Bændablaðið - 23.10.2014, Qupperneq 47

47Bændablaðið | Fimmtudagur 23. október 2014
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Guðmundur
Jóhannesson
Ábyrgðarmaður í
nautgriparækt hjá RML
mundi@rml.isUngar nautsmæður – vit eða vitleysa?
Frá því að byrjað var
að reikna kynbótamat í
íslenskri nautgriparækt með
einstaklingslíkani fyrir rétt um
20 árum hafa í auknum mæli verið
teknir nautkálfar á stöð undan
ungum kúm og þá gjarnan 1. eða
2. kálfur viðkomandi mæðra.
Þegar slíkt er gert vakna
oft spurningar um hvort slíkt
sé réttlætanlegt út frá því að
upplýsingar um afurðagetu og
endingu móðurinnar liggja ekki fyrir
í sama mæli og hjá eldri kúnum.
Á móti eru þau rök að yngri gripir
eru erfðafræðilega betri og ef ungar
kýr, sérstaklega 1. kálfs kvígur, eru
útilokaðar sem nautsmæður þrengir
það verulega nautsmæðravalið og
minnkar hinn virka erfðahóp.
Hérlendis er reiknað kynbótamat
eða kynbótaspá fyrir alla gripi og
því fá gripirnir sína fyrstu spá u.þ.b.
1–6 mánaða gamlir. Þær kvígur sem
hafa hæstu kynbótaspána á sínum
búum eiga einkum og sér í lagi að
koma til greina sem nautsmæður
framtíðarinnar þar sem synir þeirra
og nautsfeðra hafa háa kynbótaspá.
Þannig tilkomnir nautkálfar koma
því mjög til álita sem sæðinganaut
framtíðarinnar.
Það lætur nærri að um þriðjungur
kúnna sé fyrsta kálfs kvígur og
með því að þær komi til greina
sem nautsmæður stækkar sá hópur
verulega, úrvalið verður sterkara og
hinn virki erfðahópur stækkar eins
og áður sagði. Oft spyrja menn eigi
að síður hvort það sé réttlætanlegt
að kaupa kálfa undan kúm sem ekki
hafa sýnt sitt rétta andlit ef svo má
að orði komast. Þetta er eðlileg
spurning því þessir gripir hafa litlar
sem engar upplýsingar um eigin
getu þegar ákvörðun er tekin um
kaup á nautkálfi undan þeim.
Á þeim tíma sem líður frá
kaupum á nautkálfi og þar til hann
kemur í sæðistöku bætast hins vegar
við upplýsingar um yfirstandandi
mjólkurskeið móðurinnar. Hafi
verið um 1. kálfs kvígu að ræða eru
það hennar fyrstu afurðaupplýsingar
og endanlegt val nautkálfsins
byggir því á hennar frammistöðu
að verulegu leyti.
En hvernig hefur svo tekist til
við val nauta undan ungum kúm?
Hafa þessi naut staðið sig betur eða
lakar en synir þeirra kúa sem meiri
upplýsingar liggja fyrir um á þeim
tímapunkti að nautið var valið? Til
þess að svara þessu er rétt að skoða
meðfylgjandi töflu þar sem sjá má
kynbótamat reyndra nauta fæddra
2004–2008 flokkað eftir því hvort
þeir voru fyrsti, annar eða seinni
(3+) kálfur móður sinnar.
Það sem fyrst vekur athygli er
hversu fá naut eru fyrsti kálfur móður
sinnar, aðeins 9 af 125 nautum í
þessum árgögnum eða 7,2%. Ef litið
er á kynbótaeinkunnina kemur í ljós
að enginn munur er milli nautanna
hvort sem þeir eru 1., 2. eða 3. kálfur
móður sinnar. Það bendir til þess,
með ræktunarmarkmiðið í huga,
að það breyti engu um endanlegt
kynbótagildi nautanna hvort þeir eru
1., 2. eða 3. kálfur móður sinnar en
flýti erfðaframförum því þeim mun
yngri sem móðirin er því styttra er
ættliðabilið. M.ö.o. nautaval sem
byggt er að mestu leyti á kynbótaspá
skilar síst lakari niðurstöðu.
Ólíkt því sem hefði mátt vænta
er endingarmat dætra nautanna
hærra eftir því sem móðir nautsins
er yngri þrátt fyrir að upplýsingar um
endingu móðurinnar séu ekki fyrir
hendi þegar viðkomandi naut eru
valin. Annað sem vekur athygli er að
synir yngri kúnna virðast gefa dætur
sem eru júgurhraustari, frjósamari
og betri í mjöltum auk þess sem þær
koma betur út í gæðaröðun. Þarna
kann að vera að við val á nautum
undan ungum kúm sé horft til þess
að þær beri ungar, eða 24–28 mánaða
gamlar, og séu því eðlisfrjósamari.
Þá má velta því fyrir sér hvort menn
séu gagnrýnni á yngri kýrnar hvað
snertir mjaltir og almenna umgengni
og því skili synir þeirra kúm sem séu
þægilegri og betri í mjöltum.
Varðandi júgur og spena er lítill
sem enginn munur, helst að á 2. burði
komi fram lakari spenagerð. Þar
hlýtur þó frekar að vera um tilviljun
að ræða en hitt.
Í afurðum er eilítill munur í
efnainnihaldi á þann veg að synir
yngri kúnna eru lægri í efnum en
mjólkurlagnin er sú sama. Þetta gæti
verið afleiðing þess að á bak við val
nautanna undan ungu kúnum liggja
ekki fyrir jafnmiklar og áreiðanlegar
afurðaupplýsingar og hjá þeim eldri.
Hins vegar er fjöldi nautanna ekki
það mikill að óhætt sé að draga mjög
víðtækar ályktanir.
Í heildina er eins og áður sagði
mjög lítill munur á sonum eldri
og yngri kúnna. Það þýðir að við
eigum að horfa til yngri kúnna í
auknum mæli til þess að hraða
erfðaframförum svo sem hægt er.
Þrátt fyrir þetta og þá staðreynd að
við höfum reynt að horfa til yngri
kúnna við val á nautum eru aðeins 7%
þeirra sem hér um ræðir fyrsti kálfur
móður sinnar. Sambærilegt hlutfall
er 46% í Noregi svo dæmi sé tekið.
Ég vil því eindregið hvetja menn
til þess að sæða efnilegar kvígur og
ungar kýr með háa kynbótaspá eða
–mat með nautsfeðrum með það í
huga að bjóða nautkálf á stöð.
Kynbótamat reyndra nauta fæddra 2004-2008
1. burður 2. burður
Fjöldi
Kynbótamat
Mjólk
Fitu %
Prót %
Afurðir
Frjósemi
Frumutala
Gæðaröð
Júgur
Spenar
Mjaltir
Skap
Ending
Kynbótaeinkunn
liklegur@internet.is
Hjörtur L. JónssonÖRYGGI – HEILSA – UMHVERFI
Nokkur umræða hefur verið
um smitvarnir að undanförnu í
fjölmiðlum. Öll þessi umræða á
fyllilega rétt á sér sama frá hvoru
sjónarhorninu hún er skoðuð.
Íslendingum hefur í gegnum
árin tekist að halda frá ýmsum
sjúkdómum vegna strangra laga og
reglna um innflutning dýra. Það er
vissulega hagur neytandans að kjöt
sé til sölu á hagstæðu verði, en það
er ekki hagur neins ef hugsanlega
kæmi smitað kjöt til landsins og
legðist á búfénað eða gæludýr um
ókomna framtíð. Kjúklingabændur
og gæludýraeigendur hafa hingað til
sætt sig að mestu við lögin eins og
þau eru, en samt kemur alltaf upp
af og til smitveiki í dýrum, hrossum,
fiðurfénaði og gæludýrum.
Lítið land sem hefur sérstöðu
Í mörg ár hefur verið barist við
riðu, mæðuveiki og garnaveiki
í sauðfé. Með mikilli vinnu og
rannsóknum hefur náðst góður
árangur í smitvörnum í sauðfé
með varnargirðingum og ágætis
forvarnarvinnu. Hestapestin fyrir
nokkrum árum var viðvörun sem
sýndi vel hvað getur gerst. Ef
slakað er á í forvörnum til varnar
smitsjúkdómum í dýrum hafa dæmin
sýnt að sjúkdómar eru fljótir að fara
um landið. Það er grátlegt að vita til
þess að varnarveikigirðingar eru í
lélegu ástandi og að ekki fáist fjármagn
til þess að viðhalda þeim. Nú eru
sauðfjárbændur að kaupa líflömb af
ósýktum svæðum og er vert að skoða
það aðeins. Að fara eftir reglum um
ósýkt svæði er á ábyrgð þeirra sem inn
á þau koma, það þarf að gera það með
réttu hugarfari og hugsa út í að koma
ekki með eitthvað sem hugsanlega
gæti borið með smit og skaðað ósýkta
svæðið til framtíðarinnar.
Þarf að hugsa um framtíðina
fremur en núið
Fyrir rúmu ári, þegar ég byrjaði
að skrifa um forvarnir hér í
Bændablaðinu, var mér sögð saga
sem mér verður oft hugsað til.
Sagan er af bónda sem í mörg ár
hefur fengið vin sinn til að hjálpa
sér við smalamennsku. Eitt árið kom
vinurinn með kjölturakka með sér
nokkrum dögum fyrir smalamennsku
á býlið. Eins og hundum er tamt
byrjuðu þeir á að þefa af óæðri
enda hvor annars. Sennilega hefur
kjölturakkinn verið með einhvern
smitsjúkdóm því að smalahundur
bónda varð nánast ónothæfur til
smölunar sökum ormapestar og
niðurgangs. Ekki er ólíklegt að
kjölturakkinn hafi verið orsökin að
þessari pest. Óheftur innflutningur
á dýrum og kjöti til landsins er
eitthvað sem þarf að hugsa til enda.
Sá sem mælir með því þarf fyrir
mér að svara því hvort það sé 100%
öruggt að ekki berist smit í dýr sem
hugsanlega gæti breiðst út.
Að vaða um allt á skítugum skónum
-
Verkefnastyrkir
Nefnd um 100 ára afmæli kosningaréttar kvenna 2015 auglýsir styrki til verkefna árið 2015.
Verkefnin þurfa að tengjast megintilgangi nefndarinnar, sem er:
• að minnast afmælisins
• að auka jafnréttis- og lýðræðisvitund þjóðarinnar
• að blása til nýrrar sóknar í jafnréttis- og mannréttindamálum
Við það skal miðað að styrkirnir verði ekki til þess að lækka önnur opinber framlög við
verkefnin eða draga úr stuðningi annarra við þau. Úthlutanir verða í tvennu lagi.
Umsóknir á þessu ári þurfa að berast fyrir 15. nóvember til að hljóta afgreiðslu. Umsóknir
um styrki á næsta ári verða auglýstar síðar. Umsóknareyðublöð fást rafrænt á vefsíðu
afmælisnefndarinnar, www.kosningarettur100ara.is
Frekari upplýsingar veitir Ásta R. Jóhannesdóttir, framkvæmdastjóri nefndarinnar, í síma:
5630100 á skrifstofutíma, póstfang: arj@kosningarettur100ara.is REYKJAVÍK
Krókháls 5F
110 Reykjavík
Sími: 414-0000
AKUREYRI
Baldursnes 2
603 Akureyri
Sími: 464-8600
www.VBL.is
REYKJAVÍK Sími: 414-0000 /// AKUREYRI Sími: 464-8600 /// www.VBL.is
HAUGSUGUDÆLUR
6,500 lítra
9,500 lítra
11,000 lítra
13,500 lítra
15.000 lítra
Er gamla haugsugudælan í lagi?
Eigum til og getum útvegað varahluti í flestar gerðir haugsugudæla
Eigum til afgreiðslu Jurop haugsugudælur
í ýmsum stærðum
Eigum einnig til gott úrval af haugsuguhlutum