Dagblaðið Vísir - DV - 29.08.2008, Blaðsíða 14

„Sigurbjörn var alveg einstakur mað-
ur og vafalaust áhrifamesti predik-
ari krikjunnar á síðustu öld. Hann
var ekki bara mælskur heldur djúp-
ur og spakur að viti og mjög merki-
legur guðfræðingur. Hann var mikill
áhrifamaður í íslensku þjóðlífi síð-
ustu aldar. Virðing hans náði langt út
fyrir raðir þjóðkirkjumanna og hann
var mikill andlegur höfðingi,“ seg-
ir séra Geir Waage, sóknarprestur í
Reykholti.
Doktor Sigurbjörn Einarsson
biskup lést í gærmorgun, fimmtudag-
inn 28. ágúst, 97 ára að aldri. Hann
gegndi embætti biskups Íslands frá
árinu 1959 til 1981. Sigurbjörn fædd-
ist 30. júní 1911 á Efri-Steinsmýri í
Meðallandi í Vestur-Skaftafellssýslu.
Foreldrar hans voru Magnús Kristinn
Einar Sigurfinnsson, bóndi á Efri–
Steinsmýri í Meðallandi, og Gíslrún
Sigurbergsdóttir húsfreyja.
Biskup frá 1959 til 1981
Séra Sigurbjörn Einarsson var
settur sóknarprestur í Breiðból-
staðarprestakalli á Skógarströnd frá
1. september 1938 og vígður síð-
ar í sama mánuði. Honum var veitt
Hallgrímsprestakall í janúar 1941
og þjónaði þar til 1944 þegar hann
var skipaður dósent í guðfræði við
Háskóla Íslands þar sem hann hafði
verið settur kennari. Hann var skip-
aður prófessor í guðfræði 1949 og
gegndi því starfi til 1959 er hann var
vígður biskup Íslands. Hann þjónaði
sem biskup Íslands til ársins 1981.
Sigurbjörn biskup var afkasta-
mikill á ritvellinum, hvort sem er á
sviði fræðibóka, þýðinga, trúarrita
og sálma. Hann gaf út fjölda bóka
með greinum, predikunum og hug-
vekjum. Hann samdi og þýddi fjölda
sálma í Sálmabók kirkjunnar.
Sigurbjörn kvæntist árið 1933
Magneu Þorkelsdóttur. Hún lést 10.
apríl 2006. Börn þeirra eru: Gíslrún
kennari, Rannveig hjúkrunarfræð-
ingur, Þorkell tónskáld, Árni Bergur
sóknarprestur, lést 2005, Einar, próf-
essor við HÍ, Karl, biskup Íslands,
Björn, sóknarprestur í Danmörku,
lést 2003, Gunnar hagfræðingur, bú-
settur í Svíþjóð.
Vinsæll biskup
Sigurbjörn var alla tíð ákaflega
vinsæll biskup. „Ég held að hann hafi
verið virtur og vinsæll hjá öllum kyn-
slóðum, burt séð frá því hvort menn
voru til hægri eða vinstri í stjórn-
málum. Menn lögðu við hlustir
þegar Sigurbjörn talaði. Menn voru
kannski ekki alltaf sammála skoðun-
um hans en virtu engu að síður það
sem hann sagði,“ segir Geir Waage
en þeir Sigurbjörn voru vel kunnug-
ir. „Sigurbjörn vígði mig til embætt-
is og flutti meðal annars líklega sína
síðustu predikun hér í Reykholti. Það
gerði hann á Reykholtshátíð í sum-
ar en hún var ákaflega eftirminnileg,
eins og allar hans predikanir,“ segir
Geir.
Sigurbjörn sá um árabil um jóla-
messu í sjónvarpinu. Geir segir að
aðrir prestar á landinu hafi gætt sín
á því að jólamessur þeirra stönguð-
ust ekki á við sjónvarpsmessuna. „Ég
gætti þess alltaf að vera ekki á sama
tíma og Sigurbjörn í sjónvarpinu.
Það hefði enginn komið,“ segir Geir
léttur í bragði.
Tímamót í kirkjunni
Eftir nám í Svíþjóð kenndi Sigur-
björn guðfræði við Háskóla Íslands.
Geir segir að hann hafi komið heim
með nýja en umdeilda guðfræði á
þeim tíma. „Auðvitað voru ekki allir
sáttir við hana en hann kvað í kútinn
leifarnar af því sem kallað var frjáls-
lynda guðfræðin. Hún var blönduð
alls kyns viðhorfum; spíritisma og
öðrum slíkum. Eftir að Sigurbjörn
gerðist leiðtogi í kirkjunni sneri
hún aftur í kenningu sinni til þess
sem hún á að predika,“ segir Geir
og bendir á að Sigurbjörn hafi verið
þjóðernissinni í orðsins bestu merk-
ingu. „Hann lét sér mjög annt um
þjóðerni Íslendinga, án þess að þar
séu nokkur neikvæð tengsl. Þjóð-
ernishyggja Sigurbjörns var kristin
og húmanísk. Hún grundvallaðist á
mikilli og djúpri virðingu fyrir sögu
þjóðarinnar og landsins,“ segir Geir
og bætir við að fráfall hans marki
tímamót í krikjunni. „Framveg-
is mun nafn hans vera nefnt í sömu
andrá og Brynjólfur Sveinsson, Jón
Vídalín og Guðbrandur Þorláksson,“
segir séra Geir Waage að lokum.
Trúin hrein
Sigurbjörn Einarsson var bisk-
up Íslands á árunum 1959 til 1981.
Á þeim árum ávann hann sér traust
og virðingar, langt út fyrir raðir kirkj-
unnar manna. Hann verður án efa
talinn einn af áhrifamestu einstakl-
ingum sinnar samtíðar og í hópi
virtustu biskupa Íslandssögunnar -
enda gegnheill í sinni trúarsannfær-
ingu og kennisetningu, afkastamikill
fræðimaður og einhver mælskasti,
áhrifaríkasti og vinsælasti málsvari
kristinnar trúar hér á landi um langt
árabil.
Það vill hins vegar gleymast nú í
seinni tíð að herra Sigurbjörn hafði
feikimikil og stefnumótandi áhrif á
guðfræði þjóðkirkjunnar. Þau áhrif
skiptu almenning mun meira máli
fyrir sjötíu árum þegar hann var að
hefja sín prestsstörf, enda stóð kirkj-
an og hennar kennivald almenningi
mun nær á þeim árum.
Guðfræðin – þráttarhyggja
almennings
Málfrelsi, fundafrelsi og prent-
frelsi sem bundin voru í stjórnar-
skrána frá 1874, nýttu Íslendingar
sér ekki síst til að karpa um trúmál,
túlkun á hinum ýmsu textum í helgri
bók, og til að deila um mormónatrú
og stofna sértrúarsöfnuði og fríkirkj-
ur.
Áhugi íslensks almennings á guð-
fræði var landlægur fram á miðja
síðustu öld en eitt af því sem viðhélt
þessum áhuga voru prestkosningar
sem oft náðu að setja heilu kirkju-
sóknirnar á annan endan.
Landið þar sem látnir lifa
Í upphafi 20. aldar nam spíritism-
inn land í Reykjavík og átti eftir að
hafa gífurleg áhrif á þjóðlífið og al-
mennar hugmyndir Íslendinga um
andleg málefni, enda sker þjóðin sig
úr hópi nágrannaþjóða hvað varðar
almenna trú á framhaldslíf. Fram yfir
miðja síðustu öld troðfylltu helstu
miðlar spíritista hvert samkomuhús-
ið á fætur öðru, oft mörgum sinnum
á ári, hvort heldur sem var í Reykja-
vík eða á landsbyggðinni. Bækur um
ljóslifandi, látnar manneskjur og
handanheima spíritismans, seldust
eins og heitar lummur í jólabóka-
flóðinu og fjöldi sóknarpresta var
yfirlýstir spíritistar eða guðspeking-
ar og jafnvel frammámenn í þeim
hreyfingum.
Nýguðfræðin – pottréttur
hvers og eins
Á sama tíma og spíritistar hófu
sínar sálarrannsóknir í Reykjavík,
festi hin svo nefnda nýguðfræði, eða
guðfræðilegt frjálslyndi, rætur hér
á landi skömmu eftir aldamót-
in 1900. Þá guðfræðistefnu tóku
íslenskir guðfræðingar upp eft-
ir kollegum sínum í Evrópu. Þar
fóru fremstir þeir Jón Helgason,
síðar biskup, og Haraldur Ní-
elsson prófessor og spíritisti
sem varð feikilega áhrifamik-
ill.
Nýguðfræðin byggðist á
bjartsýni, mannhyggju og skyn-
semishyggju og átti sitt blóma-
skeið í Evrópu fram að fyrri
heimstyrjöld. Með hörmungum
styrjaldarinnar varð hins vegar
fljótlega afturhvarf til meiri „rétt-
trúnaðar“ í Evrópu. Hér á landi
upplifðu menn hins vegar ekki
hörmungar styrjaldarinn-
ar með sama hætti,
og nýguðfræðin
lifði hér góðu
lífi fram í
seinni heims-
tyrjöld. Hér
grasseraði
því alls
kyns efn-
ishyggja,
spírit-
ismi,
guð-
speki
og
„villutrú“ sem soðin var saman við
nýguðfræðina – og þótti góð latína.
Sigurbjörn biskup, Sigurður í
Holti og trúin hrein
Nokkurn veginn svona var stað-
an í íslenskri guðfræði þegar séra
Sigurður Einarsson, síðar prestur í
Holti, tók að gagnrýna nýguðfræðina
hér á landi. Hann og kennslumála-
ráðherrann náðu að setja allt sam-
félagið úr skorðum þegar séra Sig-
urður var skipaður dósent í guðfræði
við Háskóla Íslands, 1937 .Í kjölfarið
kom svo Sigurbjörn Einarsson. Hann
var sóknarprestur á árunum 1938-
1944, stundakennari við guðfræði-
deildina 1942 og 1943, settur dósent
1943-1944 og prófessor þar 1949-
1959 er hann varð biskup.
Þeir Sigurbjörn og Sigurður voru
fyrstu íslensku guðfræðingarnir sem
andmæltu kröftulega nýguðfræð-
inni með sannfærandi guðfræðileg-
um rökum. Þeir bentu meðal ann-
ars á að kristin trú yrði ekki útþynnt
né henni blandað saman við alþjóð-
legar tískustefnur í heimspeki og lífs-
speki. Kristin trú væri söm við sig og
stæði fyrir sínu. Hver og einn yrði því
að taka á móti fagnaðarboðskapn-
um eins og hann hefur verið boðað-
ur um aldir og byggja sína afstöðu
á hinni hreinu trú, í stað þess að
blanda kristindóminum saman við
tískustefnur sem koma og fara. Sem
guðfræðiprófessor á fimmta ára-
tugnum hafði herra Sigurbjörn því
feikiáhrif á afturhvarf guðfræðinga til
hinnar hreinu trúar.
föstudagur 29. ágúst 200814 Helgarblað DV
Séra Geir Waage sóknarprestur í Reykholti segir að Sigurbjörn Einarsson hafi verið áhrifamesti predikari
kirkjunnar á síðustu öld. Hann hafi verið vinsæll hjá öllum kynslóðum.
„Ég gætti þess alltaf
að vera ekki á sama
tíma og Sigurbjörn
í sjónvarpinu. Það
hefði enginn komið.“
einstakur maður
BALDUR GUÐMUNDSSON OG
KjARTAN G. KjARTANSSON
blaðamenn skrifa
baldur@dv.is og kgk@dv.is
Sigurbjörn Einarsson biskup
Var einn áhrifamesti maður
kirkjunnar á síðustu öld.
Séra Geir Waage sóknar-
prestur í Reykholti segir fráfall
sigurbjörns Einarssonar marka
tímamót í íslensku kirkjunni.