Úr þjóðarbúskapnum - 01.03.1956, Page 27

ÍSLENZK HAGFRÆÐI
kaffi og sykur séu keypt til landsins fyrir
400 000 ríkisdali árlega og ræðir áhrif þess, ef
þó ekki væri nema fjórðungi þess fjár varið
til að kaupa fyrir nauðsynlega hluti til bú-
rekstrar, til nýbygginga eða jarðabóta, j). e.
einhvers þess, sem „bæri ávöxt og framför
með sér“. Siðar segir hann:
„En hvað er auður, og i hverju er hann inni-
falinn? Það sýnist vandalaus spurning úr að
ráða, en hefur þó fengið margvísleg andsvör.
Margur mun svara, að það sé auður að eiga
mikið af gulli og silfri: að eiga nóga peninga,
þvi fyrir þá geti maður fengið allt, sem maður
þurfi með og haft alls nægtir. En peninga-
eignin kemur ekki fram af sjálfri sér, til þess
að eignast þá, verður maður annað hvort að
ná þeim með vinnu eða kaupa þá fyrir vöru,
eða fá þá sem vaxtafé, en það aflast aftur
með sama móti; og þó peningar séu fyrir
hendi, þá eru þeir því léttvægari sem meira
riður á nauðsynjunum, eins og vér heyrum
oft til orðs tekið, að „matur fæst ekki fyrir
peninga út í hönd“. Þá er ekki sá betur farinn
en aðrir, sem á peninga fvrirliggjandi, heldur
sá einn, sem er birgastur á búi, sem hefur af-
lögu það, sem menn nauðsvnjar um ... En þá
er segja menn annar auður, sem er enn þá
fastari fyrir en peningar, og það er fasteignin.
Jarðirnar gefa ætíð af sér vissan og fastan
gróða, og einmitt þann, sem veitir nauðsynj-
arnar. Þetta er og að vísu satt, að jarðeignin
er einhver bezti og vissasti auður . .., en hún
er að því leyti eins og peningar, að hún er i
sjálfri sér ekki til að bæta úr nauðsynjum
manna . .. Jörðin verður þá aðeins fögur og
nytsöm eign, þegar hún verður gjörð sem hent-
ugust til að gefa af sér nauðsynjar manna; því
meira sem menn geta fengið hana til að gefa
af sér af nauðsynlegum og gagnlegum hlutum,
því meira virði verður hún og því meira gagn
gjörir hún. Vér getum með réttu sagt, að eigin-
lega sé auðurinn nægt af þeim hlutum, sem
liorfa mönnum til gagns og nauðsynja."
Arnljótur Ólafsson og „Auðfræði“ hans
Sá íslendingur, sem fyrstur lagði kerfis-
bundna stund á þau fræði, sem við nú nefn-
um hagfræði, var séra Arnljótur Ólafsson.
Hann hafði fyrstur Islendinga stundað hag-
frœðinám við Hafnarháskóla, þótt ekki lyki
hann prófi i þeirri grein. Var hann stórfróður
um íslenzk efnahagsmál, ritaði margt um þau
efni og samdi landshagskýrslur. Á Alþingi 1877
voru honum veittar 400 kr. af landsfé til þess
að semja rit um þau efni, sem nefnd voru
ökonomia á erlendum málum. Kom bókin út
1880, og er það fyrsta íslenzka ritið um fræði-
lega hagfræði. Iíveðst séra Arnljótur aðallega
hafa stuðzt við kenningar Bastiats, eins kunn-
asta hagfræðings Frakka. Bókin ber þó með
sér, að hann hefur þekkt helztu hagfræðirit
sinnar tíðar. Rit sitt nefndi séra Arnljótur
Auðfræði, og virðist hann nota það orð í svip-
aðri merkingu og nú er lögð í almenna eða
fræðilega hagfræði. Þau fræði, sem heimfærði
hin almennu auðfræðislög til þjóðlífsins, nefn-
ir hann félagsfræði, en auðfræðina og félags-
fræðina nefnir liann einu nafni þjóðmegunar-
fræði. Bók sína byrjar hann þannig:
„Auðfræðin lýsir mannlegum þörfum; hún
sýnir oss, hvernig náttúran með gjöfum sínum
og gæðum, og hvernig maðurinn með athöfn-
um sínum og erfiðismunum megnar bezt að
fullnægja þörfum sinum, og hún bendir oss á,
hvernig maðurinn fái náð þvi aðaltakmarki
sinu hér i heimi: að lifa sæll og vera drottinn
jarðarinnar."
ökonomi: þjóðmegunarfræði
Ég gat þess áðan, að fræði þau, sem við nú
nefndum hagfræði, hafi mótazt á síðari hluta
18. aldar. Lærisveinar Quesnays hins frakk-
neska nefndu sig „économistes" eða ökonoma.
Fræði Adams Smith voru nefnd political
economy eða ökonomia. Fyrsta íslenzka þýð-
ingin á þessu orði, sem ég hef rekizt á, er hjá
Ólafi Stephensen stiftamtmanni i ritgerð hans
um jafnvægi bjargræðisveganna á íslandi i
gömlu félagsritunum 1787. Þýðir hann þar
orðið öconomia með búvisi, og er það bók-
stafleg þýðing orðsins. Það er komið úr grísku,
dregið af orðinu oikos, sem þýðir hús, bú eða
búskapur. Orðið ökonomi þýðir því húshald,
búskapur og enn fremur hagsýnn búskapur,
sparsemi og fræðin um búskapinn. Tæpum
tuttugu árum siðar þýðir séra Björn Halldórs-
son orðið með hagspeki og notar þá forskeytið
hag í merkingunni hagsýni. En orðið hag-
speki kemur fyrir í fornu máli, t. d. í Hugsvinns-
málum og Konungsskuggsjá, og merkir þar
hagsýni. í grein i Nýjum félagsritum 1842 þýðir
25