Málfregnir - 01.12.2002, Blaðsíða 39

innleiða einhverjar reglur um höfundarrétt
þegar íslensk lífverunöfn eiga hlut að máli
þannig að ekki sé leyfilegt að breyta þeim
nöfnum sem þegar hafa verið skráð á
prenti eða taka upp ný nöfn í þeirra stað.
Slíkar reglur hafa lengi verið í gildi
varðandi fræðinöfn tegunda og flokka og
gildir þar jafnan sú regla að elsta nafnið,
sem fullgildur (latneskur) lýsingartexti
fylgir, skuli hafa forgangsrétt og eru
tegundaheiti (og jafnvel flokkaheiti) jafnan
merkt með skammstöfun þess sem nafnið
gaf. Frá þessari meginreglu eru þó ýmsar
undantekningar.
Ég held að slíkar forgangsreglur séu
tæplega réttlætanlegar hvað íslensku heitin
varðar og myndu líklega verða til að hindra
eðlilega endurnýjun og þróun þessa
nafnaflokks. Þær gætu orðið til að festa
gömul og óhentug nöfn í sessi og komið í
veg fyrir að nöfnum sé breytt til batnaðar.
Auk þess væri ekki hægt að skylda neinn
til að fara eftir þeim.
Nafngiftanefndir
I flestum ríkjum Evrópu munu vera til
sérstakar nefndir sem hafa það verkefni
með höndum að dæma um nýnefni á
lífverum og gefa út lista með útvöldum
nöfnum sem nefndarmenn eru sammála
um að mæla með. Ingimar Oskarsson
(1948) mun fyrst hafa stungið upp á því að
koma á fót slíkri nefnd hérlendis.
Ný tegundanöfn eru langoftast valin eða
sköpuð af einstaklingum sem þekkja vel til
viðkomandi lífveruflokks og hlýtur
smekkur þeirra að ráða miklu um valið.
Að jafnaði held ég að þeim sé betur
treystandi, hvað smekkvísi og notagildi
nafnanna varðar, en einhverri opinberri
nefnd. Því er þó ekki að neita að nafn-
giftanefnd gæti verið gagnleg, m.a. til að
úrskurða um samnefnd stofnnöfn og velja
úr samnefnum erlendra dýra og plantna.
Árið 1987 var sett á fót plöntunafnanefnd,
fyrir forgöngu Jóhanns Pálssonar sem þá
var garðyrkjustjóri Reykjavíkur. I henni
sátu Jóhann Pálsson, Óli Valur Hansson,
Ólafur B. Guðmundsson, Sigurður Blöndal
og Gunnlaugur Ingólfsson. Fyrsta verkefni
nefndarinnar var að fjalla um harðgerða
runna og tré vegna endurskoðunar á bók
Ásgeirs Svanbergssonar (1982) um það
efni. Greint er frá niðurstöðum í þremur
greinum í Garðyrkjuritinu (1988, 1989 og
1991). Samkvæmt upplýsingum frá Ólafi
hefur nefndin ekki starfað síðan 1991.
Skráning plöntunafna
Það gefur auga leið að við alla þessa
nýnefnasmíð hljóta sömu stofnnöfnin
stundum að koma upp á tveimur eða fleiri
kvíslum (ættum, bálkum). Til að koma í
veg fyrir það er nauðsynlegt að einhvers
staðar sé haldin skrá yfir öll stofnnefni og
jafnvel tegundaheiti og hægt sé að fá
aðgang að henni hvenær sem er. Sumum
finnst það í lagi þótt stofnheiti séu eins ef
samsett tegundanöfn eru frábrugðin en svo
tel ég ekki vera. Samnefnd stofnheiti hljóta
alltaf að bjóða ruglingi heim.
Hörður Kristinsson telur að ekki sé viðlit
að losna við öll samnefnd stofnheiti
plantna því að mörg þeirra hafa unnið sér
ríka hefð. Sem dæmi má nefna stofnheitið
Klukka sem hefur verið notað á a.m.k. 4
háplöntukvíslir, eina mosakvísl og eina
sveppakvísl.
Árið 1973 var á vegum Lystigarðs
Akureyrar byrjað að skrásetja íslensk
plöntunöfn í prentuðum heimildum og
vann Þórir Haraldsson kennari það verk í
fyrstu. Þetta var gert vegna eindreginna
óska frá almenningi um að plöntur
garðsins yrðu merktar íslenskum nöfnum
við hlið hinna latnesku. Því varð að búa til
mikið af íslenskum plöntuheitum og voru
þau tekin jafnóðum inn í skrána. Þetta var
spjaldskrá sem í fyrstu var raðað eftir
fræðinöfnum en síðar var öðru eintaki
raðað eftir íslenskum heitum, m.a. til að
forðast tvínefningar.
Ólafur Björn Guðmundsson lyíjafræð-
ingur hafði þá einnig um nokkurt skeið
39