Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 19

83
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
skýringin er að í kjölfar útgáfu
Uppruna tegundanna eftir Charles
Darwin árið 1859 hafi breskir dýra-
fræðingar orðið svo hugfangnir
af þróunarkenningunni, og þeim
formfræðilega grunni sem hún
var grundvölluð á, að þeir leiddu
lífeðlisfræðina hjá sér. Þetta er að
mörgu leyti skiljanlegt enda um-
bylti þróunarfræðin rannsóknum
innan dýrafræðinnar. Þegar tilrauna-
dýrafræðin byrjaði að skjóta rótum í
Þýskalandi og Bandaríkjunum kom
upp klofningur innan lífvísinda-
deildar BAAS, sem varpar frekara
ljósi á af hverju nýja nálgunin náði
ekki að skjóta varanlegum rótum
í Bretlandi fyrr en löngu seinna.
Fram til ársins 1893 samanstóð líf-
vísindadeildin, deild D, af dýrafræði,
grasafræði og lífeðlisfræði. Þetta
breyttist árið 1894 þegar lífeðlis-
fræðin fékk eigin deild og aftur ári
seinna þegar breskir grasafræð-
ingar, með sína löngu lífeðlisfræði-
legu hefð, fengu sérstaka deild. Af
þessum sökum stóð dýrafræðin
ein eftir innan deildar D árið 1895.
Þrátt fyrir þennan missi færði for-
seti deildarinnar, haffræðingurinn
William Herdman (1858–1924), rök
fyrir því í ræðu sinni að framtíð
dýrafræðinnar væri björt. Hann
taldi heillavænlegast fyrir „hinn
heimspekilega dýrafræðing“ að
tvinna saman rannsóknaaðferðir
náttúrufræðingsins og tilrauna-
stofudýrafræðingsins innan dýra-
fræðirannsóknastöðva, þar sem
slík nálgun glæddi „von okkar
um samanburðarlífeðlisfræði
hryggleysingja, þ.e. lífeðlisfræði
sem snýst ekki alfarið um læknis-
fræði“.16
Í þessu samhengi er fróðlegt
að horfa til þess að T.H. Morgan
sótti þing BAAS árið 1895. Í bréfi,
sem hann sendi Hans Driesch í
september það ár, fullyrti hann
að þingið hefði verið „hræðileg
uppákoma“. Þessum orðum beindi
hann að breskum dýrafræðingum
og rannsóknum þeirra, sem honum
fannst „einfeldningslegar og úrelt-
ar“. Hann upplifði fyrirlestrana hjá
deild D sem gamaldags, enda var
ekkert „tillit tekið til nýrra rann-
sókna í tilraunaþroskunarfræði“,
sem Morgan hafði nýlega kynnst í
Napólí.17
Þremur árum eftir háðsleg um-
mæli Morgans tóku tveir breskir
lífvísindamenn hvatningarorð Herd-
mans til sín. Þetta voru plöntu-
lífeðlisfræðingurinn Frederick W.
Keeble (1870–1952), sem kenndi við
University College í Reading og var
einn fjórmenninganna sem skrif-
uðu áðurnefnda grein með Tansley,
og dýrafræðingurinn Frederick W.
Gamble (1869–1926), sem kenndi við
University of Manchester (Owens
College til 1903). Grunnurinn að
rannsóknum þeirra á litalífeðlisfræði
sjávarkrabbadýra, sem „var einstök
samvinna um það leyti þegar til-
raunadýrafræði var varla til í Bret-
landi“,12 var lagður á þingi BAAS
árið 1898. Í fyrirlestri á þinginu lýstu
þeir tilraunaáhaldi sem þeir þurftu
fyrir væntanlegar litarannsóknir.18
Til þess að halda þróun þess áfram
báðu þeir BAAS um fjárstuðning,
sem þeir fengu. Þetta gerði þeim
kleift að ljúka smíði áhaldsins ári
seinna. Sama ár birtist fyrsta grein
þeirra, sem bar titilinn „The Colour
Physiology of Hippolyte varians“,19
og fram til ársins 1906 birtust fjórar
greinar til viðbótar. Þrátt fyrir þessar
birtingar um og upp úr aldamót-
unum 1900 og þá staðreynd að
lykilmenn innan BAAS studdu
rannsóknir þeirra, megnuðu Keeble
og Gamble ekki að kveikja áhuga á
tilraunadýrafræðinni meðal breskra
dýrafræðinga. Sama var uppi á ten-
ingnum hjá dýrafræðingnum John
Wilfred Jenkinson (1871–1915),13
sem var lektor við dýrafræðideild-
ina í Oxford. Um það leyti sem
tvímenningarnir birtu síðustu grein
sína hóf hann rannsóknir í anda
tilraunaþroskunarfræði. Helsta rit
hans var Experimental Embryology
(1909) og verður fjallað nánar um
það í síðasta hluta greinarinnar.
Þegar Herdman talaði fyrir mikil-
vægi dýrafræðirannsóknastöðva
fyrir uppgang tilraunadýrafræðinn-
ar var slík stöð þegar til í Bretlandi.
Þetta var Sjávarlíffræðirannsókna-
stöð Breska sjávarlíffræðifélagsins
(Marine Biological Assiociation
of the United Kingdom, MBA) í
Plymouth, þar sem Keeble, Gamble
og Jenkinson höfðu unnið hluta
rannsókna sinna. Á þessum árum
unnu einnig við rannsóknastöðina
lífeðlisfræðingarnir George Ralph
Mines (1886–1914) og Keith Lucas
(1879–1916), sem báðir kenndu við
háskólann í Cambridge. Lucas
vann að rannsóknum á lífeðlisfræði
ýmissa hryggleysingja í Plymouth
árin 1905, 1906 og 1910 og var
áhugi hans á tilraunadýrafræðinni
slíkur að hann byrjaði að kenna
stutt námskeið í samanburðarlíf-
eðlisfræði við dýrafræðideildina í
Cambridge árið 1909.12,20 Frá 1911
til 1912 notaði Mines rannsókna-
aðstöðuna í Plymouth til þess að
kanna tengsl raflausna við hjartslátt
í ýmsum sjávartegundum (því mið-
ur féllu Mines, Lucas og Jenkinson
í stríðsátökum fyrri heimstyrjaldar).
Á þessum árum voru skilyrði til
lífeðlisfræðirannsókna í Plymouth
frumstæð. Þrátt fyrir það sýndu
rannsóknir Lucas og Mines „hversu
mikilvæg aðstaðan var fyrir slíkar
rannsóknir“.21 Það var ekki fyrr en
1920 sem sérstök lífeðlisfræðirann-
sóknastofa var sett á laggirnar í
Plymouth.
Rannsóknastöð
Frá því Dýrafræðirannsóknastöðin
í Napólí var stofnuð, árið 1872 (8.
mynd), höfðu breskir dýrafræðingar
vitað um mikilvægi hennar. Breska
vísindaeflingarfélagið og háskólar-
nir í Cambridge og Oxford leigðu
t.a.m. rannsóknaaðstöðu í Napólí
frá fyrstu árum stöðvarinnar. Árið
1884 var hins vegar svo komið að
hópur þekktra breskra dýrafræðinga,
undir forystu Thomas H. Huxley
(1825–1895) og E. Rays Lankester (7.
mynd), taldi „jafnt frá vísindalegu
og hagfræðilegu sjónarhorni löngu
tímabært að varanleg rannsókna-
stöð, sem hefði Napólí að fyrirmynd,
risi á hentugum stað við strendur
Englands“.22 Þetta markaði upp-
haf MBA. Félagið var stofnað árið
1884 og fjórum árum síðar stóð það
fyrir byggingu Sjávarlíffræðirann-
sóknastöðvarinnar í Plymouth, með