Málfregnir - 01.05.1992, Síða 17

Þær umræður um útvarpslög og þýð-
ingarskyldu sem urðu á árinu 1990 og
fyrstu vikum 1991 riðu síðan baggamun-
inn, og má líta á þær sem lokarökin fyrir
því að lagt yrði í einhvers konar úttekt á
þýðingarmálum.
Hér er ekki um að ræða séríslenskan
vanda. UNESCO samþykkti árið 1976
ályktun (Recommendation) um lögvernd-
un þýðenda og þýðinga, en ekki verður
séð að íslensk stjórnvöld hafi staðfest
hana. Þessi ályktun á vitanlega rætur að
rekja til þeirrar staðreyndar að þýðingar
af öllu tagi hafa orðið viðameiri þáttur í
lífi og starfi allra þjóða með bættum sam-
göngum, breyttri fjarskiptatækni og flókn-
ari milliríkjaviðskiptum. Draumar manna
um „vélrænar“ þýðingar eru gamlir en
hafa með tölvutækninni fengið nýjan byr.
Afmörkun viðfangsefnisins
Þessi aðdragandi skýrslugerðarinnar,
sem nú hefur verið rakinn, skýrir hvers
vegna höfundar ákváðu að beina athygl-
inni umfram allt að þýðingum margvís-
legra nytjatexta og fjölmiðlaefnis. Þar
með var ákveðið að sniðganga að þessu
sinni þýðingar fagurbókmennta og ann-
arra verka til bókaútgáfu. Er þó ljóst að
þar væri margt athugunar virði. Mikill
vöxtur er í þýðingum fyrir bókaútgáf-
una. Hlutur þýddra bókmennta og fræða
hefur að sönnu verið stór alla þessa öld
en þó miklu stærstur núna á allra síðustu
árum. Vitaskuld þarf að hyggja vandlega
að þessum þýðingarmálum og ekki síst í
ljósi þess að æ stærri hluti þeirra bóka
sem ætlaðar eru yngstu lesendunum er
einmitt þýddur. Það er erlend heims-
mynd, erlend hugmyndafræði sem haldið
er að börnum okkar, og engum getur
blandast hugur um að miklu varðar
hvernig íslenskun þess efnis er háttað.
A það hefur verið bent, m.a. í
erindum á Bókaþingi 1991, að mikill
skortur er á útgefnu fræðsluefni fyrir
börn og unglinga, einkum eldri en svo
sem tíu ára. Útgefendur og uppalendur
virðast líta svo á að fyrir yngstu börnin
sé hægt að notast við þýðingar fjölþjóða-
efnis og þar með samprent með erlend-
um útgefendum. Líklega er það að vissu
marki óhætt, einfaldlega vegna þess að
heimssýn svo ungra barna er sjaldnast
tengd umhverfi þeirra með skipulegum
hætti. Þegar þau eldast dugir hins vegar
fjölþjóðaefnið ekki til. Þá þarf að tengja
fræðsluna við hið nána og þjóðlega. Þar
með bresta forsendur útgáfunnar, og
reyndar kemur líka til skortur á höfund-
um sem treysta sér til að skrifa fræðslu-
efni. Án þess að um það sé margt vitað
kann afleiðingin svo að verða tvöföld:
Annars vegar verði íslenskir unglingar
ófróðari um tæknileg og veraldleg mál-
efni en erlendir jafnaldrar þeirra, hins
vegar venjist þeir snemma við þá hugsun
að eðlilegt sé að um tiltekinn hluta
reynsluheimsins sé aðeins fjallað á er-
lendum málum.
Til þess að gefa ofurlitla hugmynd um
það sem kann að vera að gerast á þessum
vettvangi er nægilegt að líta á útgáfuna
1991 og bera saman við 1990. Fyrra árið
voru kynntar í íslenskum bókatíðindum
einar 46 þýddar bækur fyrir börn og ung-
linga. Árið 1991 voru á sama vettvangi
kynntar tæpar 80 bækur. Það nálgast
100% aukningu milli ára. Nú verður að
sönnu að gera ráð fyrir nokkurri misvísun
í tölunum, einfaldlega vegna þess að
stærri hluti útgáfunnar var kynntur í
Bókatíðindunum síðara árið en hið
fyrra, en samt sem áður býður mér í
grun að töiurnar sýni raunverulega
þróun. Því er svo við að bæta að aukn-
ingin er einkanlega í bókum fyrir yngstu
börnin, samanber það sem áður sagði.
Efnisþættir skýrslunnar
Við Jónína Margrét þóttumst sjá í hendi
okkar að skynsamlegast væri að sníða
sér stakk eftir vexti við skýrslugerðina og
leiða þennan þáttinn, eins og fagurbók-
17