Bændablaðið - 23.10.2014, Blaðsíða 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. október 2014
Fróðleiksbásinn
Hafsteinn Hafliðason garðyrkjufræðingur
Við sem erum komin hátt á
sjöunda áratuginn eða eitthvað
ofar en það í aldri og munum
eftir sveitastörfum og sveitalífi
um miðbik síðustu aldar getum
eiginlega með sanni sagt að við
höfum lifað tímana tvenna.
Í minni sveit var ekki kominn
bílfær þjóðvegur, ekkert rafmagn
og varla símasamband nema á
tveim bæjum. Tún slegin með orfi
og ljá og engjaheyskapur nokkur.
Hálfþurr slægjan reidd í sátum heim
á klifberum, eða flutt á bátum yfir
fjörð, til þurrkunar á velli. Þar var
hún rifjuð, rökuð upp í föng, lanir
eða galta eftir því hvernig viðraði
á heyskapinn. Það var stungið út
úr fjárhúsum og mykjan beið í
fjóshaugnum. Hvort tveggja var
svo borið á túnið á réttum tíma. Svo
slóðadregið. Slóðinn hengdur aftan í
hross. Áður en grænkaði um of var
því sem ekki vannst ofan í völlinn
rakað af. Afrakinu safnað saman og
notað til að reykja kjötið að hausti.
Tilbúinn áburður þekktist, en kaup á
honum voru býsna takmörkuð. Mig
rekur minni til að eitthvað hafi það
aukist eftir að búnaðarráðunauturinn
Agnar Guðnason fór að setja upp
markvissar áburðartilraunir á svo til
hverjum bæ í minni sveit um miðjan
sjötta áratuginn. Þar hafa sennilega
orðið tímamót í búskaparsögunni:
„Hefðbundin ræktun“ hóf innreið
sína og traktorinn kom strax á eftir.
Hvað þýða hugtökin?
Myndin hér að ofan kemur upp
í hugann í nútímanum þegar
minnst er á „lífræna ræktun“,
„lífaflsræktun“, „vistræktun“
og eitthvað eru hugtökin og
skilgreiningarnar fleiri þegar talað er
um ræktunaraðferðir sem heppilegri
séu fyrir hollustuhætti og heilbrigði
lýðs og láðar en þeir búskaparhættir
sem almennt eru gildandi um allt
land í víðri veröld núorðið og
kallast „hefðbundin ræktun“. En
hvað fela þessi hugtök í sér og
hvernig eru þau skilgreind? Hinar
„óhefðbundnu“ ræktunaraðferðir eru
nokkuð samhljóma um að hollara
og eðlilegra sé að stunda ræktun og
landbúnað í takti við tif árstíðanna,
líkt og var hér áður fyrr, og getu
landsins til að fæða og klæða það líf
sem reiðir sig á það. Og víst er um
að kenningarnar ná yfir stærra svið
en ræktunina eina. Hvert hugtak er
eiginlega lífsstíll sem nær til allra
þátta í lífi þeirra sem aðhyllast þau.
Og eins og í öllum trúarbrögðum er
auðvitað hinn eini og rétti sannleikur
fólginn í kenningunni.
Lífræn ræktun – organic
Lífræn ræktun felur í sér að við
ræktunina megi hvergi og aldrei
notast við áburð eða efni sem
ekki eru náttúruleg að eðli eða
uppruna og falla hundrað prósent
inn í hringrás lífræns efnis á Móður
Jörð. Allt sem til fellur í náttúrunni
eða verður til eftir náttúrulegum
lögmálum er aðalmálið. Ekki má
ganga á náttúruauðlindir eða nota
neitt sem orðið er til við kemísk eða
tæknifræðileg inngrip í náttúruferlin.
Tæki og tól er æskilegast að séu
gerð í höndunum, úr efnum sem
mannkynið þekkti og kunni að
nýta sér í upphafi skipulagðrar
ræktunar þegar hún hófst á skilum
brons- og járnaldar. Öll vinna og
viðvik eru framlag fólks. Hver og
einn einstaklingur fær að njóta sín
eftir getu og hæfileikum. Í öllu skal
hlúð að hinu smáa. Sjúkum skal
sinna og um aldraða skal annast af
virðingu. Samfélagið er samfellt
og háir sem lágir hafa sama rétt. Í
framkvæmd er lífræn ræktun samt
allmjög móderníseruð. Hagræðing
og vottun beinist fyrst og fremst að
því að skilyrðunum um takmarkaða
efnanotkun – eða rétta sagt um
rétta efnanotkun – sé fullnægt.
Félagslegu þættirnir eru síður
teknir með í dæmið og að mestu
er horft framhjá þeim vélakosti og
eldsneytisnotkun sem starfseminni
fylgir til að hún standi undir sér.
Lífaflsræktun – biodynamic
Í stórum dráttum er lífaflsræktun
ekki frábrugðin lífrænni
ræktun. Helsti munurinn er að í
lífaflsræktun er mikið hugað að
andlegum og kosmískum háttum.
Andi hlutanna og hið kosmíska
eðli er með í spilunum. Afstaða
himintungla, hnattstaða, jarðeðlið
með straumum og orkusviði. Þakkir
til æðri máttarvalda, hver sem þau
eru og hvar sem þau eru, jákvætt
lífsviðhorf og samhverfing við allt
umhverfið er snar þáttur í þeirri
lífspeki sem lífaflsræktun byggist
á. Allt sem er í einu samfelldu flæði
efnis og orku. Eitt er öðru háð og
ekkert undanskilið.
Vistrækt – permaculture
Hugtakið vistrækt er eiginlega
vond þýðing á hugtakinu
„permaculture“. Enska hugtakið er
samsett nýyrði sem á að halda utan
um orðin „permanent“ sem þýðir
stöðugur og „agriculture“ sem þýðir
akuryrkja. Hugsanlega væri betra
að segja „síyrkja“ á íslensku. En
vegna staðhátta hérlendis gengur
það ekki vel upp. Í vistrækt er í
stórum dráttum unnið eftir lífrænum
aðferðum og viðmiðunum. En
fyrst og fremst með því að nýta
náttúrulegar aðstæður og vinna
eftir þeim og með þær til að skapa
kjörlendi fyrir sjálfbært mannlíf
og mannlegar þarfir í sjálfbærri
ræktun og afkomu. Uppruna
„Vistræktarhreyfingarinnar“ má
rekja til tveggja Ástrala, Bills
Mollison og Davids Molmgren,
sem settu kenninguna fram um
1978. Áður höfðu að sjálfsögðu
komið fram margar svipaðar
kenningar, sem höfðu einhvern
veginn ekki náð fram. Og hátt
uppi í austurrísku Ölpunum var
bóndinn og „sérvitringurinn“
Sepp Holzer kominn vel af stað
með sitt sérstæða býli þar sem sjá
mátti ótrúlegan árangur í ræktun á
alls kyns viðkvæmum gróðri sem
ættaður er frá mildari slóðum,
jafnvel frá ylsælustu héruðum við
strönd Miðjarðarhafsins. Holzer
hafnar því að kenna búskap sinn
við „permakúltúr“ og segist bara
beita eigin hyggjuviti og oft
nokkuð stórtækum aðgerðum við
að laga jörð sína að vistfræðilegum
endurbótum. Holzer býr á svæði
sem ef til vill er sambærilegt við
Dalvík veðurfarslega en þar er
mun lengra sumar með mörgum
hitafarstoppum. Sepp Holzer
verðskuldar ýtarlegri umfjöllun
hér síðar. En þeir Mollison
og Holmgren settu fram mjög
skipulega skipulögð skipulög
í mörgum liðum og mörgum
greinum. Þau má lesa á netinu með
því að slá inn leitarorðið í síðari lið
millifyrirsagnarinnar hér. Og þeir
kunnu að markaðssetja markmið
sín og kennisetninguna. Sjálft orðið
„permaculture“ er markaðsverndað
og þrátt fyrir að leiðir þeirra hafi
skilið vegna nokkurs ágreinings
þeirra í milli fyrir nokkrum árum
hala þeir inn, hvor um sig, drjúgan
skilding með fyrirlestrahaldi víða
um lönd. Og enginn má leiðbeina í
fræðunum nema að undangenginni
leiðbeinendaskólun. Út af fyrir
sig er hugmyndin samt mjög
áhugaverð.
Lífrænt – ólífrænt og allt það!
Andi hlutanna og hið kosmíska eðli er með í spilunum.
Námskeið í
gæðastýringu í sauðfjárrækt
Eitt af skilyrðum fyrir þátttöku í gæðastýrðri sauðfjárframleiðslu
er að hafa sótt undirbúningsnámskeið. Fyrirhugað er að
halda námskeið dagana 10. –14. nóvember nk. Fjöldi og
staðsetning námskeiða verður ákveðið með tilliti til þátttöku.
Skráning
Þeir sem óska eftir að sækja fyrirhuguð námskeið eru
vinsamlegast beðnir að skrá þátttöku til Ráðgjafarmiðstöðvar
landbúnaðarins fyrir 5. nóvember næstkomandi. Unnt er að
skrá þátttöku í síma 516-5000 eða á tölvupósti bella@rml.is.
Gefa þarf upp nafn, síma, heimili og póstnúmer þátttakenda.
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Bændasamtök Íslands,
Bændahöllinni við Hagatorg,
107 Reykjavík
Bændablaðið
Smáauglýsingar 56-30-300
Hafa áhrif um land allt!
Alvöru vambir fást nú á sláturmarkaði
Krónunnar og Nóatúns
Í síðasta Bændablaði var greint
frá því að engar vambir fengjust
lengur frá afurðastöðvum í
sláturtíðinni. Nú hafa mál hins
vegar þróast með þeim hætti að
SAH á Blönduósi hefur tekið að sér
að fullverka nokkurt magn vamba
fyrir tvær verslanir Kaupáss – og
komu þær í verslanir 15. október
síðastliðinn.
Í blaðinu var sagt frá því að
Sláturfélag Suðurlands (SS) hafi
verið síðasta afurðastöðin til að
bjóða viðskiptavinum sínum upp
á alvöru vambir í sláturtíðinni.
SS hefði hins vegar hætt því af
hagkvæmnisástæðum fyrir þetta
haust. Í umfjöllun blaðsins staðfesti
Ólafur Júlíusson, innkaupastjóri fyrir
verslanir Kaupáss, þann orðróm, að
talsverð eftirspurn væri eftir alvöru
vömbum.
Húsmóðir á Selfossi
kom málinu af stað
Ólafur segir að hreyfing hafi komist
á málið eftir ábendingu frá húsmóður
á Selfossi, sem taldi að samstarf ætti
að geta náðst á milli SAH og Kaupáss
um að bjóða almenningi upp á þessa
vöru. „Við settum okkur í kjölfarið í
samband við Kjarnafæði á Blönduósi
og afleiðing þessa samstarfs er að við
getum í dag boðið upp á vambir á
sláturmörkuðum okkar, annars vegar
í Krónunni á Selfossi og hins vegar
Nóatúni í Austurveri. Við settum
auglýsingu í fjölmiðla um síðustu helgi
þar sem við óskuðum eftir pöntunum
og við fengum á mjög stuttum tíma
um þúsund pantanir.“
Hálfhreinsaðar vambir
samkvæmt samykki MAST
Gunnar Tryggvi Halldórsson,
framkvæmdastjóri hjá SAH á
Blönduósi, segir að þeir hafi farið
af stað með hálfhreinsaðar vambir
eftir að Matvælastofnun gaf grænt
ljós á þá vöru.
„Í framhaldinu tókum við ákvörðun
um að fullhreinsa einn dag og selja
Kaupási í eina stóra pöntun. Þetta
hefur svo hlaðið utan á sig og við
erum að hreinsa í fleiri pantanir fyrir
Kaupás.
Þegar þetta flæði er komið af stað
getum við einnig boðið fullhreinsaðar
vambir á heimamarkaði einhverja
daga fram að mánaðamótum.“ /smh