Málfregnir - 01.05.1992, Blaðsíða 7

3. Getið þess sem gert er
Menningarkynning af þessu tagi, rekin
héðan frá íslandi, hefur verið að því
skapi kotungslegri sem hennar væri
meiri þörf. íslensk menning þarf einmitt
að fá sérstakan byr undir vængi sakir ein-
angrunar okkar og tómlætis heimsins
gagnvart smáþjóðinni sem fyrr er lýst.
Það er trúa mín að því fé sé vel varið
sem veitt er til að kynna ísland og menn-
ingu þess meðal þjóðanna — íslenska
náttúru, íslenska tungu, bókmenntir og
listir, íslenskt mannlíf í öllum sínum
fjölbreyttu myndum. Við skulum ekki
láta við það sitja að flytja út fisk og ál og
járnblendi, heldur skulum við láta menn-
inguna fylgja sem viðbit ofan á aðrar
neysluvörur handa útlendingum.
Talsvert hefur reyndar verið gert til að
kynna íslenska tungu og menningu er-
lendis, bæði með sjálfboðavinnu og fjár-
hagslegum stuðningi, og ber það vissu-
lega vel að meta. Hér skulu nefnd
nokkur dæmi um lofsverða starfsemi í
þessu skyni.
Islenskukennsla í erlendum háskólum
Um þessar mundir eru 12 stöður íslenskra
sendikennara við erlenda háskóla: sex
stöður í fjórum norrænum löndum, tvær
í Þýskalandi, þrjár í Frakklandi og ein í
Englandi. Öll þessi sendikennsla er
okkur íslendingum fjárhagslega léttbær,
hún er kostuð að mestum hluta af erlendu
fé. Þetta ber að virða og þakka, ekki síst
hlut norrænu landanna sem er miklu
mestur og okkur hagstæður eins og fleira
í norrænni samvinnu.
Auk þessa eru prófessorsstöður í ís-
lensku við fjóra erlenda háskóla, kost-
aðar af þarlendu fé: í Kaupmannahöfn,
Ósló, Oxford og Winnipeg. Fimmta fasta
staðan í íslensku (lektorsstaða) er við
háskólann í Munchen.
Það vekur athygli að í hinu mikla og
auðuga landi, Bandaríkjum Norður-
Ameríku, sem okkur er skylt að tungu
og menningu og tengt með margvís-
legum böndum vináttu og viðskipta, er
engin háskólastaða beinlínis helguð
íslenskri tungu eða bókmenntum. Þetta
má hafa í huga hér á eftir þegar vikið
verður að þörfum íslenskunnar við
Cornell-háskólann í íþöku.
En sagan er ekki öll sögð með þessu.
Fyrir utan hinar sérstöku stöður, sem
flestar eru skipaðar íslenskum mönnum,
er íslenska kennd í meira eða minna
mæli við ýmsa háskóla sem aukagrein í
tengslum við kennslu í öðrum germönsk-
um málum, ýmist kennslu í Norðurlanda-
málum almennt eða í stórmálunum,
ensku og þýsku. Þessi kennsla fer eink-
um fram á hinum miklu ensku og þýsku
málsvæðum: auk Þýskalands einnig í
Austurríki og Sviss, auk Bretlands í
Bandaríkjunum, Kanada og Ástralíu.
Utan Germana-landa er mikils vert um
þá íslenskukennslu sem fram fer í róm-
önsku löndunum, Frakklandi og Italíu,
og, þótt undarlegt kunni að virðast, í
hinu fjarlæga og okkur óskylda landi
Japan.
Hér skal vikið að einu álitamáli sem
upp kemur þegar kenna skal erlendum
mönnum íslensku. Áður var venja að
nota þá sérstakan fornlegan framburð
sem málfræðingar bjuggu til af lærdómi
sínum á nítjándu öld. Þessi aðferð á vit-
anlega fullan rétt á sér þegar verið er að
fræða menn um hljóð og hljóðbreytingar
fornmálsins, en hún hefur ýmsa ann-
marka ef hún er alhæfð. Hún ýtir undir
það að menn líti á íslenskuna sem tvö
aðgreind tungumál, „forníslensku“ og
„nýíslensku", og kenni forntunguna sem
dautt mál úr tengslum við nýmálið. En
þessi aðferð er bæði röng og óheppileg.
Ókleift er að greina glögglega sundur
fornt mál og nýtt, því að nálega allur
orðaforði fornmálsins er eða getur verið
7