Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.2011, Blaðsíða 36

36 | Fókus 11.–13. febrúar 2011 Helgarblað
Þ
ú hefur gagnrýnt Ríkissjón-
varpið harðlega að undan-
förnu, uppbyggingu þess og
stjórnun og loks hvernig spil-
að er úr þeim fjármunum sem stofn-
unin hefur yfir að ráða, ekki síst á
þessum tímum niðurskurðar í þjóð-
félaginu. Í hverju felast þessir gall-
ar RÚV sem þú talar um og hvern-
ig myndirðu vilja sjá þessa stofnun
okkar landsmanna blómstra í fram-
tíðinni?
„Það eru eiginlega tveir hlutir
sem þarna um ræðir. Það er annars
vegar heildarhugmyndin, grunn-
hugmyndin að baki Ríkissjónvarp-
inu, hugmynd sem er orðin úr sér
gengin, tilraun sem hófst árið 1966
og hefur í raun misheppnast. Þetta
byrjaði ágætlega, það komu á tíma-
bilum ágætis sprettir og stofnunin
öðlaðist sinn sess á frumárunum, en
hefur síðan í raun algjörlega farið út
af sporinu.
Efstaleitið er þar ákveðinn
örlaga valdur, allt frá því húsið var
tekið í notkun rétt upp úr 1990. Koll-
egi minn, Hrafn Gunnlaugsson, á
sínum tíma bæði dagskrár- og fram-
kvæmdastjóri sjónvarpsins, sagði
frá því í ævisögu sinni að Efstaleitið
yrði sennilega eitt stærsta menning-
arslys Íslandssögunnar, og ég held
að flestir listamenn á Íslandi geti
kvittað undir það í dag.
Þegar við hjá Bandalagi íslenskra
listamanna skoðuðum ársreikninga
RÚV fyrir árið 2009 kom í ljós að
ýmsar afborganir og kostnaður sem
tengjast húsnæðinu voru hátt í 700
milljónir króna. Þetta er nánast jafn-
mikið og fer í innlenda dagskrár-
deild, sem vel á minnst fær ekki
nema um fimmtung þess fjármagns
sem stofnunin spilar úr.
Raunin er sú að yfirbygging-
in hefur hér orðið innihaldinu yfir-
sterkari. Stór hluti þeirra peninga,
sem innheimtur er með sköttum og
ætlaður er RÚV, fer ekki í dagskrár-
gerð, heldur í yfirbyggingu, ýmsan
kostnað vegna hússins og afborg-
anir af gömlum skuldum og annað
uppsafnað vesen.
„Þar á ofan er byggingin sjálf
orðin úrelt, allt of stór og hreinlega
óhentug fyrir þá tækni sem viðhöfð
er í bransanum í dag. Það er löngu
kominn tími til að stokka spilin upp
á nýtt.
Það þarf í raun að taka menn-
ingarlega ákvörðun um að byggja
hér upp nýtt sjónvarp. Danir gerðu
þetta á sínum tíma, fyrir ekki svo
löngu, þeir sáu einfaldlega fram á
að gamla fyrirkomulagið gengi ekki
lengur upp. Sjónvarpið hér er orð-
inn bastarður, risaeðla, sem þarf að
endurhanna.“
Grunnhlutverk RÚV
„Stjórnendur á RÚV hafa síðan
hreinlega gert sig seka um að láta
hag stofnunarinnar og starfsmanna
hennar ganga fyrir dagskránni. Dag-
skrá sjónvarpsins hefur orðið ein-
hver afgangsstærð, sem er alveg
með ólíkindum. Þetta er grunn-
hlutverk stofnunarinnar, sjónvarp
er það sem birtist á skjánum í kass-
anum heima hjá þér, annað er auka-
atriði! Þessi afstaða stjórnenda sýn-
ir sig einna best í þeirri staðreynd
að í dag, eftir að núverandi sjón-
varpsstjóri tók við, hefur ekki verið
dagskrárstjóri í fullu starfi á stöð-
inni. Þeir sem hafa sinnt því hlut-
verki hafa gert það í hjáverkum með
öðrum störfum. RÚV hefur hins
vegar efni á að hafa nokkra bóka-
safnsfræðinga, mannauðsstjóra og
málara í fullum stöðum. Þetta er
óskiljanlegt þar sem starf dagskrár-
stjóra er almennt talið allra mikil-
vægasta starfið á stjónvarpsstöð.
Stjórnendum RÚV virðist meira
í mun að láta ársreikninginn líta
vel út en að halda úti góðri dagskrá.
Þeir kaupa efni en sýna það ekki, því
ef þeir gera það kreditfærist það í
bókhaldinu, er ekki lengur bókfærð
eign og ársreikningurinn lítur verr
út í framhaldi. Hin pólitískt skipaða
stjórn stofnunarinnar spyr yfirmenn
bara hvernig reksturinn hafi geng-
ið og klappar á bakið fyrir vel unn-
in störf í þeirri deildinni. Þeir spyrja
ekki; hvernig hefur dagskráin verið
síðasta árið og gæti hún verið betri?
Það sem nauðsynlega vantar er fag-
lega skipuð stjórn sem gegnir alvöru
eftirlits- og aðhaldshlutverki gagn-
vart lögum og þjónustusamningi.
Þeir telja það ekki vera hlutverk
sitt, þar sem þeir líta ekki á sig sem
faglega stjórn, eingöngu rekstrar-
lega.
Stjórnendum þessarar stofnunar,
og þá er ég líka að tala um stjórn-
völd, ber að gera eins mikið úr því
fjármagni sem stofnunin fær, gera
eins góða dagskrá og hægt er, fyr-
ir þann pening sem almenning-
ur greiðir. Þetta er okkar sjónvarp,
sjónvarp í almannaþágu.
Því miður er nefskatturinn sem
viðhafður er í dag hins vegar að
hluta til orðinn að eins konar tekju-
leið fyrir ríkissjóð, ekki lengur ein-
göngu eyrnamerktur sjónvarpinu,
heldur ákvarða stjórnvöld hverju
sinni hversu mikið af skattinum
rennur til RÚV.
Þetta setur allt sjálfstæði stofn-
unarinnar í hættu.“
Sjónvarp í almannaþágu
„Sjónvarp í almannaþágu á auðvit-
að að hafa bæði fjárhagslegt og rit-
stjórnarlegt sjálfstæði eins og tíðkast
hjá öðrum þjóðum. Hér hefur fyrir-
komulagið frá upphafi hins vegar
verið undir duttlungum stjórnmála-
manna komið.
Þegar rekstri stofnunarinnar var
breytt yfir í ohf var gamla útvarps-
ráðið einfaldlega flutt yfir undir nýju
nafni.
Það var í fyrsta skipti nú nýverið
að skipaður var einn faglegur full-
trúi í stjórn RÚV ohf, Magnús Geir
Þórðarson, leikhússtjóri Borgarleik-
hússins, sem sjálfstæðismenn skip-
uðu nú í janúar.
Hins vegar hafði Bandalag ís-
lenskra listamanna sent stjórnvöld-
um áskorun um að stjórnin yrði
skipuð á faglegum grundvelli, fólk
sem væri hæft til verksins. En enn og
aftur var restin af stjórninni endur-
skipuð á pólítískum forsendum, enn
og aftur er hún skipuð fólki sem hef-
ur enga sérstaka faglega tengingu
við menningu eða reynslu við rekst-
ur sjónvarps umfram aðra, þvert á
móti.“
Ráðherra með engin völd
Á aðalfundi Bandalags íslenskra
listamanna sem haldinn var fyrir
stuttu kom fram óvægin gagnrýni
á Ríkissjónvarpið af hálfu leikara,
kvikmyndagerðarmanna, leikstjóra
og annarra hópa innan bandalags-
ins. Bent var á niðurskurð til kvik-
myndagerðar og brot RÚV á gild-
andi þjónustusamningi varðandi
íslenska dagskrárgerð. Er samstaða
meðal þessara hópa um að grípa
til einhvers konar aðgerða ef engin
breyting verður á ástandinu?
„Ég var einmitt að koma af fram-
haldsaðalfundi BÍL þar sem sam-
þykktar voru tvær ályktanir um að
RÚV verði að fara að sinna menn-
ingarhlutverki sínu. Það eru und-
antekningarlaust allir sammála um
það að RÚV sé ekki að standa sig og
breið samstaða um að grípa til að-
gerða ef ekki verður bætt þar úr þar.
Það er einfaldast að bera þetta
saman við nágrannaþjóðir okkar.
Við getum litið til Norðurlanda-
þjóðanna og Breta, þjóða sem hafa
mun meiri reynslu en við í að reka
ríkissjónvarp. Í fyrstu grein laga fyr-
ir sænska ríkissjónvarpið er kveðið
á um að ákveðinn „eldveggur“ sé á
milli stofnunarinnar og stjórnmála-
manna. Fjárhagur þar er tryggður
nokkur ár fram í tímann hverju sinni
þannig að hægt sé að móta dag-
skrána á faglegum nótum. Sjálfstæði
sænska sjónvarpsins er tryggt rit-
stjórnarlega, fjárhagslega og faglega.
Fjárhagslegt sjálfstæði RÚV er
hins vegar ekkert, það er háð duttl-
ungum stjórnmálamanna við gerð
fjárlaga um hver áramót hversu
mikið stofnunin fær.
Sú breyting sem hér var síðast
gerð á rekstri RÚV, ohf-væðing-
in, hefur farið endanlega með allt í
hundana. Þeir kjörnu fulltrúar sem
í umboði okkar landsmanna eiga
að sinna þessum þætti menningar-
innar hafa engin tök á að grípa inn
í, ráðherra mennta- og menning-
armála hefur engin völd yfir sjón-
varpsstjóra, hann getur gert það
sem hann vill, verið allsber í útsend-
ingu á hverjum degi og ráðherrann
hefði ekkert með það að segja.
Þetta er ekki góð blanda. Annars
vegar höfum við pólitískt skipaða
stjórn og hins vegar sjónvarpsstjór-
ann sem er í raun einráður og virð-
ist ekki hafa mikinn áhuga á öðru
en fréttum og íþróttum. Páll Magn-
ússon hefur engan faglegan grunn
til að vera sjónvarpsstjóri! Hann er
fréttamaður að upplagi, hefur ekki
þá menningartengdu reynslu sem er
nauðsynleg í þessu starfi. Menn geta
bent á margra ára reynslu hans við
sjónvarp en sú reynsla er tilkomin
vegna fréttamennsku. Áherslan á
RÚV er á fréttir og íþróttir, menning-
in er í öðru sæti.“
Hugarfarsbreyting
Spurningarnar, rannsóknirnar og
breytingarnar í kjölfar efnahags-
hrunsins hafa skiljanlega beinst
mest að fjármálamisferli og hversu
viðkvæmt íslenskt efnahagslíf var og
er. Það gleymist oft að menningin er
líka hluti af efnahag okkar. Er hér
ekki einnig þörf á ákveðinni hugar-
farsbreytingu og naflaskoðun?
„Hér þarf hugarfarsbreytingu,
það er rétt, og ítarlega skoðun á
samfélagi okkar og sögu frá ólíkum
og fjölbreyttum hliðum. Ég fullyrði
að málefnið „sjónvarp í almanna-
þágu“ sé mikilvægara en Icesave.
Þjóð er menning og RÚV er stærsta
einstaka menningarstofnunin í okk-
ar samfélagi. Peningar koma og fara
en menning er varanleg.
Þjóðin á auðvitað heimtingu á
því besta mögulega sjónvarpi sem
hún hefur borgað fyrir. Það væri
hægt að gera miklu betra sjónvarp
fyrir þann pening sem í spilunum er,
með því að endurskipuleggja og for-
gangsraða öðruvísi. Þetta er tvíþætt,
annars vegar breytingar til bráða-
birgða til að gera það besta úr stöð-
unni eins og hún er lagalega.
Hins vegar að endurhugsa sjón-
varp í almannaþágu til lengri tíma,
algerlega frá grunni, og horfa þar
til nágrannaþjóða okkar sem fyrir-
mynda.
Ef stjórnvöld geta ekki tekið á
einum litlum og „konkrít“ hlut eins
og Ríkissjónvarpinu, hvað er þá til
ráða? Flestallir, og þar með talinn
þorri stjórnmálamanna, eru sam-
mála mér og öðrum um að það sé
eitthvað mikið að í Efstaleitinu.
Hversu hæfir eru þá þessir
stjórnmálamenn sem gera sér grein
fyrir þessu, en geta ekki breytt þess-
ari stofnun á einfaldan og hraðvirk-
an máta þannig að sómi sé að? Að
láta það vefjast fyrir sér í mörg ár að
breyta hlutunum, þrátt fyrir áskor-
anir og ábendingar þess fagfólks
og listamanna sem starfa í þessum
bransa gefur ekki tilefni til mikils
trausts á heildarmyndinni.“
Efstaleitið úrelt
Þú talar um að Efstaleitið sé úrelt
og henti ekki lengur fyrir þessa starf-
semi?
„Já, þróunin við gerð sjónvarps-
efnis hefur breyst mikið. Aðrar sjón-
varpsstöðvar, bæði hér á landi og
erlendis, hafa minnkað við sig í hús-
næði og yfirbyggingu, útvistað dag-
skrárgerð, þ.e.a.s. fá sjálfstæða fram-
leiðendur til að koma að gerð og
framleiðslu dagskrárefnisins.
Þetta þýðir að hægt er að spara
töluverða fjármuni vegna tækjabún-
aðar og endurnýjunar hans en um
leið tryggja aðgang að tækni, tækj-
um og hæfileikum. Íslensk fyrirtæki
í faginu eru nefnilega samkeppnis-
hæf á við hvern sem er alþjóðlega,
hafa fjárfest gífurlega á síðustu árum
í tækjum og tækni, sem er einfald-
lega nauðsynlegt í þessum bransa.
RÚV er aftur á móti komið svona
áratug á eftir í tækniþróun og stór
hluti tækjabúnaðar þar er úreltur.
Nú þegar stofnunin virðist ekki hafa
lengur efni á dagskrá standa menn
frammi fyrir því að öll tæki þarf að
endurnýja. Miðað við þann kostnað
sem þessu því fylgir, og ef sú skelfi-
lega ákvörðun verður tekin, getum
við bara stungið dagskrárgerðinni
undir stól næstu fimm árin, næsta
áratuginn, bara gleymt henni!
Ef við horfum sem dæmi til BBC,
þá eru rúmlega 50 prósent efnis þar
framleidd utan stofnunarinnar af
sjálfstætt starfandi kvikmyndagerð-
armönnum. Með þessu fæst betra
efni fyrir minni pening og fjölbreytt-
ari fjármögnunarmöguleikar.
RÚV nær ekki einu sinni 5 pró-
sentum með þessum hætti í dag,
stofnunin er orðin eins og eyja inni í
íslensku menningarsamfélagi.“
Ertu þá að segja að við gætum
byggt hér upp sjónvarp í sama gæða-
flokki og BBC?
„Við gætum í raun byggt hér upp
svipað sjónvarp, bara á öðrum skala,
svona míkró-BBC. Við gætum boðið
hér upp á jafn mikið af íslensku efni
hlutfallslega og þeir hafa af bresku
en jafnframt þurfum við að gera
hlutina svolítið öðruvísi.
Hér þarf að móta nýja dagskrár-
stefnu, skoða hvað það kostar og
svo þurfum við að framkvæma!
Hætta að vera stofnun og eyða frek-
ar peningunum í dagskrána.
Ef við lítum til baka á árið 2010
kemur í ljós að það var hreinlega
ekkert leikið innlent efni lengur sýnt
á Ríkissjónvarpinu eftir að Spaug-
stofunni var sagt upp.
Þá situr eftir Stundin okkar, sem
stundum er skilgreint sem leik-
ið efni, sem er reyndar vafasamt
í mínum skilningi. Það innlenda
skemmtiefni sem síðan var á dag-
skrá í vetur mæltist ekki sérlega vel
fyrir.
Stöð 2 var hins vegar með fjórar
ef ekki fimm leiknar sjónvarpsseríur
á árinu. Íslenskt gæðaefni er frum-
forsenda íslensks sjónvarps.“
Sama hafnaboltamyndin
Það hefur fylgt íslenska sjónvarp-
inu frá upphafi að stærstur hluti er-
lenda efnisins og stór hluti þess efnis
sem sýndur er í sjónvarpinu kemur í
gegnum bandarísku dreifingarfyrir-
tækin. Þetta er svolítið sérstakt fyrir
Norðurlandaþjóð er það ekki?
„Sjónvarpsstjóri lýsti því yfir fyrir
réttu ári að vegna tíu prósenta nið-
urskurðar væri stofnunin hætt að
kaupa íslenskar kvikmyndir og að
mestu til efni frá íslenskum kvik-
myndagerðarmönnum. Þetta varð
Ragnar Bragason leikstjóri ræðir við DV um stöðu Ríkissjónvarpsins og að
við getum dregið lærdóm af því hvernig nágrannaþjóðir okkar reka sjónvarp í
almannaþágu, bætt og eflt íslenska dagskrárgerð og kvikmyndamenningu.
„RÚV er aftur á móti komið svona áratug á
eftir í tækniþróun og stór hluti tækjabún-
aðar þar er úreltur. Nú þegar stofnunin virðist
ekki hafa lengur efni á dagskrá standa menn
frammi fyrir því að öll tæki þarf að endurnýja.
Ragnar Bragason Ragnar situr í stjórn Bandalags íslenskra listamanna og er formaður
Samtaka íslenskra kvikmyndaleikstjóra. MyNdiR SiGtRyGGuR ARi JóHANNESSoN„ Íslenskir kvik-
myndagerðar-
menn eru vongóðir um
að á fjárlögum næsta
árs muni Kvikmynda-
sjóður ná aftur fullum
styrk.
Þjóðin á betra skilið