Dagblaðið Vísir - DV - 03.08.2012, Blaðsíða 25

Ó
lympíuleikanna í München
árið 1972 er fyrst og fremst
minnst fyrir tvo hluti: Banda­
ríkjamaðurinn Mark Spitz
vann sjö gullverðlaun í sundi
og þetta voru leikarnir sem breytt­
ust í martröð. Palestínskir hryðju­
verkamenn, í samtökum sem köll­
uðu sig Svarta september, réðust inn
í ólympíuþorpið og tóku liðsmenn
Ísraels í gíslingu. Það sem á eftir
fylgdi breytti heiminum; bæði við­
brögðum manna gegn hryðjuverk­
um og einnig má segja að heimurinn
hafi glatað ákveðnu sakleysi. Heim­
ildakvikmyndin One Day in Sept­
ember segir frá þessum voðaverk­
um, sem vöktu gríðarlega athygli
um allan heim, en kvikmyndin fékk
Óskars verðlaun á sínum tíma.
Átök Ísraels og PLO í algeymingi
Árið 1972 varu átök Ísraels og Frelsis­
samtaka Palestínu (PLO) í algleym­
ingi, en Yasser Arafat hafði tekið við
sem leiðtogi þeirra nokkrum árum
áður. Í reynd voru PLO einskonar
regnhlífarsamtök, sem meðal annars
innihéldu hópinn Svarta september.
Öll samtökin börðust gegn Ísrael.
Ástandið í Vestur­Þýskalandi
(Austur­Þýskaland var kommúnista­
ríki) var einnig mjög eldfimt og höfðu
hryðjuverkasamtökin Rauðu her­
deildirnar (einnig þekkt sem Baader­
Meinhof­samtökin) látið verulega
til sín taka með sprengjuárásum og
morðum. Leiðtogar þeirra, Andreas
Baader og Ulrike Meinhof, voru
hinsvegar bæði í fangelsi þegar Svarti
september lét til skarar skríða.
Öryggisgæsla í lágmarki
Á leikunum í München lögðu yfir­
völd áherslu á „opið og afslappað“
andrúmsloft. Meðal annars var það
gert til þess að vera í andstöðu við
leikana árið 1936, sem haldnir voru
í Berlín undir stjórn nasista og Adolfs
Hitlers. Þeir leikar einkenndust af
mikilli hernaðarhyggju. Í München
var því öryggisgæsla í lágmarki og til
dæmis lítið gert í að athuga skilríki.
Þegar hin vandlega skipulagða
árás Svarta september hófst þann
5. september voru leikarnir um það
bil hálfnaðir. Átta liðsmenn samtak­
anna laumuðust inn í Ólympíuþorp­
ið með alvæpni og réðust á búðir
Ísraelsmanna. Í árásinni kom til mik­
illa átaka og voru tveir Ísraelsmenn
myrtir með köldu blóði. Eftirlifandi
Ísraelsmenn, alls níu, voru tekn­
ir í gíslingu. Í heimildamyndinni er
gefið í skyn að Svarti september hafi
notið aðstoðar Austur­þýskra yfir­
valda við framkvæmd aðgerðarinnar.
Sleppa föngum – frí leið til
Egyptalands
Ekki stóð á kröfum liðsmanna Svarta
september. Sleppa skyldi úr fangelsi
234 palestínskum einstaklingum,
sem sátu í ísraelskum fangelsum,
ákærðir fyrir hryðjuverk. Þeir skyldu
fá að fara til Egyptalands. Einnig
skyldu Andreas Baader og Ulrika
Meinhof, leiðtogar Baader­Meinhof­
samtakanna látin laus.
Hinir afslöppuðu Ólympíuleikar
höfðu breyst í martröð, allar beinar
útsendingar snerust ekki lengur um
íþróttir, heldur hryðjuverk og gísla­
töku. Taugaspennan magnaðist.
Viðbrögð umheimsins einkennd­
ust af fordæmingu og vandlætingu.
Þáverandi konungur Jórdaníu,
Hussein sagði það vera „grimmdar­
legan glæp gegn mannkyni, fram­
kvæmdan af sjúkum einstaklingum.“
Þá fordæmdi Golda Meir, þáverandi
forsætisráðherra Ísraels árásina.
Viðkvæmt mál fyrir yfirvöld
Gíslamálið var gríðarlega viðkvæmt
fyrir yfirvöld, sem settu upp sér­
stakan aðgerðarhóp. Ekki síst vegna
þeirrar staðreyndar að gíslarnir voru
allir gyðingar. Hér var því enn ein
tengingin við nasisma Hitlers komin.
Einnig kom í ljós að ákvæði í þýsku
stjórnarskránni meinuðu þýska sam­
bandsríkinu að skipta sér af málinu.
Yfirvöld í Bæjaralandi báru því alla
ábyrgð.
Bandaríski blaðamaðurinn John
K. Cooley fullyrti í greinum sínum
um málið að hryðjuverkamönnun­
um hafi staðið til boða að fá háar
fjárhæðir fyrir gíslana, en því hefðu
þeir neitað. Einnig buðust fulltrúar
stjórnvalda til að skipta á sjálfum sér
og gíslum. Því var einnig neitað.
Landamæralöggur í íþrótta-
búningum
Leikarnir héldu áfram, en það mynd­
aðist mjög sérkennilegt andrúms­
loft í München. Samningaviðræð­
ur báru engan árangur. Örvænting
fór að einkenna viðbrögð yfirvalda.
Næsta skref þýskra stjórnvalda var
að senda vopnaða landamæraverði,
íklædda íþróttabúningum, til að
leysa vandamálið. Þessir lögreglu­
menn voru algerlega óþjálfaðir í að
kljást við hryðjuverkamenn. Og það
sem verra var, öll aðgerðin var send
út beint af öllum fjölmiðlum sem
voru á svæðinu. Því gátu liðsmenn
Svarta september fylgst með öllu í
beinni útsendingu. Klaufaskapurinn
var hrópandi.
Taugaspennan magnaðist og nú
færðist rás atburðanna út á Fursten­
feldbruck, NATO­flugvöll í nágrenni
München. Þar beið Boeing 727­far­
þegaþota, sem átti að flytja hryðju­
verkamennina og gíslana til Egypta­
lands, samkvæmt framsettum
kröf um. Í þotunni voru hinsvegar
lögreglu menn klæddir sem áhafnar­
meðlimir og á þökum í kring var búið
að koma fyrir leyniskyttum, sem voru
alls ekki þjálfaðar sem slíkar. Það var
því búið að setja upp gildru, en afar
ófullkomna.
Leyniskyttur án talstöðva
Gíslum og hryðjuverkamönnum var
flogið í þyrlum á flugvöllinn. En þá
hafði hópurinn í þotunni ákveðið að
hætta við sína aðgerð, en þeir áttu að
yfirbuga hryðjuverkamennina um
borð í þotunni og leyniskytturnar
áttu síðan að „afgreiða“ hryðjuverka­
mennina, sem voru eftir í þyrlunum.
Það var ekki fyrr en á þessu stigi að
yfirvöld uppgötvuðu að hryðjuverka­
mennirnir voru mun fleiri en haldið
var í fyrstu. Það voru því allt of fáar
leyniskyttur til taks og þær voru ekki
með talstöðvar.
Issa, leiðtogi hryðjuverkahóps­
ins fór inn í þotuna og komst að því
að hún var tóm, þeir sem þar áttu að
vera, höfðu hreinlega kosið að hætta
við og yfirgáfu vélina, án samráðs við
stjórnendur aðgerðanna. Hann átt­
aði sig snarlega á gildrunni og sneri
til baka til félaga sinna.
Allt fer fjandans til
Nú braust út villtur skotbardagi,
handsprengjur sprungu og menn
féllu. Hryðuverkamennirnir myrtu
alla gísla sína, með handsprengj­
um og vélbyssum. Allir hryðjuverka­
mennirnir, nema einn, féllu. Þýskur
lögreglumaður féll í flugturninum.
Þyrlurnar, þar sem gíslarnir sátu
bundnir, brunnu til kaldra kola. Gísl­
arnir voru ýmist skotnir í þyrlunum
eða köfnuðu.
Frásagnir fjölmiðla strax eftir at­
burðinn voru þess efnis að allir gísl­
arnir hefðu lifað af, en það breytt­
ist síðan til hins verra. Fréttamaður
ABC, Jim McKay, sagði síðan í frægri
beinni útsendingu aðfaranótt 5. sept­
ember: „Þegar ég var ungur sagði
faðir minn að okkar glæstustu von­
ir eða okkar mesti ótti yrðu sjaldnast
að veruleika. Okkar mesti ótti hef­
ur hinsvegar orðið að veruleika hér
í nótt. Okkar var sagt að það hefðu
verið ellefu gíslar, tveir voru myrtir í
þorpinu í gær, níu núna á flugvellin­
um. Þeir eru allir látnir.“
Í aðgerðum sínum gerðu lög­
regluyfirvöld Bæjaralands, nánast
öll hugsanleg mistök og er þessi að­
gerð nánast skólabókardæmi um
það hvernig á ekki að framkvæma
aðgerðir sem þessar.
Í kjölfar atburðanna var keppni
frestað á Ólympíuleikunum, í fyrsta
sinn í sögu þeirra og haldin var
miningararthöfn. Þann 6. september
fóru síðan allir Ísraelsmenn heim. Þá
yfirgaf Mark Spitz (af gyðingaættum)
leikana af ótta við hefndaraðgerð­
ir. Egyptar og fleiri þjóðir yfirgáfu
einnig leikana.
Sérsveitin og GSG-9 stofnuð
Blóðbaðið í München varð til þess
að and­hryðjuverkasveitin GSG­9,
var stofnuð í Þýskalandi. Fleiri þjóðir
tóku einnig til sinna ráða í sambandi
við hryðjuverk og aðgerðir gegn
þeim. Viðhorf og viðbrögð manna
gagnvart hryðjuverkum breyttust til
frambúðar eftir þessa atburði.
Alls féllu fimm af átta árasar­
mönnum, meðal annars leiðtoginn,
Issa. Líkin voru flutt til Líbíu og þang­
að fóru einnig þeir þrír sem lifðu af.
Þeir voru látnir lausir eftir flugrán
á þýskri Lufthansa­vél í lok október
1972. Margt er á huldu í sambandi við
það mál og voru raddir uppi um að
að þýsk yfirvöld hefðu hreinlega gefið
eftir í því máli og viljað losna við það.
Í Líbíu var þremenningunum
fagnað sem þjóðhetjum. Tveir þeirra
voru síðar myrtir í aðgerðinni „Reiði
guðanna“, sem leyniþjónusta Ísraels
framkvæmdi og sagt er frá í kvik­
myndinni München eftir Steven
Spiel berg. Abu Daoud, hinn þriðji,
lést í Sýrlandi árið 2010, vegna nýrna­
bilunar. En hryðjuverkamönnun­
um tókst áætlunarverk sitt; að vekja
heimsathygli á málstað Palestínu,
sem er enn fréttaefni. Kostnaðurinn
var þó gríðarlegur. n
n Hryðjuverkasamtökin Svarti september myrtu 11 Ísraelsmenn á Ólympíuleikunum 1972
Martröðin
í Münche Gíslataka Öryggis-gæsla á leikunum árið 1972 var í lágmarki og lítið gert í að athuga skilríki gesta.
„Viðbrögð um-
heimsins ein-
kenndust af fordæmingu
og vandlætingu.
Í íþróttagöllum Hryðjuverkamennirnir
voru meðal annars klæddir í íþróttagalla og
vopnaðir hríðskotabyssum eins og meðfylgj-
andi mynd ber með sér.
Ekkjur vildu minningarathöfn
Í aðdraganda Ólympíuleikanna í London fóru ekkjur tveggja München-fórnarlamba,
fram á að þessa harmleiks yrði minnst við setningu leikanna í London, með einnar mín-
útu þögn. Þær Ankie Spitzer og Ilana Romano fóru þess á leit við stjórnendur ÓL 2012:
„Eiginmenn okkar komu ekki á Ólympíuleikana í München sem einhverjir ferðamenn. Þeir
komu með glæstar vonir í farteskinu, en þeir fóru heim í líkkistum,“ sagði Ankie Spitzer,
eiginkona skylmingaþjálfarans Andrei Spitzer, við fréttamenn í London fyrir skömmu.
Beiðni kvennanna var hinsvegar hafnað og við því brást Ankie með því að segja: „Hefði
verið brugðist við með þessum hætti, ef þetta hefði snúist um ameríska Draumaliðið
í körfubolta?“ Dóttir Ankie og Andrei, sem fæddist skömmu fyrir München-leikana,
barðist einnig fyrir þessu.
Vildu minningarathöfn
Ekkjur tveggja fórnarlamba
München-morðanna, fóru fram
á að minningarathöfn yrði
haldin á ÓL í London, en höfðu
ekki árangur sem erfiði.
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson
blaðamaður skrifar ritstjorn@dv.is
Erlent 25Helgarblað 3.–7. ágúst 2012