Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 01.01.1913, Side 22

106
Það þarf ekki annað en líta á þessa skýrslu, til þess að sannfæra sig urn,
að þessi kosning var afar vel sótt, svo vel, að það er sómi fyrir hina íslensku þjóð;
má óhætt fullyrða, að hún komist fullkomlega til jafns við best sóttar kosningar í
útlöndum. Orsakirnar voru rnargar. í fyrsta lagi hafði kosningarrjetturinn verið
aukinn bæði beinlinis og óbeinlinis. Beinlinis með þvi, að útsvarsupphæð sú, sem
kosningarrjetlur var að lögum bundinn við (sjá 17. gr. stjórnarskrárinnar) var lækk-
uð talsvert með 6. gr. stjórnarskipunarlaga 3. oktbr. 1903. Fyrir kaupstaðarborgara
hafði gjaldið áður verið 8 krónur á ári, og fyrir þurrabúðarmenn 12 kr. árlega, en
var nú fært niður í 4 krónur fyrir hvorutveggju. Þessi breyting hafði mikla kjós-
endafjölgun i för með sjer i kaupstöðum landsins og Qölmennum sjávarþorpum, og
þar sem nýju kjósendurnir fengu nú i þetta sinn fyrst alment tækifæri til að kjósa,
er eðlilegt, að þeir hafi notað það, og af þessu stafi mikið aðsóknin að kjörborðinu
í þetta sinn, en aðallega mun hún þó hafa stafað af hinni óbeinu fjölgun. Með lög-
um um kosningar til alþingis 3. október 1903, sem nú komu i fyrsta sinn alment
til framkvæmdar, var svo ákveðið, að kosning skyldi fram fara i hverjum hreppi,
og jafnframt var kjördagur ákveðinn hinn 10. september. Með þessu var i raun-
inni öllum kjósendum, sem heima eru og heilbrigðir, gert það mögulegt að sækja
kosningar, án þess að verja óhæfilegum tíma til þess, því mjög víða er þingstaður
nær miðju hrepps, svo að eigi þarf að eyða nema lítilli stund úr degi til þess að
inna af hendi þessa skyldu, sem um leið eru hin dýrmætustu ijettindi, í stað þess,
að menn áður þurftu að eyða degi, og mjög víða jafnvel dögum til þess að fá neytt
kosningarrjettar síns.
En það voru enn fleiri ástæður, sem voru þess valdandi, að kjörfundir voru
svo afar vel sóttir. Friðrik konungur liinn 8. hafði, eins og alkunnugt er, þegar
eftir komu sina til íslands 1907, skipað nefnd manna af íslendingum og Dönum,
til þess að íhuga og koma fram með tillögur um samband iandanna. Nefndin sat á
rökstólum í Kaupmannahöfn síðari part vetrar 1908 og fram á vor, og kom sjer
saman um nýtt sambandslagafrumvarp; um þetta frumvarp urðu miklar deilur hjer
á landi þá um sumarið, og kosningar um haustið snerust nálega eingöngu um það
mál. Báðir ílokkar, meðhaldsmenn og mótstöðumenn frumvarpsins, gerðu sitt ýtr-
asta til þess að sigra við þessar kosningar; blöðin fluttu æsinga- og upphvatninga-
greinar að Qölmenna sem mest og best, fundahöld voru með langtiðasta móti, at-
kvæðasmalar voru sendir út um alt land, og ávörp og áskoranir streymdu út um
landið. Þykir því mega fullyrða, að kjörfundir í þetta sinn hefðu verið Qölsóttari en
nokkru sinni fyr, þótt ekki hefði kosningarrjetturinn verið rýmkvaður svo, sem fyr
er frá sagt. Lakast — ef lakt má kalla — voru kjörfundir sóttir í Eyjafjarðarsýslu,
og mætti þar þó fullur helmingur kjósenda. í Austur-Skaptafellssýslu mættu 91 af
hundraði, og viðast milli 70 og 80 af hundraði, og æði víða yfir 80 af hundraði
hverju, alls mættu 72,8 af hundraði. Þess ber þó að gæta, að kjósendatala er ekki
nákvæmlega tilfærð, og heldur ekki, hve margir hefðu getað neytt kosningarrjettar
síns, því engin atkvæðagreiðsla fór fram í Norður-ísaQarðarsýsln, af því að þar var
einungis einn i kjöri. Kjósendur þar má telja full 500, sem eiginlega hefði átt að
bæta við. Tala þeirra sem kusu, á við þessa kosningu og hina næstu hjer á eftir,
einungis við þá, sem gáfu góð og gild atkvæði. Ógildum atkvæðum er slept, því þeir
verða eigi taldir að hafa kosið, sem eigi hirða um að liafa eða geta ekki haft atkvæða-
seðil sinn í lagi. Við þessar kosningar urðu meiri breytingar á þingmönnum, en áður
höfðu verið dæmi til, 13 alveg nýjir menn komust að, og 7 aðrir nýjir, sem reynd-
ar höfðu áður selið á þingi, sumir þeirra mörgum árum áður; mátti því alþingi