Dagblaðið Vísir - DV - 08.08.2008, Blaðsíða 44

föstudagur 8. ágúst 200844 Helgarblað DV
S
prengjudrunur skekja
miðborg Petrograd,
sem nú kallast Sánkti
Pétursborg. Á beitiskip-
inu Áróru er byssum
beint að Vetrarhöllinni,
síðasta vígi rússnesku
bráðabirgðastjórnarinnar í borginni.
Á sama tíma ræðst mannmergð að
hliðum risastórrar hallarinnar. Varð-
lið hallarinnar fær ekki við ráðið.
Byltingarsveitir bolsévika streyma
um 2000 sali byggingarinnar og eira
engum. Októberbyltingin 1917 er haf-
in og rúmlega tíu ára ókyrrð í Rúss-
landi nær hámarki.
Þannig er valdatöku Leníns og bol-
sévika 1917 lýst í kvikmyndinni Okt-
óber eða Tíu dagar sem skóku heim-
inn. En ef betur er að gáð kemur í ljós
að atburðarásin um miðnætti 6. og
7. nóvember (26. og 27. október eftir
gregoríanska tímatalinu) var ekki al-
veg svona stórbrotin. Skotin frá Áróru
geiguðu og vörnin við Vetrarhöllina
var ekki til að stæra sig af. Kósakkarn-
ir sem voru í meirihluta varðliðsins
höfðu yfirgefið höllina og hríðskota-
riffla sína deginum áður, 5. október.
Varðlið hallarinnar var því æðifá-
mennt þegar bolsévika bar að garði
og gátu þeir vandræðalaust kannað
húsakynnin. Í lok árásarinnar gengu
þeir pollrólegir um hallargarðinn og
inn í bygginguna um ótal dyr á hlið-
um hennar. Þeir ráðherrar bráða-
birgðastjórnarinnar sem voru í höll-
inni gáfust upp. Þetta tók rúmar þrjár
klukkustundir og sex menn féllu.
Sovéska kvikmyndasnillingnum
Sergei Eisenstein fannst vanta meira
kjöt á byltingarbeinin þegar hann var
að koma atburðunum á hvíta tjald-
ið í kvikmynd sinni Október. Í raun
skemmdu kvikmyndagerðarmenn-
irnir Vetrarhöllina meira í tökum
1927-28 en byltingarsveitirnar í okt-
óber 1917.
Ekki er heldur hægt að segja
að rússneska byltingin hafi orðið á
ákveðnum degi, þó að því sé haldið
fram. Vissulega var aðfaranótt 7. nóv-
ember (26. og 27. október í Rússlandi)
söguleg, Lenín og bolsévikar tóku
völdin í landinu. En þar voru þeir að
fylgja Alexander Kerenskí sem hafði
steypt keisaranum af stóli í febrúar á
sama ári.
Saga rússnesku byltingarinnar er
löng og mörkuð ótal uppreisnum frá
árinu 1905 að telja.
Til þess að átta sig á bakgrunnin-
um er nauðsynlegt að fara aftar í tím-
ann, til ársins 1894 að minnsta kosti.
Þá var Nikulás krýndur annar keisari
af Rússlandi með því nafni. Ætt hans,
Romanovarnir, hafði setið á valdastóli
í landinu frá byrjun 17. aldar og Nik-
ulás II varð síðastur þeirra.
Öll völd í landinu voru í hans
höndum en hann kunni ekki að beita
þeim. Seint verður sagt að Nikul-
ás II hafi verið viljasterkur gáfumað-
ur. Hann hafði ekki sérstakan áhuga
á landi og þjóð, her og floti áttu hug
hans allan. Völd og forréttindi heill-
uðu hann ekki.
Þörf á breytingu
Þýskættuð eiginkona Rússakeis-
ara og barnabarn Viktoríu Englands-
drottningar, Alexandra Fjodorovna,
kunni betur að meta niðurnjörvaða,
rússneska valdahefð. Hún þekkti kosti
manns síns og galla ágætlega og hvatti
hann áfram í sífellu: „Þú og Rússland
eruð eitt“ og „Rússland vill finna til
vandarins“. Keisaraynjan og íhalds-
samir ráðgjafar hennar (þar á meðal
munkurinn og dulspekingurinn Gríg-
orí Raspútín) stóðu óhagganleg í vegi
fyrir breytingum og málamiðlunum
við stjórnarandstöðuna.
Og breytinga var sannarlega þörf.
Rússland í byrjun 20. aldar var land
mikilla andstæðna. Rússar voru
fremstir þjóða í kornútflutningi en
bændurnir sem framleiddu vöruna
fengu sáralítið fyrir sinn hlut. Um
80% af íbúum landsins voru bænd-
ur, frjálsir að forminu til frá 1861 en
þá hafði ánauðin verið afnumin. En
þungt og mikið ok hvíldi á þeirra
herðum. Vinnan var erfið og þrotlaus
en launin lítil. Sama var að segja um
flesta opinbera starfsmenn. Kennarar
máttu sætta sig við nokkurra rúblna
mánaðarlaun og margir þeirra sultu
heilu hungri. Óttinn við hungrið vofði
yfir landslýðnum milli hungursneyða.
Keisarinn og stjórn hans virtust ekki
hafa nokkurn áhuga á afkomu þjóð-
arinnar.
Erfiðleikar
Ýmislegt fleira var rotið í Rússa-
veldi en keisarastjórnin lokaði aug-
unum. Iðnvæðingin hófst í Rússlandi
á 19. öld eins og í Vestur-Evrópu og
BNA. Keisarinn og stjórn hans óttuð-
ust mjög að afleiðingar hennar yrðu
meðal annars breytingar á völdum
þeirra en þau byggðu á kúgun bænda-
stéttarinnar.
Aðrir, til dæmis Sergei Witte, fjár-
málaráðherra og helsti hvatamaður
iðnvæðingarinnar, töldu þjóðina ekki
eiga annan kost en að fylgja þróun-
inni í vestri. Ef Rússland þróaði ekki
iðnað sinn yrði það seint fjárhagslega
sjálfstætt. Rússland yrði ekki lengur
stórveldi. Iðnvæðingin hélt sínu striki
þrátt fyrir hik og óvissu stjórnvalda
og náði til æ fleiri atvinnugreina. En
iðnverkamenn liðu fyrir. Erfiðleikar
í borgunum voru miklir. Verkamenn
slösuðust oftar en ekki illa því öryggi
í verksmiðjum var lítið. Sóttir og sjúk-
dómar herjuðu einnig á þá í ömurleg-
um húsakynnum.
Blóðugur sunnudagur
Óánægjan kraumaði og sauð
meðal landslýðs í Rússlandi og fyr-
ir kom að hún gaus upp á yfirborðið.
Eitt versta dæmið um viðbrögð vald-
hafa við slíku átti sér stað 9. janúar
(22. janúar að okkar tímatali) 1905. Sá
dagur er oft nefndur blóðugi sunnu-
dagurinn. Þúsundir verkamanna í
Sánkti Pétursborg gengu að Vetrar-
höllinni. Þeir vildu afhenda keisaran-
um skýrslu um erfiðleika sína og að-
búnað og færa honum bænaskrá.
Varðsveitir keisarans svöruðu með
skothríð og hundruð verkamanna
lágu í valnum.
Misheppnað stríð við Japana
En óánægja verkamanna 1905 var
RÚSSNESKA
BYLTINGIN1905–17
Í haust verða liðin 90 ár síðan bolsévikar, með Lenín
í broddi fylkingar, tóku völdin í Rússlandi. Hér er
saga byltingarinnar rakin – frá fyrstu uppreisninni
gegn keisaranum 1905 til febrúarbyltingarinnar
1917 og valdatöku bolsévika þá um haustið.
LEnín og TroTskí Lenín ávarpar
mannfjöldann í Petrograd í október
1917. til hægri stendur Lev trotskí.
sagan öll
ÓEIRðIR oG
ÓáNæGjA EIN-
KENNdu þjÓðLíf-
Ið í RÚSSLANdI á
fYRSTu áRATuG-
um 20. ALdAR.