Són - 01.01.2014, Page 133

„frosinn og má ei losast“ 131
sem hann skrifaði um það efni sem drög. Hvað sem því líður var Jónas
tvímæla laust vel að sér um margvís legar breytingar sem í gangi voru í
vís indum og hug myndum um sam band guðdóms og sköpunar náttúr-
unnar sem áður var að vikið. Fyrir hann eins og aðra var það ógn vekj-
andi hug mynd að vísindin sem hann helgaði mest af lífi sínu skyldu rýra
meint an þátt guðs í sköpun manns og náttúru. Um þung lyndið sem
þessu fylgdi hefur áður verið skrifað þó það hafi ef til vill ekki verið í
beinu samhengi við vísindalega þróun:
Tilhugsunin um að það sé enginn tilgangur með lífinu, enginn al-
góður faðir, enginn endalaus kærleikur virðist óbærileg fyrir Jónas.
Ef guð er ekki til, trygging þess að allt hafi tilgang, missa öll orð
merk ingu sína því hjá Jónasi Hallgrímssyni getur málið ekki hverfst í
kringum hið svarta holrúm öðru vísi en svelgurinn gleypi hann sjálf-
an. Sá sem talar verður „ósjölftur“.
(Dagný Kristjánsdóttir 1999:45–46)
Það sem heillar hér og ógnar í senn er breytileikinn sem einkenndi alla
Evrópu á æviskeiði Jónasar. Í eftirmála bókar sinnar um síbreyti leika
menningar innar segir einn helsti stafnbúi nýsöguhyggjunnar, Stephen
Green blatt:
… rannsóknir á breytileikanum ættu að gera með nýjum hætti grein
fyrir tog streit unni milli gerandahæfni einstaklings ins og kerfis þving-
ana. Sú togstreita verður ekki varan lega greind á hlut lægan, fræði-
legan hátt, vegna þess að við sérstakar sögulegar aðstæður getur hið
valds lega kerfi leitast við að virkja tiltekna einstak linga en lama aðra.8
(2010:251)
Nýlendubúinn Jónas Hallgrímsson var náttúrufræðingur og skáld. Með
því að yrkja um manninn og rannsaka náttúr una reyndi hann að svara
þeim erfiðu spurn ingum sem til hans bárust með tímans straumi. Hann
virðist í raun og veru hafa skilið á milli þess annars vegar er sneri að
persónu legum og trúar legum viðhorfum og hins er varðaði fram sækni
í vísindum og skáldskap. Vafalaust getur það vakið mönnum tölu verðan
kvíða og kallað á „bringsmala skottu“ að vera uppi á miklum breytinga-
tímum og heillast af þeim og óttast þá í senn.
8 „… mobility studies should account in new ways for the tension between individual
agency and structural constraint. This tension cannot be resolved in any abstract theo-
retical way, for in given historical circumstances structures of power seek to mobi lize
some individuals and immobolize others“ (Greenblatt 2010:251).