Málfregnir - 01.12.2002, Blaðsíða 15

Ég vék að því að hér á landi eru allmargir
útlendingar við störf. Þegar haldin eru
þjóðamót úti á landi koma þar saman
einstaklingar sem tala tugi tungumála sem
móðurmál. Ljóðlínur Einars Ben.: „orð er á
Islandi til, um allt sem er hugsað á jörðu“
eru örugglega nær sanni núna en nokkru
sinni fyrr. Einar segir nefnilega „á Islandi"
en ekki „á íslensku“. En það væri líka rétt
að aldrei hafa fleiri orð verið til á íslensku
um hugtök í fjölmörgum fræðigreinum og
hefur okkur þar farið fram síðan á dögum
Odds biskups Einarssonar. En víkjum aftur
að útlendingunum. I nokkrum tilvikum
sitja erlendir menn í stjórnum íslenskra
fyrirtækja. Það mun heyra til undan-
tekninga að þeir læri íslensku heldur ætlast
þeir til að sér sé sýnd sú virðing að enska
sé töluð á fundum þar sem þeir eru staddir.
Ég hef sjálfur reynslu af því að sitja í stjórn
fyrirtækis með erlendum mönnum og
jafnvel þó að flestir stjórnarmenn hafi búið
erlendis um lengri eða skemmri tíma og
verið ágætlega mælandi á ensku þá kom
það engu að síður oft fyrir að mönnum
vafðist tunga um tönn þegar tala þurfti um
sérhæfð hugtök. Allt gekk þetta þó slysa-
laust en það væri rangt að segja að slíkir
fundir gengju jafn-greiðlega fyrir sig og
þar sem allir tala sitt móðurmál.
Nú þegar er það svo að samningar um
ýmis efni, sem menn eiga sín á milli hér á
landi, eru á ensku. Þetta er algengt þegar
menn eru að kaupa hugbúnað sem
upprunninn er erlendis en um þetta eru
ntiklu fleiri dæmi, til dæmis í skipakaupum
eða tryggingum þar sem menn undirrita
langa, staðlaða samninga á ensku. Eflaust
er þetta gert í hagræðingarskyni því að
gert er ráð fyrir að bæði kaupendur og
seljendur geri sér glögga grein fyrir
samningsákvæðum. A þessu sviði er lík-
legt að umfang ensku eigi eftir að vaxa hér
á landi. Hvergi hef ég heyrt að þessir
samningar á ensku hafi orðið til þess að
kunnátta eða færni í íslensku hafi
minnkað.
Kennsla í viðskiptafræði hér á landi
styðst yfirleitt við enskar bækur og í
sumum tilvikum er jafnvel kennt á ensku.
Auðvitað verður þetta til þess að nemendur
verða líka að tileinka sér íslensku heitin.
En þetta á við um flestar fræðigreinar og
reyndar hafa flestir fræðimenn á öllum
sviðum dvalist lengri eða skemmri tíma
við nám og störf erlendis. Samneyti við
útlendinga er ekki svo hættulegt tungunni
eitt og sér. Það sjáum við á höfuðskáldunum
Jónasi, Stefáni G. og Einari Ben. Hættan
felst ekki í því að vel upplýstir menn hafi
mikið samneyti við útlendinga heldur þvert
á móti í því að meðvitundin hverfi og
útlenskan læðist inn í málið án þess að við
verðum hennar vör.
Fyrir nokkrum árum skrifaði ég
fræðilega grein um það hvaða efna-
hagsáhrif það hefði fyrir Islendinga að tala
sérstakt mál í stað þess að tala ensku.
Greinin nefndist: „Hvað kostar að tala
íslensku?“ Þannig vildi til af tilviljun að
hún vakti nokkra athygli á alþjóðavettvangi
og barst frásögn af henni hingað til lands
eftir að sagt var frá helstu niðurstöðum í
ritinu Economist. En þó að greinin sé
öllum aðgengileg voru samt sem áður fáir
sem höfðu fyrir því að lesa hana en margir
tóku því illa að einhver velti slíku fyrir sér.
Gömul kona sagði í Velvakanda að menn,
sem skrifuðu svona, yrðu í útlöndum
dæmdir fyrir landráð og menntamála-
ráðherra sagði: „Nú sjáum við líka, að
talnaspekingar setjast niður við að reikna
það út, hvað megi spara með því að hætta
að nota íslensku. Vona ég, að við verðum
aldrei svo fátæk andlega eða veraldlega, að
við teljum hag okkar best borgið með því
að leggja móðurmálið til hliðar“ (Björn
Bjarnason 1999).
Nú var þetta reyndar alls ekki svo heldur
sagði þvert á móti í upphafi greinarinnar:
„Fyrirsögnin [Hvað kostar að tala íslensku?]
er dæmalaust óskammfeilin og margir telja
eflaust að mönnum ætti helst aldrei að koma í
15