Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.2011, Blaðsíða 22

M
ér er vel við Eið Smára
Guðjohnsen. Ég þekki
hann ekki persónulega,
en ég hef fylgst með hon-
um frá því fyrst voru birtar myndir
af honum að kútveltast með bolta
með pabba sínum, þegar hann stóð
varla úr hnefa. Ég hef glaðst með
honum þegar vel gengur, og vissu-
lega hefur velgengni hans á stund-
um verið meiri en nokkur annar ís-
lenskur fótboltamaður hefur notið.
Og ég hef fylgt honum í huganum
gegnum hin erfiðu tímabil – þegar
hann var meiddur hjá PSV, þegar
hann datt út úr liðinu í Barcelona,
þegar hann virtist allt í einu ekki
nógu góður til að komast í Stoke.
Sárnar Þórðargleðin
Ég hef dáðst að honum fyrir flottustu
mörkin sem hann hefur skorað, og ég
hef harmað að hann skuli ekki hafa
tekið aðeins fastar í hnakkadrambið á
sjálfum sér til að haldast lengur í allra
fremstu röð, til að ná öööörlítið lengra
en hann þó gerði. Ég vona innilega að
hann nái sér aftur á strik í fótboltan-
um, eins og hann hefur alla burði til
að gera, og mér sárnar sú Þórðargleði
sem virðist hafa skotið upp kollinum
hér í umræðum um mótlæti hans
undanfarið. Fótboltamaðurinn Eiður
Smári á betra skilið en það.
En þó mér sé vel við Eið Smára
þegar hann er í stuttbuxunum sín-
um og fótboltaskónum, þá gramdist
mér illilega við hann þegar hann rauk
til og fór í mál við DV sem birti frétt
um erfiða skuldastöðu hans í desem-
ber 2009. Blaðið sagði frá því að hann
hefði tekið þátt í ýmsum fjárfesting-
um í gróðærinu en farið heldur flatt á
því – tapað eitthvað rúmum milljarði
króna, ef ég skildi þetta rétt. Ég vona
að hann fari samt ekki í mál við mig
þó ég endurtaki hér þetta meginatriði
DV-fréttarinnar! Aldrei var gefið í skyn
að frétt DV væri röng, en Eiður Smári
reiddist því greinilega mjög að yfirleitt
skyldi um málið fjallað – í stefnu hans
á hendur blaðinu kom fram að það
væri innrás í einkalíf hans að fjalla um
fjármál hans með þessum hætti, og
refsivert væri að bera það á borð fyrir
almenning.
Undarleg málshöfðun
Mér fannst málshöfnun Eiðs Smára frá
byrjun vera mjög undarleg. Hann hef-
ur verið í sviðsljósi fjölmiðla nánast frá
blautu barnsbeini, og hefur mátt þola
ýmislegt. Sagt hefur verið frá ýms-
um mjög persónulegum vandræðum
hans, bæði í íslenskum blöðum og er-
lendum, og hann hefur ekki amast að
neinu ráði við þeirri umfjöllun. Tek-
ið henni eins og hverju öðru hunds-
biti, enda er mála sannast að þegar
búin eru til hálfgerð „költ” kringum
frægðarpersónur eins og Eiður Smári
er, þá er voðalega erfitt að stjórna allri
umfjöllun um frægðarfólkið. Og allt-
af hlýtur eitthvað „neikvætt“ að fljóta
með glansmyndinni. Sumt af því var
þó vissulega til þess fallið að „skaða
mannorð hans“ en hann hirti ekki um
það – fyrr en DV birti þessar upplýs-
ingar um skuldir hans.
Ég hafði persónulega engan áhuga
á að lesa um fjármál Eiðs Smára. Þeg-
ar hin upprunalega DV-frétt birtist, þá
las ég hana ekki nema rétt fyrirsagn-
irnar. Þær dugðu til að ég hugsaði
með mér: „Æææ, tók hann nú þátt í
ruglinu líka?“ Því þær fjárfestingar
sem Eiður Smári tapaði peningum
á, þær báru allan svip hins íslenska
gróðæris. Hann fékk lán hjá Glitni og
Kaupþingi til að taka þátt í áhættufjár-
festingum Askar Capital erlendis, fjár-
festingum sem reynst hafa byggðar á
algjöru kviksyndi. Hann var í einka-
bankaþjónustu Kaupþings í Lúxem-
borg og hann tók þátt í fótboltaævin-
týri í Kópavogi sem rann illa á rassinn.
Og svo framvegis. Hann tók sem sagt
þátt í gróðærinu á mjög svipaðan
hátt og fjöldamargir aðrir auðugir Ís-
lendingar, og fór flatt á því eins og svo
margir aðrir.
Hamlar umfjöllun
Vegna þess að hann var svo sannar-
lega opinber persóna, og hafði látið
sér vel líka að fjallað væri um einka-
líf hans og margvísleg uppátæki
hans í lífinu, þá var ekkert óeðlilegt
við að DV tæki dæmi af honum um
það hvernig gróðærið hefði leikið ís-
lenska auðkýfinga. Eiður Smári hafði
ekki beinlínis komið fram í fjölmiðl-
um sem fjárfestir eða kaupsýslu-
maður, nema helst í tengslum við
fótboltahöllina í Kópavogi, en hann
hafði aldrei amast við fréttaflutningi
um auðæfi sín.
Einnig má nefna að hann skrif-
aði undir samstarfssamning við
Eimskip í byrjun ársins 2007 sem
fól það meðal annars í sér að hann
fékk tugi milljóna króna greidda frá
skipafyrirtækinu fyrir að vera and-
lit félagsins út á við. Flogið var með
fjölmiðlamenn til Barcelona til að
fylgjast með þessu. Ef ekkert rangt
var við að fjalla um þessa velgengni
hans, hvað var þá rangt við að skýrt
væri frá því að nú blési á móti? Hjá
honum eins og svo mörgum öðrum
sem tóku þátt í gróðærinu og þurftu
að þola hrunið.
En hann fór sem sagt í mál, illu
heilli. Ég vil taka fram að ég er í
grundvallaratriðum á móti því að
fjallað sé opinberlega um fjármál
venjulegs fólks sem glímir við ósköp
venjuleg vandamál, stór eða smá
eftir atvikum. En mér fannst að þó
ég sjálfur hefði ekki neinn áhuga á
að lesa um ófarir Eiðs í peningamál-
um, þá væri ekki með nokkru móti
hægt að réttlæta að það teldist refsi-
vert að birta þær upplýsingar – eins
og í pottinn var búið. Ef ekki mætti
fjalla um mál svo stórtæks fjárfestis
sem Eiður Smári þó var í miðju gróð-
ærinu, þá gæti það hamlað mjög allri
fjölmiðlaumfjöllun um það sem þá
var á seyði, og um það sem þá fór úr-
skeiðis.
Óskiljanleg niðurstaða Hervarar
Og nú hefur Héraðsdómur Reykja-
víkur ótrúlegt nokk dæmt DV til refs-
ingar fyrir fréttaflutning sinn. Mér er
satt að segja óskiljanlegt með öllu
hvernig Hervör Þorvaldsdóttir hér-
aðsdómari hefur komist að þeirri
niðurstöðu að eitthvað hafi verið at-
hugavert við fréttaflutning blaðsins.
Og forsendurnar sem hún gefur sér
eru afar einkennilegar.
Hervör bendir t.d. á að skrif DV
snúist ekki um störf Eiðs Smára sem
fótboltamanns, að öðru leyti en því
að fjallað sé um ætluð laun hans.
Ekki treystir hún sér til að leggja bann
við að fjallað sé um það, enda væri
þá gjörvöll heimspressan í vondum
málum, þar eð sjálfsagt þykir að fjalla
um laun tekjuhæstu íþróttamann-
anna, hvort sem þeim sjálfum líkar
betur eða verr. En svo segir Hervör:
„Það er hins vegar mat dóms-
ins að önnur umfjöllun um einka-
hagi stefnanda, sem birtist í DV um-
rædd sinn, geti á engan hátt tengst
slíkri umræðu, þó svo að stefnandi
sé þjóðþekktur knattspyrnumað-
ur, sem oft hefur verið fjallað um í
fjölmiðlum. Er óumdeilt að stefn-
andi hefur aldrei gefið tilefni til slíkr-
ar umfjöllunar með því að ræða við
fjölmiðla um fjármál sín.“
Geta útrásarvíkingar
nú farið í mál?
Þetta síðasta er aldeilis með hrein-
um ólíkindum. Samkvæmt orð-
anna hljóðan, sem eru jú ær og kýr
íslenskra dómara, eins og frægt er
orðið, þá gætu margir hinna íslensku
útrásarvíkinga trommað til Hervarar
með DV í höndunum, þar sem fjall-
að hefur verið um „ævintýri“ þeirra
og botnlausar skuldir, og krafist þess
að DV fái dóm fyrir, því þeir hafi ekki
gefið tilefni til slíkrar umfjöllunar
með því að ræða við fjölmiðla um
fjármál sín. Sumir þeirra hafa vissu-
lega rætt við fjölmiðla um fjármál en
aðrir ekki, og er þá refsivert að fjalla
um ævintýri og skuldir þeirra?
Að þessu leyti er dómur Hervar-
ar Þorvaldsdóttur beinlínis hættu-
legur. Og getur í versta falli orðið til
að kveða í kútinn heilmikið af bráð-
nauðsynlegri umfjöllun um hrunið.
Fyrir nú utan hve hæpið það er
að Eiður Smári hafi ekki gefið nein
tilefni til að fjalla um fjármál hans
– hann hafði aldrei virst hafa neitt
á móti því að sagt væri frá ríkidæmi
hans og lífsstíl.
En ekki tekur betra við, því næst
segir Hervör: „Verður ekki séð að
umfjöllun [DV] tengist á nokkurn
hátt hinu svokallaða bankahruni eða
að lántaka [Eiðs Smára] og skulda-
staða hans hafi með það að gera eða
tengist meintri spillingu í banka-
kerfinu.“ Þetta er einfaldlega rangt
– framferði Eiðs Smára var einmitt
partur af þeirri hegðun sem tíðkað-
ist í gróðærinu. En svo segir Hervör
loks, og bítur hausinn af skömminni:
„Verður ekki séð hvaða erindi þessar
upplýsingar hafi átt til almennings.”
Algjör vanþekking
Þetta orðalag er að verða ansi
ískyggilegt í umfjöllun dómstóla
um fjölmiðlun. Ég vona að í Hæsta-
rétti komist menn um síðir að þeirri
niðurstöðu að það geti ekki oltið á
smekkvísi einstakra dómara hvað
„eigi erindi við almenning“. Þeg-
ar dómarar dæma í flóknum tækni-
legum málum, sem snúast um efni
sem þeir hafa enga sérþekkingu á,
þá fá þeir gjarnan meðdómendur
sér til aðstoðar. Íslenskir dómarar
hafa undanfarin ár og misseri gert
sig svo bera að nær algjörri vanþekk-
ingu á því út á hvað fjölmiðlun í nú-
tímasamfélagi gengur, að ég hlýt að
mælast til þess að dómarar fái eftir-
leiðis sérfróða meðdómendur sér til
aðstoðar, þegar dæma þarf í málum
um fjölmiðla.
Og ég vona að Blaðamannafélag
Íslands bjóðist til að taka dómara
eins og Hervöru á námskeið í hvað
fjölmiðlun er.
Hættulegur dómur
Viðtengingarháttur og íslenskt mál voru gerð að umræðuefni í fréttaskýringu á vef Morgun-
blaðsins þar sem Hildur Ýr Ísberg,
íslenskunemi við Háskóla Íslands,
tjáði sig um þá vá sem vofði yfir við-
tengingarhætti.
Það er þyngra en tárum taki að
viðurkenna að hún hafi rétt fyrir sér
og því miður er viðtengingarhátt-
ur ekki það eina sem virðist vera að
hverfa úr íslenskri tungu. Orðum
virðist hafa fækkað og öll ljóðræna
horfin úr mæltu máli. Snautleg orða-
notkun hefur náð yfirhöndinni og
ósigur þeirra sem vilja spyrna gegn
þeirri þróun virðist óumflýjanlegur.
Vígin falla eitt af öðru og þess eru dæmi að í orðabókum sé bless-un lögð yfir jafnvel tvær útgáf-
ur af orðasamböndum þó aðeins ein
teljist rétt, eða hafi talist rétt á árum
áður.
Þegar íslenskukennarar segja að
„þeim langi“ í eitthvað er fokið í flest
skjól og við getum lítið annað gert en
að híma í höm meðan amböguhríð-
in lemur á okkur líkt og bylur sem
fer óblíðum höndum um burstabæ.
En þessi pistill á ekki að fjalla um
viðtengingarhátt þó að það umfjöll-
unarefni sé jafnvel brýnna en margt
sem ratar í fjölmiðla.
Það er engu líkara en Íslending-ar séu hættir að kaupa nokk-urn skapaðan hlut, allir eru svo
önnum kafnir við að versla – versla
bíl eða hús eða kornflögur og kaffi.
Ég er einn þeirra sem enn kaupa
hluti og ég keypti einmitt ágæta bók
um daginn, bók sem hefur verið ófá-
anleg um langa hríð; Skólaljóð.
Það skal viðurkennast að ég vissi
ekki að Skólaljóð hefðu verið endur-
útgefin og hafði ég lengi vel ætlað að
gera mér ferð til Braga bóksala og
athuga hvort hann lumaði á eintaki
sem ég gæti keypt – ekki verslað –
en þess þurfti ég ekki þegar upp var
staðið.
Ljúfsárar minningar létu á sér kræla þegar ég handfjatlaði þessa bláu, stílhreinu bók.
Mér er til efs að Skólaljóð hafi ver-
ið dýr í framleiðslu, slíkur er ein-
faldleiki bókarinnar, en hún var
síðast endur útgefin árið 1967 og
af einhverjum sökum var ekki tal-
in ástæða til frekari endurútgáfu
hennar. Einhverjum árum síðar
hurfu Skólaljóð af bókalista barna-
og grunnskólanema og liðin var
sú tíð þegar nemendum var gert
að læra utanbókar Gunnarshólma
Jónasar Hallgrímssonar, Fjallgöngu
Tómasar Guðmundssonar og fjölda
annarra ljóða, og fræðast lítillega
um lífshlaup skáldanna.
En líkt og góðra ljóða er stundum
siður laumuðu Skólaljóðin sér hægt
og hljótt í bókaverslanir svo Íslend-
ingar mættu á ný njóta orða manna
sem ekki velktust í vafa um mikilvægi
þess að eiga fallegt og auðugt tungu-
mál og leggja við það rækt.
Þegar ég tók á Skólaljóðunum nýju fannst mér sem bókin væri þynnri en mig minnti, en þess
ber að geta að bókin sem ég blaðaði
áfjáður í á mínum yngri árum hafði
verið lesin í þaula, var lúin en vel
með farin – einnig voru þeir smærri
fingurnir sem þá léku um þennan
látlausa dýrgrip.
Innihald bókarinnar hefur ekki
rýrnað; falleg ljóð, listilega mynd-
skreytt af Halldóri Péturssyni, undra-
heimur orða fólks sem hafði aldrei
heyrt talað um ársgrundvöll, kvóta-
greifa, kúlulánakónga og fleira í þeim
dúr.
Líf hans var til fárra fiska metið“ kvað Magnús Stefánsson um stuttan brókarlalla, hrepps-
ómaga-hnokka sem sá dásemd í
grænu grasi, lóu í móa og lontu í
lækjarhyl. Líf okkar flestra er senni-
lega ekki til margra fiska metið nú á
tímum vísitalna og vaxta og afskrifta
og uppboða. Því er jafnvel brýnna en
oft áður að horfa til þess sem fær-
ir gleði og yljar, og góður kveðskap-
ur er vel til þess fallinn að lýsa upp
lágnættið.
Bókin Skólaljóð er ekki í leður-
bandi með gylltum kili eða upp-
hleyptu letri á kápu. Hún er ein-
faldleikinn í sinni tærustu mynd og
staðfesting þess að innihaldið er oft
og tíðum mikilvægara en umbúðirn-
ar.
Námsgagnastofnun á þakkir
skildar fyrir endurútgáfu Skólaljóða.
22 | Umræða 11.–13. febrúar 2011 Helgarblað
Trésmiðjan
Illugi
Jökulsson
Ef læsi ég ljóð …
Helgarpistill
Kolbeinn
Þorsteinsson
„Ég hafði persónu-
lega engan áhuga
á að lesa um fjármál Eiðs
Smára. Þegar hin upp-
runalega DV-frétt birtist,
þá las ég hana ekki nema
rétt fyrirsagnirnar.