Málfregnir - 01.04.1991, Síða 15

gagnavinnslu, vera á sínu verksviði.
Nefndin hefur hins vegar unnið að
afmörkuðum verkefnum á hverjum tíma
eins og ég mun koma að síðar. Annað
stig er að athuga hvort til sé einhver
grunnur, innlendur eða erlendur, til þess
að byggja á. Þessi grunnur getur verið í
formi staðla, orðabóka, kennslubóka og
þess háttar rita. Sá grunnur, sem við
þurftum á að halda, reyndist vera fyrr-
nefndur staðall.
Jafnan fer mestur tími í að safna
saman hugtökum, flokka þau og afmarka
merkingarsvið þeirra. Síðan þarf að
finna hvað þau heita eða gefa þeim heiti
og semja skilgreiningar eða skýringar.
Sumar greinar eru þess eðlis að hugtaka-
kerfi þeirra eru alþjóðleg. Þá er ótví-
ræður kostur að alþjóðlegur félags-
skapur komi reiðu á hugtakakerfið.
Hlutverk íðorðafræðinga í einstökum
löndum yrði þá að finna heiti á sínu
tungumáli fyrir hugtökin og aðlaga skil-
greiningar og skýringar því máli.
I erindi sem Magnús Snædal flutti á
ráðstefnu Islenska málfræðifélagsins 8.
nóvember 1986 lagði hann áherslu á þá
skoðun danska málfræðingsins Hjelm-
slevs að unnt sé að orða sömu hugsun á
ólíkum tungumálum. Magnús sagði m.a.
(1987:9):
Málið hlýtur að búa yfir þeim hæfileika að
orða ný hugtök hvort sem þau eru orðin til í
málsamfélaginu eða aðflutt. Og íðorðafræðin
reynir ekki einungis að samræma og staðla
fræðilegan orðaforða hvers einstaks tungu-
máls heldur einnig að skapa samræmi milli
ólíkra tungumála.
Ég sagði hér áðan að fyrsta markmið
orðanefndarinnar hefði verið að gera
íslendingum kleift að tala og skrifa um
tölvutækni á íslensku. Okkur varð fljótt
ljóst að í þessu fólst einnig að gera þurfti
tilraun til þess að staðla orðaforðann. Ég
mun reyna að gera grein fyrir hvað í því
felst hér á eftir.
Tölvutæknin er þess háttar fræðigrein
að hugtakakerfi hennar er alþjóðlegt.
Hugtakakerfi í ýmsum öðrum greinum
eru að sjálfsögðu ólík í ýmsum ríkjum
og því gæti reynst erfitt að þýða þau af
frummálinu á önnur tungumál. Sem
dæmi mætti nefna að hugtakakerfi sem
lýsir þjóðfélagsskipan gæti reynst erfitt
að þýða af einu máli á annað þar sem
þjóðfélagsskipan getur verið ólík í þeim
tveimur löndum þar sem málin eru töluð.
Vert er að leggja áherslu á að þótt hug-
takakerfi séu alþjóðleg er aldrei unnt að
þýða heiti hugtaka og skilgreiningar
beint. Eins og Magnús Snædal benti á
erum við að reyna að orða sömu hugsun
á ólíkum málum.
Ekkert orðalag án orða
Haustið 1978 hóf orðanefndin störf
við að finna íslensk heiti á hugtökum
í þeim köflum af alþjóðlegum staðli um
orðaforða í tölvutækni sem þegar höfðu
verið gefnir út. I hverjum kafla var tekið
fyrir tiltekið svið, og afmarkaði sú kafla-
skipting störf nefndarinnar á hverjum
tíma. Um þetta leyti var íslenskur orða-
forði í tölvutækni mjög fátæklegur. Þó
voru til einstaka mjög góð orð. Sjálft
orðið tölva hafði verið notað um nokk-
urn tíma og orð sem allir tölvunotendur
þekkja, eins ogforrit, fœrsla, skrá, segul-
diskur, liugbúnaður, vélbúnaður og
prentari, höfðu fengið viðurkenningu.
Ég þurfti á þessum árum að skrifa leið-
beiningar o.þ.h. fyrir tölvunotendur og
veittist það nánast ógerlegt vegna skorts
á íslenskum heitum og íslensku orða-
lagi. í fyrstu var ákveðið að nefndin
skyldi einbeita sér að heitum hugtaka,
þ.e. íðorðunum sjálfum, en láta skil-
greiningar bíða seinni tíma. Það er að
vísu rétt að nauðsynlegt er að koma sér
upp orðalagi um ýmislegt sem segja þarf
en byggingarefnið í orðalagið eru orðin.
Ef orðin vantar getur ekkert orðalag
orðið til.
15