Málfregnir - 01.04.1991, Side 22

ARI PALL KRISTINSSON
25 nýyrði frá 1982-1990
Ekki er ólíklegt að ný orð í máli veiti
nokkra vísbendingu um hræringar eða
breytingar í samfélaginu. Þau benda á
nýjungarnar, hverju þarf að gefa nafn.
Hér birtist stutt skrá með sýnishornum
af nýjum íslenskum orðum frá síðustu
árum. Þau eru af nokkrum sviðum þjóð-
lífsins. Einna mest virðist fara fyrir
orðum á sviði heilbrigðismála og fjöl-
miðlunar og ýmiss konar vöruheitum.
Endurspeglar það vægi þessara efnis-
flokka í umræðu samtímans?
Undir hugtakið „nýyrði“ falla nýmynd-
uð orð, eldri orð í nýrri merkingu og
tökuorð. Þau 25 nýyrði, sem fara hér á
eftir, eru úr safni orða sem voru skrásett
hjá íslenskri málnefnd og málstöð ein-
hvern tíma á árabilinu 1982-1990. Á ís-
landi er ekki unnið að því að safna nýj-
urn orðum skipulega úr fjölmiðlum, bók-
um og tímaritum eins og sums staðar
tíðkast í nágrannalöndum. Með slíkri
söfnun væri hægt að fylgjast betur með
endurnýjun orðaforðans á tilteknum
tímabilum en okkur er unnt við núver-
andi aðstæður. íslensk málstöð skráir öll
ný orð sem henni berast spurnir af og
mjög oft verða ný orð til í málstöðinni
vegna fyrirspurna frá almenningi, fyrir-
tækjum eða opinberum aðilum. Öllu
slíku er að sjálfsögðu haldið til haga.
Pau nýyrði, sem hér birtast, eru einungis
sýnishorn úr þessum gögnum málstöðv-
arinnar.
Hér er sjónum beint að orðaforða
almannamáls. Sneitt er hjá orðum sem
eiga aðeins heima í íðorðasöfnum.
Prentuð íðorðasöfn frá undanförnum
áratug eru nokkur og þar er fjöldi
nýyrða, ásamt öðrum íðorðum. Að sjálf-
sögðu eiga þó ýmis orð bæði heima í
almennu máli og í íðorðaforða ein-
hverrar greinar eða einhverra greina.
Reynt var að ganga úr skugga um að
orðin, sem tekin eru með hér, væru í
notkun. Sneitt er hjá orðum sem líkur
eru til að séu þegar orðin úrelt eða hafi
e.t.v. aldrei breiöst út.
Ársetningar við orðin hér á eftir ber
ekki að skoða sem öruggt fæöingarár
orða. Þær segja aðeins til um hvenær
orðið er skrásett í gögnum Islenskrar
málstöðvar. Ártölin í listanum eru þó
líklega oftast sæmileg vísbending unr
aldur orðanna þótt ekki sé hægt að
kveða fastara að orði.
Stundum er vitað með nokkuð öruggri
vissu hver eða hverjir séu líklegustu
höfundar orða en allri slíkri vitneskju er
sleppt hér. Hafi menn áhuga á að fræð-
ast nánar um heimildir um uppruna orð-
anna á listanum, geta þeir haft samband
við Islenska málstöð. Ef menn vita um
eldri dæmi eða ákveðna heimild um eitt-
hvert orð væri einnig vel þegið að fá
fréttir af því.
Listinn hér á eftir er vitaskuld ágrips-
kenndur hvernig sem á hann er litið. Til
dæmis eru merkingar orða ekki skýrðar
ítarlega; aðeins reynt að koma merkingu
til skila í megindráttum, oft með því að
vísa á erlend orð sem hin íslensku eru
upphaflega hugsuð sem þýðingar á.
alnæmi, hk. (1985) - AIDS (= acquired
immunodeficiency syndrome); sbr.
eyðni.
bréfasími. kk. (1989) - e. telefax (um
tækið).
bruða, kv. (1983) - sæ. fullkornsskorpa.
22