Málfregnir - 01.12.2002, Blaðsíða 49

ÞORVALDUR GYLFASON
Hvers virði er tunga sem týnist?
Greinin er efnislega samhljóða erindi sem höfundur flutti á málrœktarþingi Islenskrar
málnefndar á degi islenskrar tungu 2002. Auk Þorvalds fluttu þar erindi Andri Snœr
Magnason rithöfundur, Benedikt Jóhannesson, stœrðfrœðingur og framkvœmdastjóri
Talnakönnunar (prentað í þessu hefti Málfregna), og Guðrún Helgadóttir rithöfundur.
-Ritstj.
Hvers vegna er heimurinn ekki allur eitt
land? — með einn fána, einn forseta, einn
menntamálaráðherra, eina mynt og þar
fram eftir götunum. Þessi spurning er ekki
alveg eins fráleit í öllum greinum og
ýmsum kynni að virðast við fyrstu sýn.
Ymsir málsmetandi menn hafa hvatt til
þess að öll lönd heimsins sameinist um
eina mynt af fjárhagsástæðum. Einn helsti
höfundur hugmyndarinnar um eina mynt
handa öllum þjóðum heims var sæmdur
Nóbelsverðlaunum í hagfræði fyrir fáein-
um árum. Evrópuþjóðirnar hafa ákveðið
að fækka myntum álfunnar til muna:
grisjunin felst í því að evran leysir
einstakar þjóðmyntir af hólmi svo að þess
er hugsanlega ekki langt að bíða að hún
verði eini eftirlifandi gjaldmiðillinn í
gervallri Evrópu alla leið austur að
landamærum Rússlands.
Svo hvers vegna er heimurinn þá ekki
allur eitt land? Hvers vegna er Evrópa ekki
eitt land? Það stafar af því að fólk er ólíkt
- sem betur fer. Fólk hefur ólíkar
hugmyndir, óskir og þarfir. Þess vegna eru
lönd heimsins mörg og misstór. Krafan um
batnandi lífskjör í skjóli hagkvæms
stórrekstrar knýr að sínu leyti á um
sameiningu og samruna. Það er eðlilegt
svo langt sem það nær. En sækjast sér um
líkir, segir máltækið. Eftirsókn eftir
samneyti við sitt eigið fólk - fólk sem býr
að sömu menningu og sögu og talar sömu
tungu - stendur gegn kröfunni um
stórrekstur í búskap þjóðanna. Það er ekki
hagfellt að hafa löndin of stór og fá því að
stór lönd byggir yfirleitt sundurleitt fólk og
mikilli fjölbreytni getur fylgt sundurþykkja
og staðið velferð fólksins og framþróun
fyrir þrifum. Smáríkjum getur með öðrum
orðum vegnað vel ef smæðinni fylgir
dágóð sátt og samheldni. Reynslan sýnir
að smáríki hafa í gegnum tíðina ekki náð
síðri árangri í efnahagsmálum en stórríki
þegar öllu er á botninn hvolft.
Það er hægt að orða þessa hugsun aðeins
öðruvísi með því að segja að miðsókn og
miðflótti takist á. Miðsóknaraflið togar
lönd og þjóðir í átt að frekara samstarfi og
sameiningu og stuðlar með því móti að
fækkun þjóðlanda af fjárhagsástæðum.
Miðflóttaaflið hneigist á hinn bóginn til að
skipta löndum upp í smærri einingar og
stuðlar þannig að íjölgun landa, einnig af
fjárhagsástæðum. Miðsóknaraflið hafði
yfirhöndina á 19. öld, að minnsta kosti í
Evrópu. Þá varð Italía að einu þjóðríki við
sameiningu nokkurra smáríkja, það var
árið 1861, og Þýskaland fylgdi í kjölfarið
nokkru síðar. Ymsum þótti það þá vera
fráleit skipan að Belgía og Portúgal væru
sjálfstæð ríki: þessi lönd voru talin vera of
lítil til þess að geta staðið á eigin fótum. A
20. öld snerist taflið við: þá náði
miðflóttaaflið yfirhöndinni í krafti aukinna
millilandaviðskipta og sér ekki enn fyrir
49