Dagblaðið Vísir - DV - 02.05.2014, Síða 52

52 Menning Helgarblað 2.–5. maí 2014
Vegabréf
Sigmundar
Fyrir þær þjóðir sem búa við
kulda mestan hluta ársins
er hugsunin um nektarný-
lendur ágætlega hlýjandi. Og
til að segja alveg satt, sem
alltaf fer nú manninum einna
best, er pælingin líka svolítið
framandleg, enda er hún jafn
annarleg og hún er ókunnug
fyrir þá sem hafa alist upp við
íðilþykkan alfatnað.
Það er nefnilega svo; Ís-
lendingum er ekki lagið að
vera naktir. Þeir eru fæddir
inn í voð og rýjur – og fara
ekki svo glatt úr fötunum
nema þeir þurfi nauðsynlega
að fjölga sér.
Og í þetta sinn var ég
staddur í Locarno í Ítalíuhluta
Sviss, fullklæddur og frekar
flottur í tauinu, af því ektavin-
ur minn var að frumsýna bestu
kvikmynd Íslands-
sögunnar. Og
það á þessari
líka sögufrægu
kvikmynda-
hátíð sem
upphaflega var
yngri systir hinnar
snobbuðu Cannes, en sagði sig
svo úr familíunni af því frægð-
in flengdi frumburðinn.
Og Locarno er undurfeg-
urðin ein. Ekki bara bærinn
allur, fólkið og féð, heldur
úthagarnir og afréttirnar,
þar á meðal hvíti dalurinn í
dávestur af plássinu. Hann
er albínói evrópskrar nátt-
úru; eggjahvítur frá mynni
og upp úr með tröllsleg björg
sín sem liggja afvelta eins og
risavaxnar kennarakrítur sem
eru þess albúnar að reikna
líf manns upp á nýtt á stóru
grænu töflunni.
Okkur hafði verið sagt að
þarna uppeftir færi enginn
nema berrassaður. Við kant-
aða bjargið, skammt frá bíla-
stæðinu, væru þau örlög
skorin hverjum manni að af-
klæðast með öllu, en halda
þaðan eins og hver annar
strípalingur á vit náttúrunnar.
Og enda þótt ég þætt-
ist reiða umburðarlyndi mitt
í þverpokum um allar álfur,
sótti að mér nokkur veik-
geðja þanki þegar á hólminn
var komið; einhver efahyggja,
kannski gömul kaþólska úr
afskekktum dölum eyfirskum
sem aldrei fengu súrefni.
Ég fann hvað ég var nak-
inn þegar hvíta brókin datt á
fölar ristarnar. Þarna var ég
náhvítur Íslendingur, forpok-
aður Eyfirðingur, berskjald-
aður Akureyringur … sem
var við það að grípa um altari
líkamans og snúa afturend-
anum í allan söfnuðinn, en
lét svo slag standa, lagði sig
á feimnislega á hvítan klett,
reyndi að þykjast vera eðlileg-
ur, orðlaus og afvelta.
En þá kom flugan. Randa-
flugan. Ég man ekki hvað hún
sveimaði lengi yfir mér. Og
auðvitað stakk hún. Nema
hvað. Nákvæm eins og margir
í Sviss – og valdi hvorugt lær-
ið, heldur sjálfa kóngslundina
þar í millum.
Þegar ég stóð upp var
himininn blár, dalurinn hvítur
– og það var augljóslega einn
maður með eldrautt tippi á
svæðinu.
Með rauðflúrað tippi
Í
slendingasögurnar eiga hug og
hjörtu Íslendinga. Flest þekkjum
við helstu minni og hetjur sagn-
anna og boðskapurinn fléttast
lymskulega í þjóðlífið.
Þannig hafa grárri hetjur Ís-
lendingasagna verið bornar saman
við útrásarvíkinga og óvægna við-
skiptamenningu, þá hafa sterkar kon-
ur sagnanna haft rík áhrif á sjálfsmynd
íslenskra kvenna.
Nú eru Íslendingasögurnar komn-
ar í útrás á Norðurlöndum því þann
28. apríl komu út hjá Sögu forlagi í
Reykjavík nýjar og glæsilegar heildar-
útgáfur Íslendingasagna og þátta á
dönsku, norsku og sænsku og um-
fangið slíkt að hér er um að ræða eitt
stærsta þýðingarverkefni sem ráðist
hefur verið í á Vesturlöndum. Blaða-
maður DV rýndi í útgáfuævintýrið,
ræddi við einn þýðanda verksins í Sví-
þjóð og spurði nokkra áhugamenn
um Íslendingasögurnar um uppá-
haldshetjur þeirra.
Heil hetja, harmrænt hörkutól og
fyrsti áhugasálfræðingurinn
Margir Íslendingar eiga sínar fyrir-
myndir og hetjur í sögnunum. Að
minnsta kosti stendur ekki á svörum
þegar spurt er. Katrín Jakobsdóttir,
formaður VG, svarar um hæl og get-
ur ekki setið á sér að nefna alls þrjár
söguhetjur sem hún hefur í uppá-
haldi. „Í fyrsta lagi verð ég að nefna Ill-
uga Ásmundarson, bróður Grettis, en
hann var innblásturinn að nafni sonar
okkar, vegna þess að hann er auðvit-
að frábær bróðir, gegnheill, hugrakkur
og hreinn og beinn. Og svo er það allt
annar karakter sem er Skarphéðinn
Njálsson, harmræna hörkutólið sem
glotti í gegnum eldinn í brennunni.
Sá maður situr alltaf í mér. Og svo
að lokum hlýt ég að nefna Þorgerði
dóttur Egils – líklega fyrsti áhugasál-
fræðingurinn, en ég er ein af mörgum
slíkum.“
Val Katrínar er lunkið, enda hefur
hún oftar en ekki verið valin vinsælust
á Alþingi sökum eiginleika sem segja
má að hún eigi sameiginlega með Ill-
uga Ásmundarsyni.
Kannski það sé síðan hennar glúrni
áhugi á breyskleika mannsins sem
kemur fram í aðdáun hennar á Skarp-
héðni Njálssyni, en Katrínu finnst fátt
skemmtilegra en að liggja yfir glæpa-
sögum og leysa gátur. Skarphéðinn
er myrkari en heiðskírasta hetja Ís-
lendingasagnanna, Gunnar á Hlíðar-
enda. Hann er þungur í skapi, kald-
hæðinn og vinnur illvirki þegar hann
stjórnar drápinu á stjúpbróður sínum
og kallar með því skelfilega hefnd yfir
fjölskyldu sína. Örlög hans eru grimm
og hann brennur inni í Njálsbrennu
sem er það atvik sem Katrín vitnar í og
hefur setið í henni frá lestri Njálu.
Þá kemur ekki á óvart að hún velji
gáfukonuna Þorgerði, dóttur Egils,
sem þekktust er fyrir að hafa með
klókindum fengið föður sinn til þess
að beina sorg sinni við fráfall sonar
síns í kveðskap í stað þess að leggjast
í kör. Varð þá til eitt alfallegasta kvæði
Íslendingasagnanna, Sonatorrek. Um
Þorgerði er fjallað í Egils sögu og í Lax-
dæla sögu.
… ef það hrífur þig ekki
ertu dauður
Það kemur heldur ekki á óvart að hjá
tónlistarmanninum Bubba sé hetjan
Egill Skallagrímsson. Egill var gott
skáld og eru kvæði hans í hávegum
höfð enn þann dag í dag. Sitt fyrsta
kvæði orti Egill þriggja ára samkvæmt
sögunni en um hann er fjallað í Egils
sögu sem talið er að hafi verið rituð af
Snorra Sturlusyni.
„Hann er fyrsta stórskáld okkar svo
er persónan auðvitað svo stórbrotin
með alla sína bresti og vandamál að ef
það hrífur þig ekki ertu dauður mað-
ur,“ segir Bubbi um Egil.
Óhrædd og til í ævintýri
Rakel Garðarsdóttir framleiddi vand-
aða sjónvarpsþætti sem Íslendingar
nutu góðs af í fyrra. Þættirnir kölluð-
ust Ferðalok og í þeim var farið yfir
valda atburði úr Íslendingasögunum
og þeir tengdir við fornminjar og gripi
sem enn eru til. Það var Vala Garðars-
dóttir sem átti hugmyndina að hand-
riti þáttanna og kveikti hjá Rakel djúp-
stæðan áhuga á Íslendingasögunum.
Rakel, sem er framkvæmdastýra
Vestur ports og hefur að auki sinnt
góðgerðar- og umhverfismálum, fann
sér sterka fyrirmynd í Auði djúpúðgu
Ketilsdóttur. Það er óhætt að segja að
þær Auður eigi ýmislegt sameigin-
legt en Rakel er eins og þessi íslenska
formóðir óhrædd við að leggja út í æv-
intýri og þótti höfðingi góður og frum-
kvöðull.
„Það sem Vala Garðarsdóttir hefur
kennt mér um hana er að hún hafi
verið mikill frumkvöðull, óhrædd, til í
ævintýri og breytingar – og afar sjálf-
stæð. Ég bara einfaldlega fíla þannig
konur og því er Auður mitt uppáhald.“
Frá Auði er sagt í Laxdælu og í
Landnámu. Í Laxdælu er sagt frá för
hennar til Íslands. Hún lét gera knörr á
laun úti í skógi og þegar skipið var full-
búið hélt hún af stað til Íslands með
fríðu föruneyti, tengdadóttur sinni
og börnum hennar, öðru frændliði og
fólki. „Þykjast menn varla dæmi til vita
að einn kvenmaður hafi komist í brott
úr þvílíkum ófriði með jafnmiklu fé og
föruneyti. Má af því marka að hún var
mikið afbragð annarra kvenna,“ segir í
frásögninni.
Með Íslendingasögurnar
í blóðinu
Kristinn Jóhannesson, lektor við
Gautaborgarháskóla, er einn sænsku
ritstjóranna sem hafa haft veg og
vanda að nýútgefinni sænskri þýð-
ingu sagnanna. Hann er einnig sá eini
í hópi ritstjóra og þýðenda sem hefur
íslenskar rætur en hann er alinn upp
í Svarfaðardal og Íslendingasögurnar
þekkti hann vel sem lítill drengur.
„Ég er með Íslendingasögurnar í
blóðinu, nýt þeirra forréttinda. Þær
voru það fyrsta sem ég las eftir að ég
lærði að lesa sem lítill drengur. Pabbi
sagði við mig: ef þú getur lært að lesa,
þá skal ég gefa þér Íslendingasögurn-
ar. Ég lærði að lesa fljótt og pabbi stóð
við loforð sitt. Sögurnar urðu mér mik-
ill innblástur í leikjum sem lítill dreng-
ur. Þar lékum við okkur í hetjuleikjum
á sama hátt og krakkarnir herma eft-
ir Spider-Man og öðrum ofurhetjum
nútíma dægurmenningar.“
Hann segir efni Íslendingasagn-
anna eiga jafnmikið erindi við unga
kynslóð og áður. „Íslendingasögurnar
einkenna allt sem prýðir góðar bók-
menntir nútímans. Það eru þessar
sterku hreinu tilfinningar sem heilla
lesandann. Sjálfur held ég að ég hafi
alltaf heillast af þessarri baráttu á milli
hetjuskaparins og heiðursins. Jafnvel
þótt menn þurfi að eiga ill örlög, þá
vernda þeir heiðurinn fram í rauðan
dauðann. Þótt í Svíþjóð sé ekki mikill
hefð fyrir þessum sögum, þá gæti ég
trúað að þessi örlög og þessar tilfinn-
ingar finni sér greiða leið að sænskri
þjóðarsál. Samfélag Svía í dag glímir
til dæmis við þessi hugtök og tíðrædd
eru í fjölmiðlum svokölluð heiðurs-
morð.“
Afar viðamikið samstarf
Þýðingarnar eru allar nýjar, unnar á
undanförnum sjö árum af fremstu
fræðimönnum og þýðendum á hverja
tungu og hafa verið vandlega yfirfarn-
ar af fræðimönnum og rithöfundum
með tilliti til nákvæmni og stíls. Verk-
ið er fimm þykk bindi á hverri tungu
og að því hafa komið hátt í 100 nor-
rænir þýðendur, fræðimenn og rithöf-
undar. Þá má nefna að þjóðhöfðingjar
landanna þriggja, Margrét II Dana-
drottning, Haraldur V Noregskonung-
ur og Gústav XVI Adolf Svíakonungur,
rita heiðursformála í útgáfurnar.
Með Kristni störfuðu meðal annarra,
Gunnar D. Hansson skáld og Karl-
Gunnar Johansson, prófessor við
Óslóarháskóla. Þá fékk ritstjórnin til
liðs við sig Erik Anderson rithöfund.
„Samstarf okkar Gunnars var ákaf-
lega gott, við lásum þýðingarnar upp-
hátt hvor fyrir annan til að finna hrynj-
andina. Við komumst að því seinna að
fleiri ritstjórar í öðrum löndum gerðu
það sama. Þetta er lifandi texti og
hann þarf að vera læsilegur. Til þess
að tryggja enn fremur gæðin fengum
við svo Erik Anderson rithöfund, sem
hefur til að mynda þýtt verk James
Joyce á sænsku, til þess að lesa yfir
og laga textann til. Þetta er erfitt verk-
efni því klassík í Svíþjóð er fyrir bí. Við
vildum gjarnan að ungt fólk í Svíþjóð
læsi sögurnar en þróunin er slík að við
höfðum raunverulegar áhyggjur af því
að ná til þeirra. Auðvitað reyndum við
að breyta ekki frumtexta of mikið, en
þetta er bókmenntatexti, lifandi. Ekki
guðfræði. Okkur fannst mikilvægt
að gera þýðingarnar sem allra best
úr garði því þær verða síðan lagðar
til grundvallar öllu fræðistarfi og úr-
vinnslu sagnanna á Norður löndum
næstu áratugi, um leið og þær rata til
tugþúsunda nýrra lesenda. Þetta var
því jafnvægislist,“ segir Kristinn og
kímir.
Löng saga útrásar
Kristinn segir að eftir hrunið hafi bor-
ið skammvinnan skugga á annars
blómlegt verkefni. Það á sér langa
Kvenforkar og hörkutól
n Íslendingasögurnar gefnar út á Norðurlöndum n Stærsta þýðingarverkefni Vesturlanda n Fimm binda ritsafn
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Bubbi dáist að Agli Skallagrímssyni
Skáldið og hetjan Egill Skallagrímsson á hug
og hjarta Bubba.
Margar hetjur Katrín Jakobsdóttir getur
varla gert upp á milli þriggja hetja.
Víkingar Þýðingar
Íslendingasagnanna munu
vonandi falla norrænum
lesendum í geð.