Bændablaðið - 17.07.2014, Blaðsíða 35

35Bændablaðið | Fimmtudagur 17. júlí 2014
Í þessum síðasta hluta bónusgreina
verður fjallað um fríar fitusýrur
í mjólk. Þar sem fríar fitusýrur
í mjólk (hér eftir sk.stafað ffs)
eru einn af gæðaþáttunum
sem greitt er eftir og verðskert
fyrir, verður hér reynt að fjalla
nokkuð um leiðir til að losna
við hátt gildi ffs í tankmjólk
mjólkurframleiðenda.
Trúlega geta há gildi mælinga
ffs verið erfiðasti hjallinn í gæðum
mjólkur að brölta yfir og fá í gott
lag einfaldlega vegna þess hversu
margir ólíkir þættir geta haft áhrif til
hækkunar á ffs í mjólk framleiðenda.
Bragðvond mjólk
Magn frírra fitusýra í mjólk á helst
ekki að fara upp fyrir 0,7 og alls ekki
yfir 1,0.
Ffs er mælt í micromol í ml mjólkur
og eru reglugerðarákvæðin vegna
gæðamats þau að ef faldmeðaltal
mælinga úr reglubundnum sýnum
á mánaðargrunni fer yfir 1,1
m.mol dæmist mjólk viðkomandi
framleiðanda í 2 flokk og
verðskerðist samkvæmt reglugerð
og fari faldmeðaltal mánaðar yfir
1,8 m.mol er mjólkin í 3. flokk og
verðskerðist eftir því.
Góð mjólk í ffs er 0,6 og undir en
þegar mjólkin er yfir 1,0 eru næmir
neytendur farnir að finna óbragð af
mjólkinni og ef magn ffs er orðið
yfir 1,8 m.mol eru nær allir farnir
að finna óbragð sem lýst er eins og
samblandi beiskju og einkennilegs
óbragðs sem er svo svæsið að þeir
sem einu sinni smakka slíka mjólk
gleyma bragðinu aldrei.
Sér í lagi á þetta við þegar mjólk
er orðin dagsgömul og svo ekki sé nú
minnst á tveggja daga gamla mjólk
og eldri því þá fer að finnast skrítin
lykt af henni langar leiðir.
Það er því ekki að undra þó
mjólkuriðnaðurinn reyni að losna við
þennan hvimleiða galla á mjólkinni
ef sýni úr tankmjólk framleiðenda
gefa tilefni til.
Mjólkureftirlitsmenn hafa oft lent
í algjörum hremmingum með að
finna ástæður hárra gilda á einstökum
bæjum og kemur það til af því að
þegar ástæðan er ekki augljós og
finnst strax, þá er líklegt að leita
þurfi með ótrúlegri nákvæmni og
fara í fjölmarga trúlega þætti eða
langsóttari og erfiðari að laga s.s.
lífeðlisfræðilegar ástæður einstakra
gripa og jafnvel heilu hjarðanna þar
sem allar mjólkandi kýr fá sama
fóður.
Það getur verið auðvelt að finna
ástæður hárra mælinga í ffs en
einnig leiðinlega flókið ef ástæðan
er ekki vélræns eðlis heldur af
fóðrunar ástæðum og oft í bland við
stöðu á mjaltaskeiði og tíðni mjalta
(mjaltaþjónafjós)
Þetta er ekki einfalt og kostar oft
mikla yfirlegu og kunnáttu í fóðrun
kúa.
Sýnatakan ekki heilög Biblía
Ekki er víst að háar mælingar ffs
séu ævinlega eins bölvaðar og sýnist
því sýnatökubúnaður og aðferð við
sýnatöku úr kúm er oft að valda
hækkun á mælingargildum ffs ekki
síst í mjaltaþjónafjósum, en þó er
líklegt að stöðugar háar mælingar
úr einstökum kúm séu í raun háar en
e.t.v. ekki eins háar og niðurstaðan
síðan segir til um.
Þetta hefur verið margsannað með
tvöfaldri sýnatöku þ.e. vélrænni og
handvirkri með.
Brothætt fitukúla
Það má segja að ef ástæðan er ekki
augljós megi reyna að velja um
tvær megin leiðir til að ná niður
háum gildum ffs, fyrri leiðin er
að finna ráð til að styrkja hráefnið
því hægt er með sanni að segja að
mjólk úr kúm á krítísku tímabili geti
verið brothætt, þ.e. að himnan sem
u m l y k u r
fitukúlurnar
e r þá viðkvæmari fyrir
gauraganginum sem verður þegar
úr júgrinu er komið og út í hinn
harða heim og þá er hugsanlega
hægt að styrkja hana (mjólkina) með
rannsóknum á fyrrnefndum þáttum,
t.d. að kýr í mjaltaþjónafjósunum
undir 8 kg í dagsnyt komi ekki oftar
í mjaltir en á 15 klst. fresti, einnig að
kýr yfir 300 daga frá burði en mjólkar
yfir 8 kg fái ekki mjaltaheimild
oftar en 2x á sólarhring, að skoða
úrefnastöðu kúnna, gefa fituminna
fóður, skoða efnainnihald fóðurs
s.s. kjarnfóðurs og heilfóðurs og
reyna að pikka út og laga ef hægt
er þá þætti sem taldir eru krítískir
vegna aukningar á ffs í mjólkinni
þannig að hún þoli betur vélræna
meðferð við og eftir mjaltir, s.s.
mjaltirnar sjálfar, dælingu úr skila
í mjólkurtank og síðan kælingu
og hrærslu mjólkurtakans og að
ógleymdu dælingu í mjólkurbílinn
og meðferð mjólkur í sílótönkum
afurðastöðvana.
Fóðrun kúa hefur jafnframt mikil
áhrif á gildi ffs þ.e hve sterk himnan
verður sem umlykur fitukúluna og
hvort hún verður „brothætt“ eða ekki
og því þarf að skoða úrefnainnhald
sýna allra kúa í hjörðinni, prótein
og fituinnihald, jafnvel gildi
laktósa viðkomandi kúa í slagtogi
við hátt úrefnainnihald getur verið
vísbending um ástæðu viðkomandi
grips í háum gildum ffs.
Þeir félagar bjarga oft
Eins og sést og dæmi eru um
getur verið mjög strembið að
finna leiðina út úr langvinnum
hremmingum vegna hárra gilda
ffs og þá er leiðin sú ef ástæðan er
ekki augljós og eða vélræns eðlis
að þá fái viðkomandi bóndi ráðgjöf,
heimsókn og skoðun tveggja aðila
þ.e. mjólkureftirlitsmanns og
ráðunautar um fóðrun gripa því þeir
„félagar“ eiga með góðri samvinnu
að geta fundið leið út úr leiðinlega
erfiðum dæmum og hafa gert það vel.
Mjúka leiðin
Þá er það seinni leiðin, að mýkja
meðhöndlun mjólkurinnar ef hægt
er s.s. lækka sog og blástur, stytta
dælutíma, breyta mjólkurtankinum
þannig að hann frysti ekki mjólkina
t.d. skipta yfir í kæliefnið r134a ef
r404 eða kaldara efni er á kælikerfinu,
virkja bæði kælielementin í
tanknum, stytta hrærutíma, tíma
lotukælingar, setja heitgasventil og
stilla hrærslu þannig að tankurinn
hræru-píski mjólkina sem minnst
sérstaklega þegar lítið er í tanknum
og í mjaltaþjónafjósum ætti að setja á
langa kælitöf eftir losun og hafa hana
ekki minna en 3 klst. eða 180 mín.
Það krefst þess að þrif mjaltaþjóna,
hreinleiki kúa og fjóss sé mjög góð
svo að líftalan þoli lengri kælitíma
án þess að fara veg allrar veraldar
upp á við.
Setja ætti tvímælalaust upp
forkælingu því forkæld mjólk er ekki
eins viðkvæm til dælingar í kalda
mjólk í mjólkurtanknum.
Best er örugglega að reyna að
fá vit í báða þættina þ.e. að styrkja
hráefnið þannig að fitukúlurnar
verði ekki eins „brothættar“ og laga
vélrænu meðferðina eins og kostur
er.
Eins og áður var vikið að, stöðu
á mjaltaskeiði, nythæð,
tíðni mjalta, orkustöðuna
í v iðkomand i ,
magn laktósa ásamt
úrefnastöðu og svo
síðast en ekki síst
fitumagn í kjarnfóðri og
gæði heys.
Þarna er greinarhöfundur
kominn á hálan ís vegna
vankunnáttu á fóðrun og fóðurfræði,
en mér sýnist samt eftir lestur
margra greina um ffs vandamál að
fræðifólki sé ekki ennþá alveg 100%
ljóst hversu mikið vægi einstaka
lífeðlisfræðilegir og líffræðilegir
þættir hafi mest áhrif á magn ffs í
mjólk og hvað beri nákvæmlega að
gera þ.e. svo það virki en sé ekki
eingöngu eftir bókinni en virki ekki.
Vélræna vesenið
Nokkuð margir meðhöndlunar
þættir geta orsakað hátt hlutfall
frírra fitusýra t.d. loftblöndun
mjólkurinnar t.d. óeðlilegt loftinnpísk
í óþéttum mjaltakerfum,tengistútum
(mjólkurkrönum) eða mjaltatækjum
með of stórt loftinntak.
Þá göt á slöngum eða spena-
gúmmíum við mjaltir eða
klaufagangur við ásetu tækjanna.
Mjólkurdælan er vinsæll
leitarstaður þar sem hún getur farið
ótrúlega illa með mjólkina
ef hún tekur loft eða dælir
fantalega og ber því að
reyna að þétta öxulloftpísk
og mýkja dælingu eins og
kostur er.
Síðan er pískun frá
hræruverki mjólkurtanks
eins og áður er vikið að
oft orsakavaldur þ.e. ef
hægt mjólkast í tankinn og
hræruspaðinn lemur mjólkina
og þeytir henni upp svo hún blandast
miklu loftmagni og þá gerist oft
annað í leiðinni en það er frost eða
klakamyndun í mjólkurtanknum
sem hefur sömu skemmdaráhrif á
mjólkina og loftpískunin, sjá hér á
undan.
Mjólkurstöðvarnar líti
í eigin barm í leiðinni
Það er ekki og hefur ekki verið
stefna og takmark mjólkuriðnaðarins
eingöngu að rassskella mjólkur-
framleið andann vegna hárra gilda
í ffs heldur er takmarkið að gæðin
skili sér í gengum allt ferlið og endi
sem drykkjarhæf mjólk í fernunni á
borði neytandans.
Þess vegna er það haft að
leiðarljósi og er skylda
m j ó l k u r s a m l a g a
á landinu að líta
jafnframt í eigin barm
með því að móttaka
og meðferð mjólkur
frá framleiðendum
sé meðhöndluð á
faglegan hátt allt
frá mjólkurbílnum,
i n n v i k t u n i n n i ,
sílótanknum, í ferðalagi sínu um
rörverk afurðastöðvanna og endi í
átöppunardeildinni sem úrvalsmjólk.
Það mundi því vera boðskapnum
trúverðugt að senda nokkur sýni úr
sílótönkum eða innviktunartank
afurðastöðva og síðan úr endastöð
vinnslulínu t.d. átöppunardeild eða
við skyrtank og kíkja eftir hvort góða
mjólkin frá framleiðandanum sé ekki
enn sama góða mjólkin?
Kristján Gunnarsson
ráðgjafi hjá Bústólpa
Viltu bónus? – 3. hluti
Sölumenn okkar eru sammála um að þetta sé skemmtilegasta ámoksturstækjavél sem þeir hafa prófað.
Komið og reynsluakið þessum einstaka traktor hjá okkur á Krókhálsi 16
í Reykjavík eða á Lónsbakka á Akureyri.
99 ha, 4 lítra, 4 strokka Deutz mótor með forþjöppu
og millikæli
Stiglaus skipting frá SDF - engir gírar, aldrei að kúpla
Skriðstillir (Cruise Control)
Kúplingsfrír vendigír með stillanlegu átaki.
Rúmgott 4 pósta hús með topplúgu.
Loftpúða fjöðrun á ökumannssæti
Farþegasæti
93 lítra vökvadæla og sér dæla fyrir stýri
3 tvöföld vökvaúrtök (6 stútar), rafstýrð
Vegna sterkara gengis og hagstæðra samninga getum við nú boðið
Detuz Fahr Agrofarm 420 á afar hagstæðu verði.
Þ Ó R H F | R e y k j a v í k : K r ó k h á l s i 1 6 | S í m i 5 6 8 - 1 5 0 0 | A k u r e y r i : L ó n s b a k k a | S í m i 5 6 8 - 1 5 5 5 | w w w. t h o r. i s
Deutz Fahr Agrofarm 420 TTV með STOLL FZ-10 ámoksturstækjum
- Ein þægilegasta tækjavél sem völ er á.
DEUTZ-FAHR
Agrofarm 420 TTV
Útskjótanlegur dráttarkrókur
5.300 kg. lyftigeta á þrítengi. Rafstýrt beisli.
100% driflæsing að framan og aftan.
ASM drifstýring, slær út driflæsingu og 4WD
við ákv. hraða og beygju
3 hraða aflúrtak 540/540E/1000
Sjálfvirkt aflúrtak, slekkur á sér þegar beisli er lyft
Michelin flotdekk, 480/65R24 að framan,
540/65R34 að aftan.
STOLL FZ10 ámoksturstæki, með servo stýringu,
3. sviði og dempun
ÞÓR HF