Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 3

67
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Náttúrlegt val byggist á þremur
lögmálum. Hið fyrsta er lögmál
breytileikans: að einstaklingar eru
frábrugðnir hver öðrum að formi,
starfsemi og atferli. Annað er lögmál
erfða: afkvæmi líkjast foreldrum sín-
um meira en einstaklingum völdum
af handahófi úr stofninum. Þriðja
er lögmál mishraðrar æxlunar eða
mismunandi lífslíka: einstaklingar
af ólíkum gerðum geta af sér mis-
mörg afkvæmi eða lifa mislengi.
Af þessum þremur lögmálum, sem
allir geta sannfært sig um að eru
sönn, leiðir á eðlilegan, vélrænan,
náttúrlegan hátt að ein gerð velst
fram yfir aðra. Samsetning stofnsins
breytist. Stofninn þróast. Að þessum
forsendum gefnum getur ekkert
annað gerst. Náttúrlegt val, sem er
vélvirki þróunar, er afleiðing þessara
þriggja lögmála: breytileika, erfða
og mishraðrar æxlunar. Náttúrlegt
val er ekki orsök heldur afleiðing.
„Náttúrlegt val“ er orðfæri til að
segja í stuttu máli að lögmálin þrjú
gildi öll í senn.
Það er ekki fyrirfram gerður kraft-
ur sem velur. Það er ekki „Náttúran“
sem velur, það er ekki náttúrulegt
val eða úrval náttúrunnar. Valið er
ekki fyrirfram orsakavaldur eins né
neins í fari lífvera, hvorki í eldi né
í náttúrunni. Einungis eftir á sjáum
við að valið hefur orðið. „Hvílík
heimska að hafa ekki dottið þetta í
hug,“ sagði Huxley; svona almennt
og einfalt er náttúrlegt val.
En vélvirkið er ekki nóg fyrir
Darwin. Það vantar útskýringu á
því sem er merkilegast í fari líf-
vera – aðlöguninni – að lífverur eru
eins og sniðnar að umhverfi sínu.
Náttúruguðfræðingarnir notuðu
aðlögun sem sína helstu röksemd
fyrir alvisku og almætti skaparans:
„himnarnir segja frá Guðs dýrð, og
festingin kunngjörir verkin hans
handa“ (Davíðssálmur 19–1).
„Þegar náttúrufræðingur hugleiðir til-
urð tegunda og rannsakar gagnkvæma
Einar Árnason, líffræðistofnun
Háskóla Íslands
Margir halda upp á afmæli þegar
það ber upp á tug ára og kalla merk-
isafmæli. Í ár fagna menn tvöföldu
afmæli: tveggja alda afmæli Charles
Darwins og 150 ára byltingarafmæli
útkomu bókar hans um uppruna
og tilurð tegundanna: On the Origin
of Species. Sjálfur hefði Darwin varla
haldið upp á merkisafmæli. Hann var
smáskammtamaður. Dropinn holar
steininn. Enginn dropi er merkilegri
en annar, ekkert ár merkilegra en
annað. „Gamlar kerlingar, af báð-
um kynjum, álíta þetta vera mjög
hættulega bók,“ sagði Thomas
Henry Huxley. Huxley sagðist vera
bolabítur Darwins og var helsti
boðberi byltingarinnar. En hver er
þá þessi hættulega smáskammta-
bylting Darwins?
Darwin gerir tvennt. Í fyrsta lagi
setur hann fram ótrúlegt magn
upplýsinga um hvernig lífverur
hafa getið af sér aðrar lífverur með
smábreytingum, um descent with
modification. Lífverur eiga sér sam-
eiginlegan uppruna en hafa breyst
og greinst frá forfeðrum og hver frá
annarri. Grunnbygging lífvera sýnir
sameiginlegan uppruna og aðgrein-
ingu: mosar, burknar, berfrævingar,
köngulær og krabbar, krossfiskar
og menn. Með rannsóknum á hrúð-
urkörlum kom Darwin fram með
vísbendingar um sameiginlegan
uppruna og um umbreytingu og að-
greiningu lífvera frá sameiginlegum
forföður innan afmarkaðs hóps líf-
vera. Darwin setti fram mörg áþekk
dæmi í fyrri ritum sínum.
Í öðru lagi er Darwin frumkvöðull
nýrrar hugsunar, nýrrar heimspeki,
sem hafnar frummyndakenningu
Platons. Stofnahugsun, population
thinking, kallar Ernst Mayr þetta.
Hvernig verður breytileiki meðal
einstaklinga innan stofns að mun
á milli stofna, afbrigða og tegunda í
tímans rás? Þetta er spurning Darwins
um tilurð tegunda. Vélvirki breyt-
inga er náttúrlegt val.
samsvörun lífvera, tengsl í fósturþroska
þeirra, landfræðilega dreifingu þeirra,
röð þeirra í jarðsögu, og fleiri slíkar stað-
reyndir, þá er mjög hugsanlegt að hann
kæmist að þeirri niðurstöðu að hver teg-
und hafi ekki verið sköpuð sérstaklega
heldur sé hún getin af annarri tegund
líkt og afbrigði myndast innan tegundar.
Þrátt fyrir góðan rökstuðning væri þessi
ályktun samt ófullnægjandi þar til hægt
væri að skýra hvernig sá aragrúi tegunda
sem byggir þessa veröld hefur breyst í
þá átt að ná þeirri fullkomnun bygging-
ar og samaðlögunar sem réttilega vekur
aðdáun vora“ (Darwin 1859, bls. 4).
Darwin bætir við fjórða lögmálinu
um baráttu fyrir lífinu. Þar sem ein-
staklingar margfalda kyn sitt og stofn
þeirra vex veldisvexti en auðlindir
vaxa í besta falli með jöfnum vexti,
verður ætíð barátta fyrir lífinu. Þetta
er lögmál Malthusar. Ástæða fyrir
þriðja lögmálinu, um mishraða æxlun
arfgerða, er sú að sumar gerðir eru
betur til þess fallnar en aðrar að leysa
vandamál umhverfisins. Vandamálin
birtast í formi eðliskrafta og keppi-
nauta um fágæt lífsgæði. Tvö rándýr
berjast rauð í tönn og kló hvort þeirra
fái fágæta bráð og lifi en urt á jaðri
eyðimerkurinnar berst fyrir lífi sínu
gegn þurrkinum. Barátta fyrir líf-
inu, fjórða lögmálið, er því starfræn
ástæða fyrir þriðja lögmálinu um
mishraða æxlun ólíkra gerða.
Þetta er sú hættulega kenning sem
gamlar kerlingar óttuðust og óttast
enn. Einstaklingar af þeim gerðum
sem starfa best við aðstæður líðandi
stundar hafa mesta möguleika til að
komast af og þær gerðir veljast úr.
Smám saman verður stofninn sam-
settur af æ betur aðlöguðum gerðum,
sem starfa svo vel að vekur aðdáun
okkar. En það er hvorki forsýn né
framsýn, heldur er náttúrlegt val
blind afleiðing þessa. Með orðum
Darwins, þá er stórfengleiki í þessari
sýn á lífið.
Hann á afmæli hann
Darwin, hann á afmæli í ár