Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.2008, Blaðsíða 12

föstudagur 19. september 2008 Helgarblað12
Það er að ýmsu að huga þegar fólk
lendir í þeirri aðstöðu að missa at-
vinnu sína. Andlega tekur það sinn
toll að missa vinnuna og fólki gætu
virst öll sund lokuð. Í samfélaginu
er þó að finna mikilvægt öryggis-
net sem styður fólk í leit að lausn
sinna mála. Hjá Vinnumálastofn-
un er unnið mikilvægt starf til að
aðstoða þá sem lenda í svartasta
myrkri atvinnulífsins og eru komnir
út í horn. Í ráðleysi sínu vita margir
oft ekki hvert skal snúa sér og hvaða
möguleikar eru í boði. DV heldur
áfram að skoða atvinnuástandið á
Íslandi í dag og beinir nú sjónum
sínum að því hvað er í boði fyrir fólk
sem missir atvinnuna.
Tekið á móti fólki í
öngum sínum
„Það fyrsta sem fólk á að gera
daginn sem það hættir að fá laun er
að koma alveg á stundinni til okk-
ar og sækja um bætur,“ segir Hug-
rún Jóhannesdóttir, forstöðumaður
Vinnumálastofnunar höfuðborg-
arsvæðisins, um fyrstu skrefin í at-
vinnuleysinu. Hún segir mikilvægt
fyrir fólk að líta á það sem rétt sinn
að leita bóta. „Auðvitað eru þetta
þung spor, en þetta er réttur sem
fólk er búið að vinna sér inn og það
á að hugsa það þannig,“ segir Hug-
rún. Hún segir Vinnumálastofn-
un hafa lagt mikla áherslu á það
síðustu árin að reyna að létta fólki
þessi spor, enda séu þau gríðarlega
erfið fyrir langflesta. Margir upplifa
mikla skömm við að ganga inn hjá
Vinnumálastofnun í leit að bótum,
en ýmislegt hefur verið gert til að
hlífa fólki.
„Árið 2006 var kerfinu breytt
að því leytinu til að þú kemur ekki
lengur og stimplar þig inn í langri
röð. Eftir að hafa skráð þig í fyrsta
skipti kemur þú mánaðarlega til
fundar við ráðgjafa þinn eða vinnu-
miðlara,“ segir Hugrún og bætir
við að undanfarið hafi verið unn-
ið að því að hanna tölvukerfi sem
gerir fólki kleift að skrá sig heiman
frá. „Síðan er hægt að senda okk-
ur þau gögn sem til þarf svo það er
alltaf verið að vinna að því að gera
kerfið notendavænna og þægilegra.
Þannig þarf það að vera.“
Námskeið og ráðgjöf
Vinnumálastofnun býður upp á
fjöldann allan af endurgjaldslaus-
um námskeiðum og ráðgjöf fyr-
ir þá sem standa á þessum erfiðu
tímamótum. Að sögn Hugrúnar eru
þessir þættir mjög mikilvægir, auk
þess sem fólk hafi oft gott af því að
setjast niður og ræða um ástand sitt
og líðan á erfiðleikatímum. „Það er
oft auðveldara að tala um þessa hluti
við ókunnuga ráðgjafa en einhvern
sem maður þekkir,“ segir Hugrún.
Reynt er eftir fremsta megni að hafa
alla ráðgjöf, námskeið og þjónustu
einstaklingsmiðaða.
Oft á rangri hillu í lífinu
Hugrún segir áhugasviðspróf og
sjálfsstyrkingarnámskeið hafa not-
ið mikilla vinsælda og oft komi það
á daginn að fólk uppgötvar að það
hafi verið á kolrangri hillu miðað við
áhugasvið sín og styrkleika. „Ákveð-
ið hlutfall þeirra hefur bara verið
illa sett í vinnunni, skortir menntun
og er jafnvel á rangri hillu í lífinu.
Stundum verður þetta hið mesta
gæfuspor ef satt skal segja. Fólk fer
í nám og leitar á önnur svið,“ segir
Hugrún og bætir við að áhugasviðs-
próf séu tilvalin fyrir fólk á miðj-
um aldri sem geti haft mikið gagn
af þeim til að átta sig á hvert hugur
þess leitar. Þar að auki sé boðið upp
á tugi starfstengdra námskeiða.
Erfitt fyrir of menntaða
Góð menntun er oft hornsteinn
atvinnuöryggis og vissulega mik-
ilvægur þáttur á vinnumarkaði. Í
augnablikinu er mikið framboð af
störfum, en þá einna helst í um-
önnunar- og þjónustugeiranum.
Aðspurð hvernig það fólk standi
sem teljist „of menntað“ fyrir tiltek-
in störf sem sæma hugsanlega ekki
menntun þess segir Hugrún þær
aðstæður ávallt erfiðar.
„Það verður alltaf svolítið erf-
itt. Stundum er það þannig að það
er hreinlega ekki eftirspurn í þinni
grein. Þá ráðlegg ég fólki, þótt hæg-
ara sé sagt en gert, að taka því sem í
boði er. Það getur aðeins verið tíma-
bundið, en það er þá frekar hægt að
leita úr því starfi þegar fram líða
stundir og ástandið lagast.“
Hún bætir við að markmið
Vinnumálastofnunar sé einfald-
lega að miðla sem flestum í rétt
störf og gera það sem best. Undan-
farna mánuði hefur þjónustan við
atvinnurekendur einnig verið bætt
og ástæðan er einföld, hagsmunir
atvinnurekenda og atvinnuleitenda
fara saman og vandaðri vinnumiðl-
un er allra hagur, að sögn Hugrún-
ar.
Bætur duga skammt í dag
Atvinnuleysisbætur á Íslandi í
dag nema 136 þúsund krónum á
mánuði. Það fer oft eftir ráðningar-
samningi hvernig uppsagnarfresti
er háttað, en algengt er að hann
sé þrír mánuðir. Þegar uppsagnar-
fresturinn rennur út er mikilvægt
að sækja strax um atvinnuleysis-
bætur. Þegar einstaklingur fer á at-
vinnuleysisbætur miðast tíu fyrstu
dagarnir við bætur upp á 136 þús-
und krónur á mánuði. Hægt er að
fá tekjutengdar atvinnuleysisbæt-
ur í 65 daga þar á eftir sem geta að
hámarki verið 220.749 krónur. Ekki
eru þó allir gjaldgengir í tekjuteng-
ingu atvinnuleysisbóta. Almennt
eru því atvinnuleysisbætur um 136
þúsund krónur á mánuði.
Sá peningur dugar skammt á Ís-
landi í dag þar sem verðlag á mat-
vælum og annarri nauðsynjavöru
hefur snarhækkað undanfarið.
Samkvæmt nýjustu könnun verð-
lagseftirlits ASÍ frá 18. september
kemur fram að vörukarfan í flestum
matvöruverslunum hefur hækkað
um 5 til 7 prósent frá því um miðj-
an júní. Sé fólk að reka heimili og
fjölskyldu gefur því augaleið að 136
þúsund krónur hlaupa skammt og
duga vart fyrir afborgunum lána
eða nauðsynjavöru.
Í þrot eftir 7 mánaða
atvinnuleysi
Í DV í gær var rætt við 49 ára
einstæða móður sem hefur verið
atvinnulaus í sjö mánuði. Hún lenti
í hópuppsögn í upphafi árs og hef-
ur verið í látlausri leit að atvinnu
síðan. Fátt hefur hins vegar verið
um fína drætti á atvinnumarkað-
inum fyrir hana. Hún viðurkenndi
að það væru þung spor að taka að
sækja um atvinnuleysisbætur. Hún
keypti sér íbúð fyrir sig og dóttur
sína árið 2005 á 100 prósent lán-
um. Hún sagðist hafa náð að halda
sér á floti þar til um síðustu mán-
aðamót, en vera nú svo gott sem
komin í þrot með skuldir sínar,
sem nema tugum milljóna.
„Atvinnuleysið fer mjög illa með
mann andlega. Maður fer ofan í
lægð og sjálfstraustið fer niður. Ég
er manneskja sem hef unnið mikið
alla mína ævi og það eru rosalega
þung spor að taka að sækja um at-
vinnuleysisbætur. Kannski er þetta
bara viðhorf minnar kynslóðar,
„Ákveðið hlutfall þeirra sem missa vinnu hefur
bara verið illa sett í vinnunni, skortir menntun
og er jafnvel á rangri hillu í lífinu. Stundum verð-
ur þetta hið mesta gæfuspor ef satt skal segja.
Fólk fer í nám og leitar á önnur svið.“
Ljósið í myrkri
atvinnuLeysisins
Sigurður MikaEl jóNSSON
blaðamaður skrifar: mikael@dv.is
fimmtudagur 18. september 20082
Fréttir
„Þetta er í fyrsta sinn sem ég lendi í
atvinnuleysi,“ segir 49 ára einstæð
móðir sem lenti í því fyrir sjö mánuð-
um að vera sagt upp í hópuppsögn
hjá fyrirtæki í heilbrigðisgeiranum.
Hún er ljósmóðir að mennt auk þess
að búa að annarri menntun og hafa
rekið eigið fyrirtæki um tíma. Tæki-
færin eru engu að síður af skornum
skammti. Hún sér fram á dimman
vetur hjá sér og unglingsdóttur sinni
á meðan skuldir hrannast upp og
lítið glæðist á atvinnumarkaðinum.
Hún segir atvinnuleysið fara mjög
illa með fólk og sjálfstraustið bíði
hnekki.
Lenti í hópuppsögn
„Ég var að vinna hjá fyrirtæki
í heilbrigðisgeiranum síðustu tvö
árin en lenti síðan í hópuppsögn-
um mánaðamótin febrúar mars. Það
var mikið áfall jafnvel þótt ég hefði
hugsað mér að breyta til áður en mér
var sagt upp. En ég hefði aldrei far-
ið að segja upp án þess að vera búin
að finna mér aðra vinnu,“ segir kon-
an. Hún segir það hafa vegið á móti
að hún hafi fengið laun í þrjá mán-
uði eftir uppsögnina, sem hún taldi
þá vera nægan tíma auk sumarfrís
til að fá aðra vinnu. En sú varð ekki
raunin.
Víða leitað
Hún skráði sig í kjölfarið hjá
þremur mismunandi ráðningar-
skrifstofum í von um að það hjálp-
aði til við að fá vinnu, auk þess sem
hún sendi inn sínar eigin umsóknir
til fyrirtækja sem henni hugnaðist að
starfa hjá. Allt í allt hefur hún sent
yfir tuttugu umsóknir. „Fyrst um sinn
leitaði ég mér að vinnu utan spítal-
ans hreinlega út af því að launin þar
eru svo lág að ég get ekki lifað á þeim.
Þetta var í lagi í byrjun að vera í at-
vinnuleit og sækja um, en svo heyrir
maður að hundruð manns sækja um
sömu stöður og maður er aldrei kall-
aður í viðtal,“ segir konan og bendir á
að á sama tíma og hún hafi verið í at-
vinnuleit hafi verið að segja upp fólki
víða annars staðar í samfélaginu.
„Það fólk fer sömu leiðir og maður
sjálfur, þannig að maður verður allt-
af vonlausari og vonlausari um að
fá vinnu. Tækifærin eru af skornum
skammti og óvissan er mikil.“
22 milljónir á bakinu
„Ég er skráð fyrir íbúðinni minni
sem ég keypti árið 2005 á 100 pró-
sent lánum. Ætli ég sé ekki með 22
milljónir í skuldum sem ég þarf að
borga af, ef ekki meira. Ég hef náð að
fljóta þar til um síðustu mánaðamót
og núna er ég komin í þrengingar
hvað það varðar. Það er ekki uppörv-
andi að sjá hvernig lánin hjá manni
hækka um hver mánaðamót,“ seg-
ir konan og bætir við að nú sé fast-
eignamarkaðurinn þannig að það
sé ómögulegt að selja íbúðina. Hún
segir að lán sín séu ekki hjá Íbúða-
lánasjóði og því standi henni ekki til
boða að láta frysta þau. „Maður er
eiginlega kominn út í horn með að
leysa sín mál.“
Þung spor að sækja um bætur
„Atvinnuleysið fer mjög illa með
mann andlega. Maður fer ofan í
rosalega lægð og sjálfstraustið fer
niður. Maður veigrar sér jafnvel við
því að sækja um stöður og kvíðir því
að fara í viðtöl af því að maður er
ekki upp á sitt besta. Þetta brýtur
mann bara niður. Ég er manneskja
sem hef unnið mikið alla mína ævi
og það eru rosalega þung spor að
taka að sækja um atvinnuleysisbæt-
ur. Kannski er það bara þannig við-
horfið hjá minni kynslóð, en þetta er
það síðasta sem maður myndi gera.“
Hún segir það gott framtak hjá
Vinnumálastofnun að bjóða upp á
sjálfstyrkingarnámskeið fyrir fólk í
hennar sporum. „Það er mjög mikil-
vægt því þetta er mjög erfitt ferli fyrir
fólk að ganga í gegnum.“
Vonar það besta
Hvað framtíðina varðar segir hin
49 ára einstæða móðir að það eina
sem hún geti gert sé að halda áfram
að leita og vona það besta. „Núna
eru vonandi ljósmæður að semja,
en það þýðir ekki að ég fái stöðu á
kvennadeildinni. Það hjálpar manni
hins vegar ekki að manni virðist allt
vera að hrynja í þjóðfélaginu, ég veit
eiginlega ekki hvað fólk á að gera.“
Þung spor og dimmir tímar
„Ég er manneskja sem hef unnið mikið alla mína
ævi og það eru rosalega þung spor að taka að
sækja um atvinnuleysisbætur.“
Sigurður MikaeL jónSSon
blaðamaður skrifar: mikael@dv.is
22 milljónir Lánin á
íbúðinni hækka án
afláts og viðmælandi
dV er kominn út í horn.
ráðþrota atvinnulaus
49 ára einstæð móðir sem
er skuldum vafin segir það
þung skref að sækja um
atvinnuleysisbætur.
fimmtudagur 18. september 2008 3
Fréttir
Mikael Torfason
Leitar nýrra tækifæra
„Það er mjög mikið áfall fyrir fólk
þegar það missir vinnuna,“ segir
Ágústína Ingvarsdóttir sálfræðing-
ur spurð um viðbrögð fólks við at-
vinnumissi. „Það getur verið mjög
lamandi og þegar það virkar þannig
á einstaklinginn er hann einhvern
tíma að átta sig á aðstæðum. Þegar
þannig er ástatt koma alls konar
tilfinningar og ósjálfráðar hugsan-
ir. Efasemdir um eigin getu, hvort
hægt sé að komast í gegnum þetta,
ótti við framtíðina og kvíði vegna
fjármálanna. Hvernig verður með
húsið mitt? Fjölskyldu mína? Get ég
verið fyrirvinnan sem ég var?“
Hún bendir á í því samhengi að
það geti verið talsvert meira áfall
fyrir karlmenn að missa vinnuna,
þar sem þeir upplifi mikinn stöðu-
missi við aðstæður sem þessar.
„Konurnar hafa breiðara félagslegt
net sem þær geta sótt stuðning í. Og
þær takast á annan hátt við þetta
áfall sem atvinnuleysi er.“
Getur brotið fólk niður
Ágústína segir að afleiðingar
uppsagna og atvinnumissis geti ver-
ið mjög mismunandi fyrir fólk. „Ef
ástandið er mjög slæmt kemur kvíði
sem getur þróast út í þunglyndi, en
sjálfsvígshugsanir koma yfirleitt ekki
fyrr en staðan er orðin mjög tvísýn
og viðkomandi er búinn að fá ítrek-
aða höfnun. Það er að segja, ef ein-
staklingur er búinn að sækja aftur
og aftur um vinnu og fengið neitun.
Þá getur það brotið fólk niður.“
Tækifæri til að vaxa
Ágústína segir sín skilaboð til
fólks sem missir vinnuna séu að líta
á þetta sem tækifæri til að vaxa. „Þú
uppgötvar oft ekki þinn eigin styrk
fyrr en þú ert að lenda í aðstæðum
sem þú bjóst ekki við. Allt í einu
finnur þú þolkraft eða sveigjanleika
sem þú gerðir þér ekki grein fyrir að
þú byggir yfir.“
Ágústína segir mikilvægt fyrir
einstaklinginn að líta á sjálfan sig
og skoða í hverju hann sé sterkast-
ur og hvernig hægt sé að nota þann
styrkleika samhliða fyrri reynslu og
menntun til að horfa á aðra starfs-
möguleika. Þá jafnvel á öðrum vett-
vangi en fólk hefur starfað á. „Þetta
snýst svolítið um að hugsa út fyrir
þann ramma sem fólk er vant og
sjá hugsanlega möguleika á öðrum
sviðum, því það eru margir mögu-
leikar á öðrum sviðum.“
Engin skömm
Það er mat Ágústínu að fólk í
stéttum sem nú gangi í gegnum
þrengingar geti komið með mikil-
vægt innlegg í aðrar atvinnugrein-
ar sem ekki sé þar fyrir. „Það eru
ekki að lokast neinar dyr, heldur er
umhverfið að umbreytast á annað
svið. Síðan þegar þenslan kemur á
nýjan leik munu ný tækifæri bjóð-
ast. Í millitíðinni getur fólk verið að
sanka að sér mikilvægri þekkingu
og starfsreynslu,“ segir Ágústína og
bætir við mikilvægum skilaboðum
til handa þeim sem eiga nú um sárt
að binda: „Það er hvorki skömm
né neikvætt að missa vinnuna, svo
lengi sem þú leyfir því ekki að ná
yfirtökunum hjá þér. Þegar mót-
streymi kemur er það tímabundið
verkefni til að takast á við. En not-
aðu tækifærið til að vaxa sem mann-
eskja,“ segir Ágústína Ingvarsdóttir
sálfræðingur að lokum.
Ágústína Ingvarsdóttir
Getur brotið fólk niður
„Ég myndi alveg vilja taka þátt
í einhverju og komast upp úr eigin
hugarheimi um tíma,“ segir Mika-
el Torfason, rithöfundur og blaða-
maður, sem er um þessar mundir
með augun opin fyrir atvinnutæki-
færum eins og svo margir aðrir.
Birtingarform atvinnuástandsins
á Íslandi í dag eru mörg nú þegar
þrengt hefur að. Mikael er einn
af þeim sem eru í atvinnuleit
þótt hann taki ástandinu heim-
spekilega og af meiri ró en aðrir
sem farnir eru að örvænta.
„Ég er í svolítið annarri stöðu
um þessar mundir af því ég hef
alltaf unnið í fjölmiðlum þeg-
ar það er stemning fyr-
ir því og eitthvað er í
gangi. En svo hef ég
átt mjög auðvelt
með að vera bara
að dunda mér
við að skrifa
bók, sem ég
hef verið í
undan-
farna
12
mánuði. En ég myndi alveg vilja
taka þátt í einhverju,“ segir Mika-
el.
Á rithöfundalaun
Hann viðurkennir að örvænt-
ingin sé kannski ekki að sliga hann
þótt hann hafi verið að leita sér að
nýjum verkefnum á þessum síð-
ustu og verstu tímum. Aðspurður
hvert hugurinn stefnir segir hann
að leit hans sé enn um sinn bund-
inn við fjölmiðlaheiminn. „Ég er
nú ekki búinn að leita annað en
að láta vini mína í fjölmiðlum vita
af því að ég sé opinn fyrir verkefn-
um. Núna eru um tvær vikur þar til
maður getur sótt um rithöfunda-
laun aftur og ætli það endi ekki
með því ef allt annað bregst.“
Sviptingar daglegt brauð
Aðspurður hvort hann hafi
áður verið í þeirri aðstöðu að
vera í atvinnuleit segir Mikael að
það sé bæði og. „Alltaf þegar ég
er að skrifa er ég til í önnur verk-
efni. Aldrei skorast undan með
það. Fjölmiðlar eru þannig að þar
eru sviptingar og breytingar dag-
legt brauð, eins og við sjáum bara
núna. Fyrir þremur árum var allt
önnur staða á fjölmiðlamarkaðin-
um en er í dag, eftir þrjú ár verð-
ur hún enn breytt. Miðlar koma
og fara og fólkið með,“ segir
Mikael og bætir við að hann
hafi einhvern veginn alltaf
verið í þessari stöðu.
Dýrt að lifa
Aðspurður hvernig ástandið
á Íslandi í dag komi við fjármálin
hjá fjölskyldumanni eins og hon-
um segir Mikael að hann sé bara í
sömu aðstöðu og aðrar fjölskyldur
á landinu. „Ef verðbólgan verður
100% er þetta bara búið, það gef-
ur augaleið. Ég held að ég sé ekk-
ert í annarri stöðu en almenningur
á Íslandi í dag. Ef þú skuldar eitt-
hvað ertu bara í djúpum skít, ef
fram heldur sem horfir. Ef þú þarft
að kaupa í matinn þarftu nán-
ast að bryðja þunglyndislyf áður
en þú ferð inn í stórmarkað. Bara
til að halda gleðinni eftir að hafa
pungað út stórfé fyrir brýnustu
nauðsynjum. Ég held að allir séu
bara í þeirri stöðu.“
Framtíðin óráðin
„Ég veit ekki hvað framtíðin ber
í skauti sér. Kannski koma einhver
skemmtileg verkefni en ef ekki hef
ég alltaf mitt eigið skemmtilega
verkefni sem er að skrifa bækurn-
ar mínar. Þá held ég mig við það,“
segir Mikael en hann gerir ráð fyr-
ir því að það eigi eftir að verða enn
frekari uppstokkanir í vetur. „Það
verður örugglega einhver stemn-
ing fyrir því að fá mann til að
hjálpa til við eitthvað.“
Góðærið ærði menn
Kreppa og þrengingar horfa
öðruvísi við Mikael en flestum þar
sem hann segist sjá fram á að næstu
mánuðir geti verið mjög krefjandi
og skemmtilegir. „Því eins og góð-
ærið getur verið gott fyrir budduna
getur það verið leiðinlegt. Það sem
þú gerir rétt í kreppunni er miklu
betra,“ Mikael hefur greinilega haft
gott af því að gefa úr sjálfshjálpar-
bókina um Warren Buffet-aðferð-
ina þar sem hann tekur kreppunni
heimspekilega. „Ég held að þrátt
fyrir að almenningur hafi áhyggjur
af ástandinu er það fegið að þess-
ari vitleysu sé lokið. Það nennir
ekki að vita af Elton John í afmæl-
isveislum og öðru gegndarlausu
bruðli. Fólk vill bara jafnvægi og
stöðugleika í staðinn.“
mikael@dv.is
„Ef þú þarft að kaupa í
matinn þarftu nánast
að bryðja þunglyndis-
lyf áður en þú ferð inn
í stórmarkað.“
Engin skömm Það
þarf ekki að vera
neikvætt að missa
vinnuna, svo lengi
sem það nær ekki
yfirtökunum hjá fólki.
Í atvinnuleit mikael
torfason er að leita sér
að vinnu á markaði
sem býður fá tækifæri
um þessar mundir.
Lamandi áhrif fólk sem missir
vinnuna getur orðið þunglynt.
18. eptembe
Ítarleg umfjöllun v r um
atvinnuleysi í dV í gær.
Fólk sem verður fyrir atvinnumissi þarf að huga að mörgu, en
því stendur ýmislegt til boða. Hægt er að sækja uppbyggileg nám-
skeið og þiggja gagnlega ráðgjöf til að undirbúa sig fyrir endur-
komuna á vinnumarkaðinn. Vinnumálastofnun býður upp á tugi
leiða til að aðstoða fólk við að fóta sig á nýjan leik. Mikilvægt er
að sækja um atvinnuleysisbætur strax þegar fólk hættir að þiggja
laun. Þær bætur hrökkva þó skammt á Íslandi í dag.
Ekki endalokin Hjá Vinnumálastofnun er boðið
upp á tugi námskeiða og ráðgjöf til handa þeim
sem lenda í því að missa atvinnuna.
MyNd Sigurður guNNarSSON
dæMi uM ráðgjöf Og
NáMSkEið SEM Í BOði Eru
n Áhugasviðsgreining
n fjármál heimilisins
n Námskeið í kvíðastjórnun
n sjálfsefling og samskipti
n starfsleitarnámskeið
n Ýmis tölvunámskeið
n aðstoð við lesblindu
n sterkari staða - efling til starfs fyrir 50 ára og eldri
n Vinnuvélanámskeið
n Hægt er að sækja um námsstyrk til að sækja önnur
námskeið en þau sem í boði eru.