Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.2014, Síða 14

14 Fréttir Helgarblað 17.–20. janúar 2014
Gullæði á norðurslóðum
Norðurslóðaævintýrið – hvað er það? DV grennsl-
aðist fyrir um málið og heyrði í Eiríki Bergmann og
Kristínu Loftsdóttur um orðræðuna í kringum norð-
urslóðir sem þeim þykir einkennast af eins konar
gullæðisnýlendustemningu. Bæði segja þau gróða-
hugmyndir kæfa raddir íbúa á norðurslóðum.
N
orðurslóðir eru heimshlut-
inn í kringum Norðurheim-
skautslandið. Það þekur einn
sjötta hluta jarðarkringlunn-
ar. Hlutar af Rússlandi,
Alaska, Kanada, Grænlandi, norð-
urhéruð Noregs, Svíþjóðar og Finn-
lands og allt Ísland eru þau lönd sem
eiga lönd innan norðurslóða og vinna
saman innan Norðurskautsráðsins.
Stærstur hluti svæðisins er hins vegar
ísilagt Norður-Íshaf.
Loftslagsbreytingar og
afleiðingar þeirra
Loftslagsbreytingar á svæðinu skapa
tækifæri þótt ógnir séu líka margar.
Sigurður Reynir Gíslason, jarðvís-
indamaður og höfundur bókarinnar
Kolefnishringrásin, greindi frá kolefn-
isógninni á síðasta ári í viðtali við DV
og hvernig framtíð bíður barna okk-
ar ef við höldum áfram að brenna
kolefni út í andrúmsloftið með sömu
hraðaaukningu og við höfum gert.
„Styrkurinn er svo mikill að af-
leiðingarnar verða gríðarlegar, með
þessu framhaldi þá stefnir í tveggja
metra hækkun sjávarborðs í lok
þessarar aldar. Það er bara eins og í
einhverri hamfarasenu í Hollywood-
kvikmynd. Líklega verður miklu
heitara á Íslandi – þótt við séum á erf-
iðum tímapunkti til að spá fyrir um
slíkt því að Golfstraumurinn gæti allt í
einu hoppað yfir til Portúgal. Það hef-
ur gerst áður og þá lækkar hitastigið.
Við erum að hreyfa svo mikið við lofts-
lagskerfinu. Var það ekki Hallgrím-
ur Helgason rithöfundur sem sagði:
„Icelanders have high hope for clima-
te change?““ sagði Sigurður Reynir og
vísaði til þess að Hallgrímur átti við
að eðlilega vildu Íslendinga heitara
loftslag. Orðalagið er óheppilega tví-
bent því ef hitastig hækkar þá hækk-
ar yfirborð sjávar. Sem hentar okkur
ekki vel. „Tíðni aftakaveðra verður
meiri hér sem annars staðar ef fram
fer sem horfir,“ sagði hann og bætti
því við að ef við horfðum enn lengra
fram í tímann gæti landslagið breyst
mikið á meðan yfirborð sjávar hækk-
ar með bráðnun jökla. „Ef sjórinn fer
svo súrna þá hefur það áhrif á lífið í
sjónum og fiskistofnana og þeir stofn-
ar sem við höfum verið að veiða færa
sig norðar og aðrir koma í staðinn. Ís-
lendingar eru fær veiðiþjóð og þurfa
þá að verða viðbragðsfljótir.“
Varfærnislega metin áhrif mikil
Loftslagsbreytingar skipta miklu máli
um hvernig málum vindur fram á
norðurslóðum. Ekki eru allir sammála
um hvaða áhrif hlýnandi veðurfar
mun hafa á aðstæður íbúa en ljóst er
þó að þær verða miklar og ná til um-
hverfis, þjóðfélags og efnahags. Varla
er hægt að líta fram hjá sveiflum sem
hafa verið í Norður-Íshafi en í ár hef-
ur komið vísindamönnum á óvart að
rúmmál hafíss í lok sumars 2013 var
50 prósentum meira á norðurhveli en
á sama tíma í fyrra. Þrátt fyrir þessa
óvæntu uppgötvun hefur hafísinn
minnkað á undanförnum árum og
ljóst að brotthvarf íss og hlýnun held-
ur áfram.
Sigurður málar dökka mynd af
framtíðinni og horfir til langs tíma.
Varfærnislega metin áhrif í nærri
framtíð eru talin hækkað yfirborð
sjávar, meiri veðurhæð, opnari
siglingaleiðir, útrýming dýra sem eru
háð hafís og greiðari aðgangur að
auðlindum norðursins.
Hver er sérstaða Íslendinga?
Tækifærin sem fylgja í kjölfar lofts-
lagsbreytinga felast meðal annars í
möguleikum til siglinga um Norður-
Íshaf. Þá myndi aðgengi aukast að
auðlindum á hafsbotni svo sem olíu.
Leiðin um Súesskurð og leiðin um
Íshafið. Leiðin milli Atlantshafs og
Kyrrahafs gæti styst um meira en 7.000
kílómetra. Við opnun norðaustur-
leiðarinnar á milli Asíu og Evrópu er
Ísland vel staðsett landfræðilega og
gæti átt vel við sem miðstöð dreifingar.
Þá hefur verið nefnt að Reykjavík sé
eina höfuðborgin innan svæðisins. Þó
er Grænland allt innan svæðisins en
telst sem hluti Danmerkur.
Auðlindakapphlaupið hafið
Eftir miklu er að slægjast og segja
má að auðlindakapphlaupið sé haf-
ið með offorsi. Til marks um það
veittu yfir völd á Grænlandi níu
olíufélögum leyfi til tilraunabor-
ana undan austurströnd landsins.
Umhverfissinnar hafa gagnrýnt til-
raunaboranirnar og segja svæðið
viðkvæmt fyrir umhverfisspjöllum
vegna mengunar. Ákveðin hætta er
á slíkum spjöllum og svæðið erfitt
rannsóknar. Boranir hefjast eft-
ir 8–10 ár samkvæmt talsmönnum
grænlenskra yfirvalda.
Fleiri auðlindir er um að tefla. Til
að mynda koparnámur í Rússlandi,
demantanámur í Jakútíu í Síberíu, kol
á Svalbarða, olíu- og gaslindir í Alaska
og Nunavut í Kanada, svo eitthvað sé
upptalið. Þá má telja ferskvatn á Ís-
landi til auðlinda.
Stórveldin kortleggja auðlindir
Stórveldin sýna norðurslóðum síauk-
inn áhuga vegna væntanlegra sigl-
ingaleiða og gnóttar auðlinda. Þann
10. desember á síðasta ári dró til tíð-
inda í samstarfi Norðurlandaþjóða
við Kínverja. Þá skrifuðu forsvars-
menn sex stofnana á Norðurlöndum
undir samstarfssamning við Heim-
skautastofnun Kína. (Polar Research
Institute of China) og þrjár aðrar kín-
verskar stofnanir um stofnun Kín-
versk-norrænnar norðurslóðamið-
stöðvar (KNN).
Hallgrímur Jónasson, forstöðu-
maður Rannís, undirritaði samn-
inginn fyrir hönd stofnunarinnar og
hefur sagt að hlutverk nýrrar mið-
stöðvar sé að efla rannsóknasamstarf
með það fyrir augum að auka vitund,
skilning og þekkingu á norðurslóðum,
auðlindum og hnattrænum áhrifum
breytinga.
Veik rödd frumbyggja
Það sem einkennir norðurslóðir er
fámenni og mikill fjöldi þjóðarbrota
sem svæðið byggir. 10 prósent íbúa
norðurslóða eru frumbyggjar. Í Norð-
urskautsráði þar sem unnið er að vett-
vangi norðurslóða eiga átta lönd sæti
og þar eru auk Norðurlanda, Rúss-
land, Kanada og Bandaríkin. Þá eiga
sex samtök frumbyggjaþjóða sæti í
ráðinu, það eru: Alþjóðasamtök Al-
eúta, Alþjóðaráð Gwichin þjóðarinn-
ar,
Norðurskautsráð Atabaksa,
Norður skautslæg svæðissamtök
Inúíta, Samtök þjóða í Rússlandi sem
eiga uppruna á norðurslóðum og
Samaráðið. Gagnrýnt hefur verið
að raddir íbúa þeirra svæða sem búa
yfir ríkulegum auðlindum heyrast
ekki en í ráðinu eiga frumbyggjar að
hafa möguleika á að koma sjónarmið-
um sínum áfram.
Nýtt norður og
vinátta við stórveldi
Orðræða um „Nýja norðrið“ eins og
Ólafur Ragnar Grímsson nefnir norð-
urslóðir í nýársávarpi sínu hefur stór-
aukist síðustu mánuði.
„Það sem margir nefna Nýja
norðrið setur nú þegar aukinn svip
á samskipti okkar við Rússland og
Kanada; rennir nýjum stoðum und-
ir gömul tengsl við Bandaríkin; færir
norrænu samstarfi fleiri víddir, heill-
andi verkefni sem kalla á náið samráð
við nágranna í austri og vestri, Noreg
og Grænland.“ Ólafur Ragnar segir svo
frá viðræðum sínum við Medvedev
og Putin á nýlegum fundi utanríkis-
ráðherra Íslands og Rússlands. Hann
telur upp frekara samneyti við stór-
veldin. „Sams konar vitnisburður fólst
í komu Hillary Clinton og annarra
bandarískra ráðamanna á fund
Norður skautsráðsins í Nuuk,“ sagði
Ólafur Ragnar og sagði gæfu Íslands
að þróunin á norðurslóðum færði
landinu nýjan sess. Þá muni vinátta
við Indland og Kína reynast okkur far-
sæl og sagði Ólafur að þessi fjölmenn-
ustu ríki heims mundu ráða úrslitum
um örlög jarðarbúa á næstu árum og
áratugum.
Endurómur frá góðæristímum
Ræða Ólafs Ragnars er sem enduróm-
ur af ræðu Davíðs Oddssonar frá árinu
2006, í miðju góðæri. Þá sagði hann
norðurslóðir hafa verið Íslendingum
hjartfólgnar ekki síst fyrir þær sakir
að Íslendingar námu lönd í Norður-
Ameríku og fyrir sakir arfleifðar vík-
inga sem könnuðu siglingaleiðir til
austurs. „Eftir mörgu er að slægjast
en sumar stærstu náttúruauðlindir
jarðar er að finna á svæðinu. Þá helst
jarðefnaeldsneyti, fiskimið, ferskvatn,
eðalsteina, málma og jarðefnaelds-
neyti,“ sagði Davíð.
Gullgrafaraumræða
og útrásarstemning
Eiríkur Bergmann prófessor í stjórn-
málafræði og Kristín Loftsdóttir pró-
fessor í mannfræði eru sammála um
að orðræðan einkennist af gullgraf-
araæði.
„Þetta er síðasta opna svæði ver-
aldarinnar og í orðræðuna flækjast
óljós alþjóðalög, valdabarátta stór-
velda, aðkoma smáríkja, auðlinda-
kapphlaup og frumbyggjasamfélög
Raddir íbúa heyrast ekki Gagnrýnt hefur verið að raddir íbúa þeirra svæði sem búa yfir ríkulegum auðlindum heyrast ekki en í ráðinu
eiga frumbyggjar að hafa möguleika á að koma sjónarmiðum sínum áfram.
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Umfjöllun