Málfregnir - 01.04.1991, Side 17

greinar, t.d, tölvutækni, stærðfræði og
eðlisfræði, sé óskiljanlegur venjulegu
fólki. Þá gleymist að samsvarandi enskur
texti er jafn-óskiljanlegur „venjulegu"
enskumælandi fólki, einfaldlega vegna
þess að það þekkir ekki fræðin sem fjall-
að er um. Ég vil fá að skrifa og tala um
mínar fræðigreinar á íslensku þótt mér
sé fullkomlega Ijóst að mjög margir
íslendingar skilja ekki það sem ég er að
fjalla um. Ég hef t.d. nýlega lagt síðustu
hönd á orðasafn úr tölfræði ásamt þrem-
ur félögum mínum. Þar fylgja íslenskar
skilgreiningar flestum hugtökum, og ég
er sannfærð um að t.d. vel greindur
sonur minn, sem er menntaskólanemi á
19. ári, skilur harla lítið í þeim. Hann
myndi hins vegar hafa gagn af þeim ef
hann færi að læra tölfræði í Háskóla
Islands eftir nokkur ár.
Kröfur til íðoröa
Gerðar eru margar og ólíkar kröfur til
íðorða svo að þau geti talist frambærileg.
Þessar kröfur eru oft gagnstæðar og erfitt
að fullnægja þeim öllum. Síðan verður
að taka til greina að smekkur manna er
ólíkur; það sem einum finnst vorit finnst
öðrum gott. Ógerlegt er að átta sig á því
hvaða orð muni hljóta náð hjá þeim sem
eiga að nota þau.
Sú krafa til íðorða, sem er einna há-
værust, er að þau eigi að vera gegnsæ.
En þau eiga einnig að vera stutt og auð-
lærð. Þegar ráðist er í að gefa einhverju
hugtaki heiti þarf því fyrst að átta sig á
því hversu algengt það er.
Hugtök sem fáir nota og sjaldan, eins
og t.d. það sem á ensku heitir closed
user group with outgoing access, má vel
heita á íslensku lokaður notendahópur
með úttengileið. í ensku þykir ekki taka
því að gefa þessu fyrirbæri sérstakt nafn,
heldur er í raun notuð lýsing sem er búin
til úr sex orðum. Þessi lýsing var einfald-
lega þýdd á íslensku. Margyrta íðorðið
lokaður notendahópur með úttengileið
lýsir fyrirbærinu, en er óneitanlega
langt. Annað dæmi um margyrt íðorð er
directed acyclic graph sem í Tölvuorða-
safni heitir örvótt net án hringbrauta.
Hugtök, sem margir nota og oft, þurfa
hins vegar öðru vísi heiti. Þau þurfa að
vera stutt og þjál í munni. Ekki er nauð-
synlegt að þau séu sérstaklega gegnsæ þó
að æskilegt sé að einhverja skírskotun til
merkingar megi finna. fðorð sem fá
mikla útbreiðslu verða gegnsæ af sjálfu
sér. Mér finnst t.d. að orðið sími sé eitt-
hvert besta dæmið um ógegnsætt íðorð.
Snorri Sturluson yrði áreiðanlega hissa
ef hann sæi orð eins og símaskrá, sím-
stöð og ég tala nú ekki um símvirki.
Orðið sími er skiljanlegt venjulegu
íslensku nútímafólki vegna þess að það
lærði að þetta tæki heitir siwj/ rétt eins og
stóll heitir stóll en ekki kanna. Ekki
tengja börnin okkar símann við neinn
þráð. Segja má að orðið tölva hafi hlotið
sömu örlög. Allir vita að orðið tölva er
heiti á tilteknu tæki án þess að menn
tengi það beinlínis neinni talnavísi.
Hugtökin í þessum flokki eru einnig oft
grundvallarhugtök, og heiti þeirra þurfa
að vera þannig að auðvelt sé að mynda
af þeim afleidd orð og samsetningar.
Hugtakavensl
Oft þarf líka að hafa í huga stöðu hug-
taka í hugtakakerfinu þegar þeim eru
valin heiti. Lokaður notendahópur með
úttengileið er t.d. undirhugtak lokaðs
notendahóps. Þegar hugtaki, sem á
ensku heitir hard copy, er gefið íslenskt
heiti verður að hafa í huga að til er
annað hugtak sem heitir soft copy.
Orðin hard og soft eru hér notuð sem
einskonar andheiti. En þá kemur í ljós
að til eru ýmis önnur tvíyrt íðorð fyrir
hugtök í tölvutækni þar sem fyrri hlutinn
er hard eða soft. Þegar gerður er orða-
listi, þar sem raðað er í stafrófsröð eftir
enskum heitum, fyndist manni e.t.v.
eðlilegt að öll ensk íðorð, sem byrja á
17