Málfregnir - 01.05.1992, Qupperneq 14

BALDUR JÓNSSON
Hvað heitir höfiiðborg Finnlands?
„Ekki er nú fróðlega spurt,“ gæti ein-
hver sagt. Svo er þó komið að margir
velkjast í vafa um hvort þeir eiga að tala
um Helsinki, Helsingfors eða jafnvel
Helsingjafoss. Þessar línur er ritaðar í
því skyni að varpa ljósi á málið og reyna
að létta mönnum valið.
Rétt er að taka fram í upphafi að
nöfnin þrjú eru sitt af hverju þjóðerni.
Helsinki er finnskt, Helsingfors sænskt,
og Helsingjafoss er íslensk þýðing á
sænska nafninu. Finnska nafnið er raun-
ar einnig sænskt að uppruna. Það mun
vera sænska sóknarnafnið Helsinge klætt
í finnskan búning (Elof Hellquist,
Svensk etymologisk ordbok, 1-2, 3. útg.
1948. S.u. Halsing-).
Ekki er ýkja langt síðan heita mátti
alsiða hér á landi að nota sænska heitið
Helsingfors, en á síðustu árum hefir það
farið mjög halloka fyrir finnska nafninu
Helsinki, a.m.k. í fjölmiðlum. Allir kann-
ast þó enn við sænska heitið, en íslenska
nafnið (þýðingin) Helsingjafoss er flestum
gleymt og grafið, náði raunar aldrei mikilli
útbreiðslu. Ekki er Ijóst að öllu leyti hvað
þessum umskiptum veldur, en þrennt má
nefna, og má vera að allt leggist á eitt.
í fyrsta lagi er finnska nafnið Helsinki
notað í ensku og mörgum öðrum mál-
um. Án efa verður það oftast fyrir frétta-
mönnum blaða og útvarps sem taka við
fréttum utan úr heimi á erlendum mál-
um. Þannig hefir nafnið komist á kreik í
fjölmiðlum og þrumir í alkunnum sam-
setningum, svo sem Helsinki-sáttmáli
sem farið er með sem sérnafn. Þetta hef-
ir mikil áhrif því að fjölmiðlar stjórna nú
meira eða minna ýmsum þáttum hins
almenna málfars í landinu.
í öðru lagi telja margir sér trú um að
með því að segja og skrifa Helsinki, en
ekki Helsingfors, séu þeir að leggja
Finnum lið í baráttu við óvelkomin er-
lend (sænsk) öfl í landi sínu eða eitthvað
þvíumlíkt.
Loks hafa sumir gert sér í hugarlund
að alþjóðleg samþykkt mælti fyrir um
notkun staðarnafna að hætti heimamanna
á hverjum stað. Að því er höfuðborg
Finnlands varðar telja þeir þá að Helsinki
sé nafn heimamanna en Helsingfors ekki
eða síður.
Við þetta allt er ýmislegt að athuga,
og á þessu máli eru fleiri hliðar.
Fyrst er þess að geta að alþjóðleg sam-
þykkt er engin til sem bindur hendur ís-
lendinga í þessum efnum. Hið eina sem
til greina kemur að skírskota til í þessu
sambandi er ályktun sérfræðinganefndar
sem starfað hefir um margra ára skeið á
vegum Sameinuðu þjóðanna og heitir á
ensku „United Nations Group of Experts
on Geographical Names“. Þessi nefnd,
sem íslendingar hafa aldrei átt fulltrúa í,
hefir ályktað að leitast skuli við að rita
staðarnöfn hvers lands á máli þeirrar
þjóðar sem landið byggir, a.m.k. á landa-
bréfum. Þó geti þjóð sem á hefðgróin
nöfn á erlendum stöðum notað þau sem
aðalnöfn en nafn heimalandsins skuli þá
haft með í svigum. Á íslenskum landa-
bréfum gætum við samkvæmt þessu kall-
að höfuðborg Danmerkur Kaupmanna-
höfn, en haft danska heitið Kpbenhavn í
svigum. Heimildarmaður minn um þetta
er Gylfi Már Guðbergsson, prófessor í
landafræði.
Hver þjóð ræður sinni tungu, einnig
þeim heitum sem hún kann að eiga á
14