ótta við að hafa tekið of mik-
ið af e-pillum. Guðný lét vita af því að
hún væri vistuð á fósturheimili og þar
sem þetta væri barnaverndarmál ætti
læknirinn að tilkynna málið til lög-
reglunnar, sem hann gerði. Í
kjölfarið
„Þetta er eins og að missa barnið sitt aftur og aftur“
n Móðir sautján ára stúlku berst fyrir lífi hennar n Dóttirin strauk fyrst 14 ára n Henni er haldið uppi af körlum sem vilja kynlíf n Fékk Facebook-skilaboð: „Mamma, hjálp. Þú verður að sækja mig.“ n Dóttirin dópuð í jólamatnum, vissi ekki að það væru jól n „Við erum ótrúlega venjulegt fólk“
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
„Þú missir barnið þitt og
gengur í gegnum sorgar-
ferli, síðan gerist eitthvað já-
kvætt og þú færð barnið þitt
aftur og þú færð von. Síðan fell-
ur barnið þitt og þú ferð aftur í
sorgarferli. Þetta er stöðug til-
finningakreppa, stanslaus sorg,
depurð og reiði.
„Þetta eru yfirleitt
menn á milli tví-
tugs og þrítugs. Það hef-
ur verið þannig síðan hún
var fjórtán ára.
Fréttir | 13
Mánudagur 7. febrúar 2011
var dóttir hennar send í neyðarvistun
á Stuðlum. „Ég hafði heyrt frá öðrum
foreldrum að það væri nánast útilok-
að að hafa barnið þar yfir jólin. En
þegar það var hringt af Stuðlum og
okkur sagt að sækja hana á hádegi
á aðfangadag neituðum við að gera
það. Við vorum með tvo unga stráka
heima og vorum ekki að fara að láta
þá horfa upp á systur sína í fráhvörf-
um á aðfangadag. Auk þess er ég ekki
fagmenntuð í því að takast á við frá-
hvörfin og á engin lyf til að bregðast
við því ef hún krassar illa á niðurtúrn-
um. Okkur var sagt að þar sem við
værum hennar forráðamenn ættum
við að taka hana heim en ég neitaði og
sagði þeim að ef þau ætluðu að loka
þarna þá yrðu þau að henda henni út
á götu og skella í lás, en hún væri ekki
að koma heim. Þau mega ekki gera
það þannig að það endaði með því að
hún var þarna yfir hátíðarnar og þær
báðar.“
Kerfið gafst upp
Í fyrsta sinn sáu foreldrar hennar já-
kvæða breytingu á henni þegar hún
var á Götusmiðjunni. Þar var hún
búin að vera í sjö vikur þegar Götu-
smiðjunni var lokað og fór þá heim
og beint aftur í neyslu. „Eftir tvær vik-
ur á Götusmiðjunni strauk hún þaðan
en kom aftur beygð og sagðist tilbú-
in til að gera eitthvað í sínum mál-
um. Starfsfólkið þar náði til hennar.
En hún var ekki nógu sterkt til þess að
fara heim og var í neyslu í allt sumar.
Þetta er búið að vera hræðilegt sum-
ar. Þar sem okkur sem áttum börn
sem var úthýst af Götusmiðjunni var
lofað úrræðum hafði ég samband við
Barnavernd og óskaði eftir því að hún
kæmist inn á Lækjarbakka þegar þar
opnaði í ágúst. Ég þurfti að berjast
mikið fyrir því að hún kæmist þar inn
því það átti ekki að hleypa henni inn.
Kerfið var búið að gefast upp á henni
eins og kom skýrt fram í bréfi sem ég
fékk frá Barnaverndarstofu þar sem
tekið var fram að þessi úrræði virtust
ekki vera að skila árangri og það yrði
að spyrja hvort við værum á réttri leið.
Síðan var það tekið fram að á 960 daga
tímabili hefði hún dvalið í vistun utan
heimilis í 716 daga.
Kerfið er búið að loka á okkur. En
með hörkunni fékk hún þrjá mánuði á
Lækjarbakka en ekki sex eins og venj-
an er.“
Ömurleg jól
Dóttir hennar útskrifaðist af Lækjar-
bakka þann 17. desember og fór beint
aftur í sama farið. „Við vorum bæði
búin að segja henni og starfsfólkinu
á Laugarbakka að það væri ekki í boði
fyrir hana að vera í neyslu heima. En
við ætluðum að þrauka fram yfir jól til
að þau væru gleðileg.“
Á þorláksmessukvöldi fór hún
út og Guðný fékk símtal frá vinkonu
hennar. „Hún sagði að þær hefðu
drukkið skrýtinn landa. Fíklar halda
alltaf að foreldra séu hálvitar. Þegar ég
sótti hana sá ég að hún var á einhverju.
Ég fór heim með hana en vakna næsta
morgun við það að hún er að ræða við
litla bróður sinn og röddin í hennir
mjög skrýtin. Ég fór fram og tékkaði
á henni. Ég hef aldrei séð hana svona
áður. Þetta var ekki barnið mitt.“
Guðný fór með hana niður á slysa-
deild í von um að geta trappað hana
niður. „Á aðfangadagsmorgun vor-
um við þar í tvo tíma áður en það
kom í ljós að hún var á örvandi lyfjum
þannig að þeir máttu ekki gefa henni
neitt. Þannig að ég fór með hana heim
og reyndi að fá hana til að sofa, sem
hún gat auðvitað ekki gert. Hún var
bara út úr heiminum og vissi ekkert
hvað var að gerast. Ég sagði henni þri-
svar eða fjórum sinnum að nú væru
jól. Hún var svo rugluð að hún hélt að
messan í sjónvarpinu væri Glee.“
Fór að heiman á jóladag
Seinna um kvöldið settust þau hjónin
niður og tóku erfiða ákvörðun um að
nú gengi þetta ekki lengur. „Það væri
ekki hægt að bjóða fjölskyldunni upp
á þetta. Það væri ekki hægt að ala börn
upp í svona umhverfi. Þannig að á
jóladag settumst við niður með henni
og útskýrðum það fyrir henni að við
vissum vel að hún væri búin að vera
í neyslu síðan hún kom heim og það
væri óásættanlegt að hún kæmi með
fíkniefni inn á heimilið. Hún yrði að
finna sér annan dvalarstað ef hún ætl-
aði að halda þessu áfram. Við gáfum
henni tveggja daga frest en hún gekk
út um kvöldið. Síðan hef ég ekki séð
hana fyrr en í nótt.
Við kúpluðum okkur frá henni
því ég gat ekki meira. Þetta var orðið
of miki. Hún er orðin þetta gömul og
valdi þetta sjálf. Ég stóð með henni
og bauð henni annan möguleika. Ég
sagði henni að hún ætti öruggt heimili
þar sem hún gæti verið með fjölskyldu
sem elskar hana og vill allt fyrir hana
gera eða hún gæti farið út og verið
með þessum „vinum“ sem hún held-
ur að hafi eitthvað að bjóða. Ég sagði
henni að ef hún færi þá kæmi hún
ekki aftur. Þetta var hræðilega erfitt.“
Sex ára, reiður og dapur
Fyrir ári síðan sagði Guðný að hún
gæti aldrei hent barninu sínu út. „Ég
held að ef við ættum ekki tvö önnur
börn værum við á kafi í meðvirkni
og með hana í neyslu inni á heim-
ilinu. En það er ekki hægt þegar þú
átt önnur börn. Það gleymist svolít-
ið hjá barnavernd að hugsa um börn
fíklanna.“
Þessi lífsstíll hefur ekki bara haft
áhrif á foreldrana heldur líka börnin.
„Sá eldri er hlédrægur og lokaður. Ég
hef sest niður með þeim bræðrum og
reynt að ræða þetta við þá en aldrei
náð til hans. Hann hefur ekki viljað
ræða þetta. Þannig að ég veit ekki al-
veg hvað er að gerast hjá honum. Sá
yngri ber þetta með sér og leikskóla-
kennarar vita alltaf ef það er eitthvað
í gangi á heimilinu. Hann verður lít-
ill í sér, dapur, reiður og grátgjarn og
þá skiptir engu hvort að hún sé inni
á heimilinu. Það er nóg að hún sé í
stroki. Hann finnur það strax.“
Óttast um líf hennar
Á þessum þremur árum hefur þró-
unin verið mjög hröð. Nú er stúlk-
an komin í harða neyslu og neytir
allra fíkniefna sem hún kemst í tæri
við. „Hún segist ekki vera farin að
sprauta sig en ég trúi henni ekki. Um
daginn gekk ég um kirkjugarðinn
með pabba hennar. Ég átti rosalega
erfitt með það því ég vissi ekki hvort
að við myndum koma hingað bráð-
um að vitja hennar.
Þess vegna þurftum við líka að
henda henni út og loka. Við urðum
bara að heila okkur sjálf. Þetta er
greinilega leiðin sem hún hefur kos-
ið og þú getur ekki hjálpað mann-
eskju sem vill ekki hjálp. Hún verð-
ur þá að klára þetta, hvort sem það
verður með jákvæðum hætti eða
hræðilegum. Við vorum í rauninni
búin að gera okkur grein fyrir því
að það að hugsanlega myndi hún
klára þetta, því hún er svo mikil öfga-
manneskja að hún gerir ekkert með
hangandi hendi.
Þegar hún verður átján ára göm-
ul dettur hún út úr kerfinu. Núna
eru sjö mánuðir í það að hún verð-
ur átján ára. Þess vegna ákváðum
við að gera þetta núna, loka á hana
á meðan hún er enn inni í kerfinu
því við vissum að það eru þá einhver
bjargráð í bakhöndinni. Við vitum að
þeim er skylt að hýsa hana ef á þarf
að halda.“
Tæmdu herbergið
Það gerði útslagið þegar Guðný
heyrði hana plana strok þann 18.
desember, daginn eftir að hún kom
af Lækjarbakka. „Í alvöru,“ segir
Guðný ákveðin. „Ert þú virkilega að
plana þetta núna?“ spurði hún dótt-
ur sína. „Þetta var um miðja nótt og
það gerðist eitthvað innra með mér.
Ég opnaði dyrnar og sagði henni að
taka draslið sitt, hringja í vini sína og
koma sér út. Ég vildi ekki sjá hana
hérna aftur. Ég gæti ekki lifað í stöð-
ugum ótta. Hún gæti ekki haldið okk-
ur í svona gíslingu. Hún vissi alveg að
hún var á síðasta séns.“
Eitt af því sem þau gerðu var að
tæma herbergið hennar og pakka
dótinu hennar saman inn í skúr. „Við
urðum að sýna henni að núna væri
þetta búið, því við höfum alltaf verið
rosalega meðvirk. Herbergið henn-
ar er stærsta herbergið í íbúðinni á
meðan yngsti bróður hennar svaf í
kompu. Áttum við að láta það standa
autt þegar við vissum það að hún
væri ekkert á leiðinni heim? Hún
var alltaf að tala um það hvað þetta
væri ömurlegt heimili og fjölskylda
og valdi það sjálf að fara. Ég veit það
líka að þótt hún fari í meðferð þá er
það langt ferli. Á meðan var of erfitt
að ganga fram hjá herberginu henn-
ar og sjá allt dótið hennar. Það var
stöðug áminning um hana. En ég
grenjaði allan tímann sem það tók að
tæma herbergið. En það er lítið her-
bergi laust og þar er svefnsófi ef hún
verður einhvern tímann tilbúin til að
koma heim. Hún veit hvað hún þarf
að gera til að fá það.“
Örvæntingarfull móðir
Oftar en ekki segist fólk ekki skilja
það hvernig Guðný geti farið í gegn-
um þetta. „Það er ekki eins og ég hafi
eitthvað val. Barnið mitt er í þessum
sporum. Þetta er eins og eiga lang-
veikt barn en samúðin er ekki sú
sama. En þetta er ekki auðvelt. Ég sé
mig ekki sem hetju, heldur örvænt-
ingarfulla móður. Ég hef nokkrum
sinnum haldið að ég væri að fara yfir
um og þyrfti að fara inn á geðdeild.
Þá hefur álagið verið of mikið.
Stressið sem fylgir því að vita ekki
hvar hún er er gríðarlegt. Ég veit að
hún hefur orðið fyrir kynferðisof-
beldi. Hún hefur enga sjálfsvirðingu.
Líkaminn er bara eitthvað drasl,
gjaldmiðill í fíkniefnaheiminum.
Þetta eru yfirleitt menn sem eru
á milli tvítugs og þrítugs og það hef-
ur verið þannig síðan hún var fjórtán
ára. Þetta er ógeðslegur heimur. Það
er til svo mikið af mönnum sem eru
tilbúnir til þess að halda uppi ung-
um stelpum fyrir kynlíf. Ég hef alveg
viljað láta lemja þessa menn en það
myndi engu breyta.
Sem betur fer veit ég ekki nema
brot af því sem hún hefur lent í. Ég
veit ekki hvort að ég myndi höndla
að vita svona ógeðslega hluti um
barnið mitt. En mér finnst það samt
betra þegar hún segir mér sjálf en
þegar ég frétti þetta úti í bæ, því þá
get ég frontað hana og spurt hana.
En hún segir oft að hún sé búin að
segja of mikið og henni finnst það
óþægilegt en ég myndi gjarna vilja
að hún gæti rætt þetta og unnið úr
þessu með fagfólki.“
Reiddist út af ofbeldinu
„Auðvitað er hræðilega erfitt að
heyra þetta en ég reyni að láta hana
finna að ég dæmi hana ekki og sýna
henni stuðning. Ég reyni að gera
henni það ljóst að þetta er ekki eðli-
leg framkoma, að svona eigi enginn
að koma fram við aðra manneskju.
Að hún sé ekki minna merkileg eða
minna virði en aðrir. En svo dreg-
ur hún alltaf í land og segir að þetta
skipti ekki máli.
Ég man þegar ég heyrði af því
í fyrsta sinn að hún hefði leitað til
Neyðarmóttökunnar. Þá var hringd
frá barnavernd og mér sagt að hún
væri upp á neyðarmóttöku. Ég skil
ekki hvernig ég gat keyrt þangað því
ég titraði öll og skalf. Þá mundi hún
ekki neitt, vissi ekki hver þetta var og
vildi ekkert gera í þessu. Hún vildi
ekki kæra. Þá varð ég rosalega reið og
pabbi hennar átti líka mjög erfitt.
Ég varð svo reið út í vin hennar
sem fékk hana eflaust í þetta partí og
hélt henni uppi á dópi til þess að vin-
ir hans gætu gert þetta. Ég sagði það
við hana, að þessir menn litu bara á
hana sem leikfang en hún vildi ekki
heyra það eða trúa því. Sagði að
þessi vinur hennar hefði ekki vitað af
þessu og var sannfærð um að hann
hefði orðið brjálaður ef hann hefði
vitað þetta. En hann var nú samt á
staðnum og gerði ekki neitt.“
Í faðmi fullorðinna
fíkniefnaneytenda
Þessir menn halda henni uppi og
gefa henni fíkniefni. „Hún redd-
ar sér alltaf. Sest að í einhverjum
bælum eða fær inni hjá einhverj-
um mönnum sem eru til í að halda
henni uppi í skiptum fyrir kynlíf.
Dóttir mín er á rosalega rangri
leið. Hún er farin að umgangast
mjög óæskilegt lið. Hún hefur orð-
ið vitni að handrukkun en segir að
það skipti ekki máli því hún hafi ekki
gert þetta sjálf. Varnirnar eru svo
miklar. Hún óttast að sýna tilfinn-
ingar og gefa færi á sér.
Það er annað. Pabbi hennar er
oft úti á sjó og ég er rosalega hrædd
við að vera ein heima með strákana.
Ég veit ekki í hvaða aðstæður hún
er komin, hvort sé komin í skuld
og hvort viti þá hvar hún á heima
eða þá hvort einhver muni birtast.
Þannig að við erum með öryggis-
kerfi sem er alltaf á þegar við förum
út og eins þegar við sofum. Við höf-
um aldrei sagt henni lykilorðið. Hún
hefur einu sinni brotist inn en það
er langt síðan. Hún var þá fjórtán ára
og hefur ábyggilega ætlað að ná sér
í áfengi. Þetta var rosalega óþægi-
legt því maður vill ekki trúa vondum
hlutum upp á barnið sitt, maður vill
alltaf trúa því besta. Það er innbyggt
í móðureðlið að trúa því besta upp
á barnið sitt, þannig að þegar hún
neitaði þá trúði ég því innst inni. En
þá kom líka óttinn. Hver var að fara
inn á heimilið mitt? Er ég hvergi ör-
ugg? Löngu síðar játaði hún þetta.
Hún stelur hiklaust úr veskinu
mínu, úr búðum og búningsklef-
um í sundlaugum. Heima erum við
með öryggisskáp sem er boltaður
við vegginn þar sem við geymum
verðmæti, vegabréf og lykla. Snyrti-
vöruskápurinn minn er læstur með
hengilás og sömuleiðis áfengisskáp-
urinn sem er nú nánast tómur.“
„Ég verð að hafa von“
Guðný hefur ekki tölu á því hversu
oft dóttir hennar hefur strokið. „Ætli
hún hafi ekki strokið tólf til fimmt-
án sinnum. Stundum höfum við vit-
að hvar hún hefur verið. Þá er ég ró-
legri. Í seinni tíð hefur hún hangið
með fólki sem hún vill ekki að við
vitum neitt um. Ég veit til þess að
hún hafi leitað skjól í ruslageymsl-
um. Hún upplifir sig sem „outkast.“
Hún veit alveg að það sem hún er að
gera er rangt. Hún veit alveg hvað
hún er að særa alla í kringum sig en
hún hefur ekki stjórn á þessu. Henni
líður rosalega illa.“
Þrátt fyrir allt hefur ekki verið
auglýst oft eftir henni í fjölmiðlum.
„Hún var með síma og yfirleitt dugði
fyrir mig að segja henni að við vær-
um að fara að lýsa eftir henni og að
lögreglan væri að leita að henni. Það
var nóg til þess að henni var hent
út úr gleðinni, því félagsskapurinn
sem hún var í vildi ekki fá lögguna.
Ég hef oft íhugað að gefast upp.
Ég hef oft sagt að ég geti ekki meir
og ég verði að hætta þessu, hún
verði bara að eiga sig. En ég geri
það aldrei. Innst inni ber ég þá von
að hún muni ná sér. Ég verð að hafa
von. Annars get ég alveg eins farið
að moka gröf hennar. En ég hef lært
að vona að það besta en búast ekki
við neinu. Ég reyni að vera raunsæ.
Ég veit að hún er ekki hætt. Þetta er
ekki búið.
Það erfiðasta við þetta allt sam-
an er að horfa á barnið sitt skaða sig
svona. Barn sem ég þráði heitara en
allt. við vorum ár að reyna að koma
henni undir og bárum hana á gull-
stólnum. Það er mjög erfitt að sjá
hana fara svona með sig og lífið sem
við gáfum henni. Ég á mér draum
fyrir hennar hönd en hann verð-
ur alltaf daufari og daufari. Helst
myndi ég vilja að hún rífi sig sjálf
upp úr þessu. Ég veit alveg hvað það
er erfitt að þiggja hjálp og vinna úr
þessu en það gerir þetta engin fyrir
hana. Mig langar til þess að hún sjái
það og fái löngun til þess. Hún getur
orðið allt sem hún vill.“
„Maður vill ekki trúa
vondum hlutum
upp á barnið sitt, maður
vill alltaf trúa því besta.
Heldur alltaf í vonina Guðný hefur aldrei gefið upp vonina um að dóttir hennar muni einn daginn ná bata þó að hingað til hafi þetta verið erfið barátta sem reynir á alla fjölskylduna.
M
Y
N
D
R
Ó
B
ER
T
R
EY
N
IS
S
O
N
M
Y
N
D
R
Ó
B
ER
T
R
EY
N
IS
S
O
N
Janúar Febrúar Mars apríl Maí Júní Júlí Ágúst septeMber OKtóber nóveMber DeseMber
13
26
25
16
14
22
17
14
30
20
16
11
20
22
15 15
12
8
10
16
17 17
13
20
17
14
25
26
20
17
9
17
24
20
8
12
n 2008 n 2009 n 2010
0
30
20
10
15
25
5
H
Ei
m
iL
D
: L
ö
g
R
Eg
La
n
Á
H
ö
fU
ð
b
o
R
g
a
R
Sv
æ
ð
in
U
Lögregluleit hafin Fjöldi tilvika þar sem lögreglan á höfuðborgarsvæðinu hóf leit/eftirgrennslan að barni 11-18 ára á árunum 2008 til 2010,
7. febrúar 2011
9. febrúa 2011