Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.2008, Blaðsíða 10

föstudagur 19. september 200810 Helgarblað
„Það kemur vissulega á óvart hvað
við erum ofarlega hvað snertir brot
af þessu tagi,“ segir Helgi Gunn-
laugsson, afbrotafræðingur og próf-
essor í félagsfræði við HÍ, en hlutfall
þeirra sem hafa orðið fyrir ofbeld-
isbrotum eða þjófnaði á Íslandi er
um helmingi hærra en þegar litið
er á meðaltal þeirra landa sem eru
innan Evrópusambandsins.
Ísland sker sig einnig verulega
úr þegar aðeins er horft til Norður-
landanna.
Þannig segjast þrisvar sinnum
fleiri Íslendingar hafa orðið fyrir
þjófnaði en Finnar og Svíar.
Helmingi fleiri
þolendur á Íslandi
Í Evrópusambandslöndunum
segist að jafnaði einn af hverjum
28 hafa orðið fyrir ofbeldi á síðustu
tólf mánuðum áður en könnunin
var gerð en einn af hverjum fjór-
tán á Íslandi. Þetta er því helmings
munur. Einn af hverjum fimmtán
Íslendingum segist þarna hafa orð-
ið fyrir þjófnaði en aðeins einn af
hverjum 35 þegar meðaltal Evrópu-
sambandsins (ESB) er skoðað.
Spurt var um fleiri tegundir af-
brota og í heildina segist tæpur
fjórðungur Íslendinga hafa orðið
fyrir því að brotið var á þeim á tíma-
bilinu, samanborið við rúm fjórtán
prósent þegar þátttakendur frá öll-
um löndunum eru teknir
inn í myndina.
Á heildina litið
er Reykjavík því
fjórða hættu-
legasta borg-
in í Evrópu ef
tekið er mið
af niðurstöð-
unum.
Hættu-
legra er
að vera í
London,
Tallinn og
Amster-
dam. Ný-
lega var
vakin at-
hygli á
þessu í
breska blaðinu The Economist þar
sem fjallað var um hrinu ofbeldis-
brota í landinu en Ísland kom verr
út í könnuninni en Bretland að
morðum undanskildum.
„Hugsanlega eru Íslendingar
frekar tilbúnir til að viðurkenna að
hafa orðið fyrir áreiti eða hótunum
en einstaklingar í öðrum löndum
og því líklegri til að segja frá því í
könnun,“ segir Helgi um möguleg-
ar skýringar á því hversu mikið Ís-
lendingar skera sig úr.
Engar rannsóknir eru þó full-
komnar og telur Helgi að niður-
stöðurnar sýni að tíðni afbrota á
Íslandi er síst minni en í nágranna-
löndunum.
Loksins raunhæfur
samanburður
Opinber gögn á við lögreglu-
skýrslur hafa löngum verið notuð
til að bera saman tíðni afbrota á
milli landa. Sú leið gefur hins veg-
ar ekki endilega gleggstu myndina
af þróuninni þar sem skráningar
opinberra aðila eru gjarnan ólíkar
eftir löndum. Frá níunda áratugn-
um hafa evrópskir afbrotafræð-
ingar gert kannanir sem miðast að
fórnarlömbum afbrota. Íslendingar
voru nú í fyrsta sinn þátttakendur.
Að sögn Helga er hér kominn
sambærilegur grund-
völlur á sam-
anburði milli
landa þar
sem rann-
sóknarað-
ferðirn-
ar voru
alls stað-
ar þær
sömu.
Fórn-
ar-
lamba-
rannsóknir
duga ekki
einar og sér
til að gefa
upplýsingar
um raunveru-
lega tíðni afbrota
en gefa þó innsýn í
dreifinguna.
Helgi greinir frá nið-
urstöðum rannsóknarinn-
ar í nýútkominni bók sinni
hjá Háskólaútgáfunni, Af-
brot á Íslandi. Um er að
ræða safn greina sem
sumar hverjar hafa
aldrei birst áður.
Helgi styðst
þar við við-
horfsmælingar, opinber gögn og
fréttaflutning af ofbeldi og túlkar
niðurstöður í ljósi alþjóðlegs sam-
anburðar eins og kostur er. Fjall-
að er um helstu brotaflokka en
þar kemur fram að kynferðisbrot
og fíkniefnabrot skera sig verulega
úr hvað varðar aukningu á síðustu
árum.
Refsingar duga ekki
Mikið hefur verið þrýst á stjórn-
völd að þyngja dóma í kynferðis-
brotamálum. Það sé eina leiðin til
að sporna við aukningu þeirra.
„Þynging dóma virðist ekki slá á
tíðni brotanna. Við sjáum lítil merki
um það. Aukin þyngd dómanna
sendir þó þau skilaboð út í sam-
félagið að kynferðisbrot verði ekki
liðin. En engar rannsóknir benda
til þess að hertar refsingar einar og
sér slái á tíðni þessara brota,“ segir
Helgi.
Hann hefur skoðað sérstaklega
líkur á því að dæmdir glæpamenn
brjóti af sér aftur og eru kynferðis-
brotamenn þeir sem einna síst snúa
aftur í fangelsi að loknum dómi.
Þannig virðast þeir síður brjóta af
sér á ný.
Þeir sem dæmdir hafa verið fyr-
ir auðgunarbrot eru hins vegar
líklegastir til að fremja afbrot
eftir að þeir losna út.
Glæpasögur heilla
„Eftirspurn eft-
ir fíkniefnum er
síst að minnka
þó refsingar
hafi verið hert-
ar í fíkniefna-
málum hér á
landi. Ekkert
virðist draga úr
framboðinu og
fíkniefnin virðast
komin til að vera,“
segir Helgi og rifjar
upp að hér á árum
áður var sala áfengis
óheimil. Það stoppaði
þó fáa í að drekka ef þeir
vildu það á annað borð og
nú er salan í höndum ríkisins.
Hann vill þó ekki ganga svo langt
að lögleiða fíkniefni. „Ég held að við
þurfum að endurskoða hvernig er
best að taka á fíkniefnavandanum.
Eigum við að leggja mesta áherslu á
löggæslu og refsingar eða er með-
ferð og fræðsla heillavænlegri?“
spyr Helgi.
Íslendingar hafa almennt
áhuga á glæpum og eru
sölutölur bóka Arnaldar
Indriðasonar til marks um
það. „Afbrot eru meira
í umræðunni en þau
voru. Afbrotafræði ís-
lenskra glæpasagna
er sérlega áhuga-
verð. Bækur Arn-
aldar seljast í bílförmum þannig að
þetta efni höfðar greinilega til fólks.
Samfélagið hefur tekið miklum
breytingum. Fjölmiðlar eiga þarna
sinn þátt. Þeir fjalla meira um af-
brot en áður, sérstaklega með til-
komu einkamiðlanna. Þar er fjallað
um afbrot með dramatískum
hætti og sjónum okkar
þannig beint að mála-
flokknum,“ segir
Helgi sem
finnst
ís-
lenskir fjölmiðlar ekki mata borg-
arana á skoðunum heldur miklu
fremur varpa kastljósinu á þau mál
sem mikilvæg eru.
„Þynging dóma virðist
ekkert slá á tíðni kyn-
ferðisbrota. Við sjáum
engin merki um það.“
ERLa HLynsdóttiR
blaðamaður skrifar: erla@dv.is
Reykjavík er fjórða hættulegasta borg Evrópu ef marka má niðurstöður könnunar sem gerð var á þolendum
afbrota. Einn af hverjum fimmtán Íslendingum segist hafa verið beittur ofbeldi á tólf mánaða tímabili og
einn af hverjum fjórtán segist hafa verið rændur. Rannsóknin varpar nýju ljósi á tíðni afbrota enda í fyrsta
sinn sem Íslendingar eru þátttakendur. Helgi Gunnlaugsson afbrotafræðingur segir niðurstöðurnar koma
á óvart.
FÓRNARLÖMB
Í BORG ÓTTANS
Helmingi fleiri þjófnaðir og ofbeldisbrot
- hlutfall þeirra sem hafði orðið fyrir afbroti yfir 12 mánaða tímabil.
ÞJóFnaÐUR
OFBELdisBROt
7,
0
ÍsLaNd daNmörK fINNLaNd sVÍÞJÓÐ NOregur meÐaLtaL esb
6,
6
3,
4
3,
5
2,
2
2,
3
2,
9
4,
8
3,
5
3,
5
2,
4
2,
9
HEimiLd: afbrOt á ÍsLaNdI eftIr HeLga guNNLaugssON
Glæpir í sókn Helgi gunn-
laugsson segir sér koma á óvart
hversu hátt hlutfall Íslendinga
segist vera fórnarlamb glæpa.
mynd stEFán KaRLssOn
Fleiri fórnarlömb Íslendingar segjast í
mun meiri mæli hafa orðið fyrir árásum og
ránum en íbúar hinna Norðurlandanna.
mynd PHOtOs.cOm