Málfregnir - 01.05.1992, Qupperneq 27

Fjölnismenn hafi kunnað að meta orða-
bók hans „sem upphafsverk og undir-
stöðu í málræktarefnum“ (bls. xxxii-
xxxiii).
Þessi nýja útgáfa Jóns Hilmars og Þór-
dísar Úlfarsdóttur er í tvennu lagi. Fyrst
er birtur hinn eiginlegi texti orðabókar-
innar samkvæmt upphaflegri útgáfu, en
síðan kemur orðaskrá þar sem íslensku
þýðingarorðunum er raðað í stafrófsröð
og útlendu orðin fylgja. Þessa síðari
orðaskrá hafa útgefendur tekið saman til
að opna lesendum sem greiðasta leið að
íslenska orðaforðanum í bókinni, og eru
mörg orðasambönd tekin með. Þannig er
frá henni gengið að hún verður mun
fyrirferðarmeiri í útgáfunni en upphaf-
lega orðabókin sjálf. Þó tekur hún aðeins
til nafnorða, lýsingarorða, sagnorða og
meginhluta atviksorða, en forsetningum,
samtengingum, fornöfnum og töluorð-
um er sleppt.
Ekki var ætlunin að dæma þetta verk,
en ég sé ekki annað í fljótu bragði en
það sé vel unnið. Ég get aðeins nefnt eitt
atriði sem ég hefi rekist á og líklega má
telja til mistaka fremur en að fylgt sé var-
hugaverðri orðabókarreglu. Orðasam-
bandið hafa á reiðum höndum er sett
undir lýsingarorðið reiður (bls. 174) í
merkingunni ‘illur í skapi’ í stað þess að
hafa flettiorðin tvö (tvítaka flettiorðið
reiður).
Orðabók Gunnlaugs Oddssonar er
gott að hafa til viðmiðunar fyrir alla sem
rækta hinn íslenska orðaforða. Hún
minnir á hvað unnt er að gera og áunnist
hefir. Sannlega erum við komin fram úr
samtíð hennar í þýðingum erlendra orða
og getum glaðst yfir því. Þeir sem nú
leita íslenskra þýðinga ættu þó að treysta
því varlega að orðabók Gunnlaugs Odds-
sonar geti ekki komið þeim að gagni.
Islensk orðtíðnibók. Eftir Jörgen Pind
(ritstj.), Friðrik Magnússon og Stefán
Briem. Orðabók Háskólans 1991. lv +
1207 bls.
Fljótlega eftir að fyrstu tölvur komu til
sögunnar fóru málfræðingar að gefa
þeim gaum og gera tilraunir til að láta
þær vinna fyrir sig, ekki síst að telja orð
og finna tíðni þeirra í textum. Það höfðu
einungis fáir haft þolinmæði til að fást
við í höndunum. Því var býsna margt,
sem laut að tíðni málfyrirbæra og stærð-
arhlutföllum í máli, hulið málfræðingum
fram á síðustu áratugi. Fáeinir íslenskir
fræðimenn hafa á undanförnum árum not-
að tölvur til að svala sárustu forvitni
sinni, einkum um tíðni orða og stafa í
einstökum ritverkum eða textasyrpum,
en flest hefir það náð skammt og helst til
talningar á orðmyndum, sem hafa ekki
verið greindar sundur málfræðilega né
flokkaðar saman undir viðeigandi fletti-
orð.
Með þessari fyrstu íslensku orðtíðni-
bók hefir verið komist miklu lengra en
áður. Þetta er mikið verk að vöxtum og
margþætt, að sjálfsögðu tölvuunnið að
miklu leyti eins og allar orðabækur af
þessu tagi.
Tíðnirannsókn þessarar bókar er afar
víðtæk. Hún nær ekki aðeins til lesmáls-
orða, mismunandi orðmynda og fletti-
orða, heldur einnig til stafa og stafasam-
banda og málfræðilegra atriða. Allar orð-
myndir eru málfræðilega greindar og
flokkaðar og þess vegna auðvelt að átta
sig á tíðni ýmissa málfyrirbæra, t.d. tíðni
fallanna fjögurra í íslenskri nafnorða-
beygingu, sem menn höfðu ótryggari vitn-
eskju um áður.
í þessari bók er ekki aðeins hægt að
sjá hver eru algengustu orð málsins,
heldur líka hver eru tíðustu nafnorðin,
tíðustu lýsingarorðin o.s.frv. Að því er
mikill fengur. Auðvitað verður þó að
hafa í huga að tíðnirannsóknir eru
bundnar þeim efnivið sem lagður er til
grundvallar. Hér var reynt að hafa hann
27