Málfregnir - 01.12.2002, Blaðsíða 7

íslendingum vörur sínar og þjónustu undir
erlendum heitum, 3)-4) talsvert er nú kennt
á ensku í háskólum hér og 5) Islendingar
fylgjast með mörgum sjónvarpsstöðvum
þar sem efni er einungis flutt á ensku.
Málrækt og þjóðerni
Umræður um íslenska málrækt bera þess
stundum merki að málræktin er tengd
hugmyndum um íslenskt þjóðerni sterkum
böndum. A því er sú skýring nærtækust að
„[íjslenska lýðveldið er enn ungt að árum
og þjóðernisbaráttan er því fersk í
minningu margra“ (Guðmundur Hálfdanar-
son 1996:9). Kjartan G. Ottósson mál-
fræðingur segir (1990) um tímabilið frá
því um miðja 19. öld fram að fullveldi 1918
að þjóðinni hafi orðið „ljóst að tungan
gegndi mikilvægu hlutverki í sjálfstæðis-
baráttunni og taldi það skyldu sína að hlúa
sem best að henni. Tungan var talin vera
það sem framar öðru gerði Islendinga að
sérstakri þjóð með ákveðin þjóðréttindi,
auk þess sem hún var á vissan hátt lifandi
vottur um forna frægð og hvatti þannig
samtímamenn til dáða. Jafnframt var því
haldið á lofti sem almennu lögmáli að
ástand tungunnar fylgdi ástandi þjóðar-
innar yfirleitt“ (1990:76).
Ur slíkum og þvílíkum viðhorfum má
jafnframt lesa að erfitt sé að hugsa sér
íslendinga sem þjóð nema þeir eigi sér
sérstakt tungumál. Og oft er einnig
undirskilið að þá sé ekki átt við „eitthvert
ótiltekið eigið tungumál“ heldur þá
íslensku sem töluð hefur verið í landinu frá
upphafi og enn er notuð. Sá skilningur er
t.a.m. áréttaður hjá Baldri Jónssyni
málfræðingi (1990:8) - og þar talinn
almennari og útbreiddari - að þegar talað
sé um málvernd og að varóveita tungu
þjóðarinnar, m.a. í „stefnuyfirlýsingum
helstu stjórnmálaflokka landsins", sé við
það átt að „málinu sé haldið svo lítt breyttu
að hver sem það kann sé læs á íslenskt mál
allra alda“ (1990:8). 1 forystugreinum,
hátíðarræðum og víðar er íslensk tunga oft
tengd við íslenskt þjóðerni og algengt er að
vitnað sé til orða Snorra Hjartarsonar um
land, þjóð og tungu, þrenningu sanna og
eina.
Eins og Guðmundur Hálfdanarson sagn-
fræðingur bendir á (1996:8) eru hugmyndir
um mikilvægi tungumálsins fyrir þjóð-
ernisvitundina hvorki nýjar af nálinni í
íslenskri þjóðmálaumræðu né einstæðar
fyrir íslenska þjóðernisvitund.
En þarf að rökstyðja íslenska málrækt
með því að vísa til þess að hún sé
grundvöllur íslensks þjóðernis? I raun og
veru ekki. Taka má undir með Astráði
Eysteinssyni (1998) sem segir: „Eflaust má
sjá tengsl milli [íslenskrar málræktar] og
þjóðernislegrar hefðar en hún stenst hins
vegar án áherslu á þau tengsl eða viðgang
þeirra" (1998:12). „[Við] þurfum ... ekki að
styðjast við rök um sérstæði íslensks
„þjóðernis“ til að verja íslenskan málstað;
kappnóg er af menningarlegum og
fagurfræðilegum forsendum fyrir tilvist
þessa máls“ (1998:13).
Hér að framan hafa m.a. komið fram
ýmis hagnýtisrök fyrir íslenskri málrækt
eins og hún hefur verið stunduð (einkum
nýyrðastefnunni). Og óþarft er að fjölyrða
um nauðsyn þess að varðveita menningar-
verðmæti á borð við íslenskt mál ein-
faldlega á þeim forsendum að þau hafa
gildi í sjálfum sér.
Undanfarna mánuði hafa verið að koma
upp á yfirborðið í íslenskri þjóðmála-
umræðu straumar af sama toga og valdið
hafa usla í stjórnmálum og þjóðlífi
grannlandanna. Hér á ég við öfgakenndar
þjóðernishugmyndir sem miða að því að
reisa múra milli fólks af ólíkum uppruna.
Málræktarsinnum, sem andsnúnir eru
slíkri hreyfingu, þykir gott að vita til þess
að Islendingar geta áfram með góðum,
sjálfstæðum rökum varið og stundað
íslenska málrækt án þess að þurfa að vísa
til þjóðernishugtaka sem kunna að verða
skrumskæld.
7