Són - 01.01.2007, Page 129

ÁLITAMÁL Í BÓKMENNTASÖGU 129
fram mín vegna að Söngvar Ossíans eða Svo mælti Zaraþústra séu sama
bókmenntagrein og prósaljóð Baudelaires eða Stefáns Harðar Gríms-
sonar. Í því er að vísu fólgin viss bókmenntaleg blinda að mínum
dómi, alltof einfaldur skilningur á því sem kallað er ‚ljóðrænt‘. Það er
arfur frá rómantíkinni að kalla ‚skáldlegan‘ prósa ljóð.33 Sú venja
mun þó víðast hvar á undanhaldi. En hvað gerir ljóð yfirleitt að ljóði?
Í mínum augum er ekki síst áhugavert að velta fyrir sér þeim eigind-
um hinna nýju prósaljóða sem gera þau að ljóðum.
Það einkennir þau að þau eru ‚ljóð‘ í öðrum skilningi en sá ljóð-
ræni prósi sem áður var til, og þeir Nylander og Örn kalla prósaljóð.
Þau eru stutt og búa yfir þéttleika sem greinir þau frá hinum eldri
ljóðræna prósa, í þeim er ljóðræn spenna og þau eru afmörkuð heild.
Í þessu er ljóðeðli þeirra fólgið en ekki í ljóðrænu eða skáldlegu
orðfæri; þvert á móti færðist málfarið nær vönduðu talmáli. Að öðru
leyti vísa ég til umfjöllunar minnar um prósaljóð Sigfúsar.34
Örn hefur eftir Nylander, í fullri alvöru að því er virðist, að hina
nýju tegund ljóða sem Baudelaire og fleiri fóru að yrkja um miðja 19.
öld í Frakklandi megi rekja, eða hún hafi verið rakin, „til áhrifa dag-
blaða upp úr 1830“ og þarfa þeirra fyrir „stuttar klausur um hvers-
dagsleg atvik á einföldu máli“.35 Mér fallast hendur; kostulegri bók-
menntaskilning hef ég varla á ævi minni séð. Það sem gerðist á þess-
um tíma í Frakklandi var ekki megindarbreyting heldur eigindar-
breyting, ný ljóðhugsun. Hin nýju ljóð Baudelaires voru eitthvað allt
annað en „stuttar klausur um hversdagsleg atvik á einföldu máli“,
þau voru ný tegund skáldskapar. Vilji Örn hrekja þá skoðun er hætt
við að hann þurfi að munnhöggvast við fleiri en mig.
Ég vil ljúka þessum þætti svars míns á því að ítreka það sem ég
skrifaði í grein minni um prósaljóð Sigfúsar Daðasonar:
Reyndar liggur það í eðli prósaljóðs að umdeilanlegt er hvað rétt
er að kalla því nafni. Það liggur á mörkum bókmenntagreina,
hefur engin ótvíræð landamæri, og þegar öllu er á botninn hvolft
skiptir kannski ekki höfuðmáli hvort texti er kallaður ljóð eða
eitthvað annað. Slíkt verður heldur ekki ákveðið í eitt skipti fyrir
33 Þessa sér stað í þeim ummælum Halldórs Kiljans Laxness um sögu sína „Fegursta
sagan í bókinni“ (1920) að hún sé „í raun réttri kvæði“, áhrifin sótt í „svokölluð
óbundin ljóð sem þá voru mjög í geingi“ (1954:9).
34 Þorsteinn Þorsteinsson (2003:157–59, 2007:186–88).
35 Örn Ólafsson (2006a:130).