Dagblaðið Vísir - DV - 29.04.2011, Blaðsíða 16

16 | Fréttir 29. apríl–1. maí 2011 Helgarblað
Davíð Oddsson kallaði stjórnmála-
feril Ólafs Ragnars Grímssonar
„blóðugan“ í handriti að viðtali sem
Morgunblaðið tók við hann árið sem
hann var kjörinn forseti og sagði það
stríðsyfirlýsingu við þingið ef hann
beitti synjunarvaldi gegn lögum frá
Alþingi. Orðalagið var mildað. Um
þetta fjallar Matt hías Johannessen,
fyrrverandi ritstjóri Morgunblaðsins,
í dagbókum sínum.
Andvígur þá
Ólafur Ragnar Grímsson var kjörinn
forseti Íslands 29. júní 1996 og tók við
embætti 1. ágúst sama ár. Nokkrum
mánuðum áður, sunnudaginn 14.
apríl, birtist viðtal í Morgunblaðinu
við Davíð Oddsson, formann Sjálf-
stæðisflokksins, en hann hafði þá
setið samfellt fimm ár á stóli forsæt-
isráðherra. Á þeim tíma höfðu flestir
ef ekki allir forsetaframbjóðendurnir
gefið sig fram, þeirra á meðal Ólafur
Ragnar, Guðrún Pétursdóttir og Guð-
rún Agnarsdóttir.
Matthías Johannessen fer yfir
baksvið þessa viðtals í dagbókum
sínum, en þær eru aðgengilegar á
netinu.
Fram kemur í frásögn Matthíasar
að Davíð var á þessum tíma fullkom-
lega andvígur því að forseti Íslands
synjaði lögum staðfestingar og vís-
aði þeim þar með í þjóðaratkvæða-
greiðslu.
Viðsnúningurinn
Matthías hefur meðal annars eftir-
farandi eftir Davíð úr umræddu við-
tali:
„Annar frambjóðandi [Ólaf-
ur Ragnar - innsk. blm.] sagði í út-
varpsviðtali að hann ætlaði að sitja
á Bessastöðum, ef hann yrði kosinn,
og hafna lögum frá Alþingi ef undir-
skriftasafnanir bærust um það. Það
yrði um leið hálfgerð stríðsyfirlýs-
ing við þingið, andstætt öllum hug-
myndum um þingræði í landinu
og fjarri öllum hugmyndum sem
menn gerðu sér um forsetaembætt-
ið í upphafi.
Umræður um forsetaembættið
og þær forsendur sem þessir kand-
ídatar eru að tala um eru mér mjög
framandi og ég tel að ef menn verða
kosnir í þetta embætti á þessum for-
sendum og reki það á þessum for-
sendum, þá muni ekki líða á löngu
áður en forsetaembættið hverfi úr
okkar stjórnskipun í þeirri mynd
sem það er nú. Þá eru menn komn-
ir á slíkar villigötur að það nær ekki
nokkurri átt.“
Davíð Oddsson barðist einn-
ig hart gegn synjun forsetans á ný-
settum fjölmiðlalögum árið 2004
meðal annars með vísan til stjórn-
arskrárinnar og ríkjandi túlkunar á
valdi og ábyrgð forsetans. Athygli
vekur að Davíð hefur hins veg-
ar ekki gert sambærilegar athuga-
semdir um synjunarvald forsetans
og þjóðaratkvæðagreiðslurnar um
Icesave-samninginn.
„Lýðskrumari og tækifæris-
sinni“
Sjálfur segist Matthías í dagbók sinni
hafa verið sannfærður um að Davíð
ætlaði í forsetaframboð:
„Ég er einnig sannfærður um að
Davíð ætlaði í forsetaframboð en byr
ræður ef menn ætla að sigla. Þessi
byr var ekki, að ég held, nógu árenni-
legur. Og fyrir bragðið stendur for-
maður Alþýðubandalagsins sem
kallaði Davíð Oddsson á sínum tíma
mann með skítlegt eðli á einhvers
konar silfurbakka sem alls konar
skrýtið fólk á Íslandi er nú að bera til
Bessastaða! 
Ólafur er að mörgu leyti ágæt-
ur en hann er mesti lýðskrumari og
tækifærissinni sem hér hefur tekið
þátt í stjórnmálum um áratugaskeið. 
Og þótt eðli Davíðs hafi ekki ver-
ið honum að skapi þá tel ég það hafi
verið Davíð til tekna en ekki vansa.“
„Tækifærisrutl“
Athyglisvert er að Matthías vitnar í
viðtalið áður en það var fullfrágengið
til birtingar og endanlega yfirfarið af
Davíð og ritstjórninni. Matthías seg-
ir meðal annars eftirfarandi í dabók
sinni:
„Ég sé ekki betur en hann sé að
víkja að tækifærisrutli Ólafs Ragnars
þegar hann segir: 
„Um leið þýðir það ekki að sá sem
verið hefur stjórnmálamaður verði af
þeirri ástæðu góður forseti, frekar en
hitt að sá sem ekki hafi verið stjórn-
málamaður verði ekki góður forseti.
Við höfum dæmi sem sýna og sanna
það gagnstæða. Stjórnmálareynsla
er örugglega góð en það er jafnframt
mikilvægt að persónan sé þannig að
henni sé almennt treyst og ekki með
blóðugan feril í þeim efnum.“!“
Þann 15. apríl, degi eftir að viðtal-
ið birtist, gerir Matthías efirfarandi
athugasemd í dagbók sína: „Samtal-
ið við Davíð Oddsson birtist í Morg-
unblaðinu  talsvert breytt frá upp-
haflegu gerðinni. Blóðugan feril  er
breytt í vafasaman feril og í lokakafl-
anum um Evrópusambandið og reið-
ina í Svíþjóð er lygi breytt í ósatt...“ 
Valdið hjá kjósendum, Alþingi
og ríkisstjórn
Matthías vitnar þennan sama dag,
15. apríl 1996, til viðtals sem hann
hafði tekið sjálfur við Bjarna Bene-
diktsson, þáverandi forsætisráð-
herra og formann Sjálfstæðisflokks-
ins, 9. júní árið 1968.
Bjarni segir meðal annars um
þingræðið: „Það er rétt, að dagleg
störf forseta eru ekki ýkja mikil, og
æskilegt er, að sem sjaldnast þurfi
verulega á hann að reyna. Stjórn-
skipun okkar er sú, að hið raun-
verulega vald er hjá kjósendum,
Aþingi og ríkisstjórn.“
Í viðtalinu lýsti Bjarni yfir stuðn-
ingi við forsetaframboð Gunnars
Thoroddsen, flokksbróður síns,
en hann beið lægri hlut fyrir Krist-
jáni Eldjárn í forsetakosningunum
skömmu eftir að viðtalið var tekið.
Kristján sat á forsetastóli frá 1968 til
1980.
Gæti leitt til glundroða
Í sama viðtali var Bjarni Benedikts-
son spurður beint að því hvers
vegna ákvæðið um þjóðaratkvæða-
greiðsluna hefði verið sett í stjórn-
arskrána, en Bjarni sat sjálfur á
þingi þegar það var gert:
„Ástæðan til þess var sú, að þeg-
ar verið var að semja frumvarpið
að lýðveldisstjórnarskránni var ut-
anþingsstjórn, sem meirihluti Al-
þingis undi mjög illa, þó að ekki
væri hægt að ná samkomulagi um
þingræðisstjórn. Með réttu eða
röngu töldu margir þingmenn,
þ.á m. ég, að þáverandi ríkisstjóri
hefði við skipun utanþings stjórn-
arinnar farið öðruvísi að en þing-
ræðisreglur segja til um. Menn
óttuðust þess vegna, að innlendur
þjóðhöfðingi kynni að beita bók-
staf stjórnarskrárinnar á annan veg
en konungur hafði ætíð gert frá því
að landið fékk viðurkennt fullveldi
1918 – og þar með taka afstöðu
með eða móti lagafrumvörpum, al-
veg gagnstætt því, sem ætlazt er til
í þingræðislandi, þar sem staðfest-
ing þjóðhöfðingjans á gerðum lög-
gjafarþings er einungis formlegs
eðlis. Menn vildu ekki eiga það á
hættu að forseti gæti hindrað lög-
lega samþykkt Alþingis með því að
synja henni staðfestingar, heldur
tæki lagafrumvarp engu að síður
gildi, en vald forseta yrði takmark-
að við það eitt að geta þá komið
fram þjóðaratkvæðagreiðslu um
málið. Þetta ákvæði skýrist þess
vegna eingöngu af því tímabundna
ástandi, sem hér ríkti á árunum
1942–1944, og hefur reynslan síðan
bent til að þessi varúð þingsins hafi
verið ástæðulaus. Ekki er kunn-
ugt, að forseta hafi nokkru sinni
komið til hugar að stofna til þess
glundroða, sem af því myndi leiða,
ef hann ætlaði að hindra Alþingi í
ráðgjafarstarfi þess.“
n Davíð Oddsson talaði um „blóðugan feril“ Ólafs Ragnars Grímssonar sem stjórnmálamanns n Afhjúpandi
dagbókarskrif fyrrverandi ritstjóra Morgunblaðsins n Forsætisráðherrarnir Davíð og Bjarni Benediktsson
töluðu um glundroða í stjórnmálum og stríðsyfirlýsingar gegn þinginu ef forseti beitti málskotsrétti
Viðsnúningur ritstjórans
Jóhann Hauksson
blaðamaður skrifar johann@dv.is
Úr ráðherrastóli í ritstjórastól „...
persónan sé þannig að henni sé almennt
treyst og ekki með blóðugan feril í þeim
efnum,“ var upphaflegt orðaval Davíðs
Oddssonar í viðtali við Morgunblaðið.
Dagbækurnar Matthías Johannessen,
fyrrverandi ritstjóri Morgunblaðsins, hefur
birt margt forvitnilegt úr dagbókum sínum
á netinu.
„ „Stjórnmálareynsla er örugg-
lega góð en það er jafnframt
mikilvægt að persónan sé þannig að
henni sé almennt treyst og ekki með
blóðugan feril í þeim efnum”!
Lögfræðingurinn og forsætis-
ráðherrann Ekki er kunnugt, að forseta
hafi nokkru sinni komið til hugar að stofna
til þess glundroða, sem af því myndi leiða,
sagði Bjarni Benediktsson árið 1968.
Forsetinn og
frú Ólafur Ragnar
Grímsson og Dorritt
Moussaieff. Forsetinn
hefur þrisvar beitt
26. grein stjórnar-
skrárinnar frá 2004
og synjað lögum
staðfestingar.