Sagnir - 01.06.1999, Síða 12

Πgu nijanna
ing í stríði við alþýðumenningu.“ Gefið og þegið. Afmælisrit til heiðurs
Brodda Jóhannessyni sjötugum. Ritstjóri: Þuríður J. Kristjánsdóttir.
Reykjavík, 1987, bls. 252.
22 Sjá nánar: Jónas Jónasson: Íslenskir þjóðhættir. Einar Ólafur Sveinsson
bjó undir prentun. Þriðja útgáfa. Reykjavík, 1961, bls. 391–395.
23 Ingi Sigurðsson hefur kannað þetta nánar, sjá: Ingi Sigurðsson: „Sagn-
fræði.“ Upplýsingin á Íslandi. Tíu ritgerðir. Ritstjóri: Ingi Sigurðsson.
Reykjavík, 1990, bls. 251.
24 Lbs 3754 8vo — Hugsanabók Guðmundar Davíðssonar: 7. febrúar 1887.
25 Vídalínspostilla, bls. 81.
26 Nægir að benda á fjölda vísindaskáldsagna sem eiga að gerast í framtíð-
inni. Þröstur Helgason tók saman nokkrar áhugaverðar hugleiðingar um
framtíðina, sjá: Þröstur Helgason: „Um framtíðina.“ Morgunblaðið 12.
janúar 1999, bls. 42.
27 Sjá nánar: Matthías V. Sæmundsson: „Upplýsingaöld 1750–1840.“ Íslensk
bókmenntasaga. Þriðja bindi. Ritstjóri: Halldór Guðmundsson. Reykja-
vík, 1996, bls. 23–70. Einnig: Hjalti Hugason: „Kristnir trúarhættir.“ Ís-
lensk þjóðmenning V. Trúarhættir. Norræn trú. Kristni. Þjóðtrú. Ritstjóri:
Frosti F. Jóhannsson. Reykjavík, 1988, bls. 330–334 (þess má geta að
Hjalti vill frekar nota erlenda heitið sekulariseringu frekar en íslensku
þýðinguna afhelgun (bls. 332)), Sigurður Gylfi Magnússon: „Siðferðileg-
ar fyrirmyndir á 19. öld.“ Ný saga 7 (1995), bls. 57–72, Pétur Pétursson:
Church and Social Change. A Study of the Secularization Process in
Iceland 1830–1930. Lund, 1983, og Gunnar Halldórsson: „Lútherskur
rétttrúnaður og lögmál hallæranna.“, bls. 55.
28 Jón Ólafsson: „Stefna þessara tíma.“ Göngu-Hrólfur 1. árg. 10. mars 1873,
dálkur 56.
29 Því miður hafa framtíðarhugmyndir hans ekki varðveist, en í dagbók hans
kemur fram að hann ætlaði sér að skrifa um þetta efni. Ólafur Davíðsson:
Ég læt allt fjúka. Sendibréf og dagbókarbrot frá skólaárunum. Finnur Sig-
mundsson tók saman. Reykjavík, 1955, bls. 198. Ólafur var bróðir Guð-
mundar Davíðssonar, sem áður var vitnað til.
30 Sigurður Gylfi Magnússon: Menntun, ást og sorg, bls. 87–93.
31 Framfarahyggjan átti mikið fylgi á meginlandi Evrópu og víðar á 18. og
19. öld, þó sérstaklega meðal hinnar ört vaxandi millistéttar. Segja má að
framfarahyggjan hafi bundist hagsmunum millistéttar sterkum böndum,
en stjórnfrelsi, iðnvæðing og útbreiðsla kapítalískra viðskiptahátta tengd-
ist hugmyndum framfarahyggjunnar, og gekk millistéttin rakleiðis til fylg-
is við hana. Aðrir þjóðfélagshópar lögðu frekari áherslu á íhaldssamari
hugmyndastefnur, enda voru ekki allir sem tóku hugarfari framfarahyggj-
unnar fagnandi. Trú manna á framförum mannsins og mögulegri full-
komnun fór þó minnkandi í byrjun 20. aldar í kjölfar stríða, stórborgar-
menningar og vaxandi einstaklingshyggju. Sjá nánar: Stearns, Peter N.
and Chapman, Herrick: European Society in Upheaval. Social History
since 1750. Þriðja útgáfa. New York, 1992, bls. 115, 139–141 og 321–322.
Einnig: Nisbet, Robert A. : History of the Idea of Progress. New
Brunswick, 1994, bls. 171–296.
32 Guðmundur Guðmundsson: „Um menntun og jafnrjetti kvenna.“ Þjóðólf-
ur 38. árg. 4. júní 1886, bls. 91.
33 Sjá nánar: Bragi Þ. Ólafsson: „„Fljúgandi loptbátar.“ Samtímafrásagnir af
tækinýjungum 19. aldar í íslenskum dagblöðum.“ Lifandi Vísindi. 3. árg.
Nóvember 1999, bls. 80–81. Fréttir af tækninýjungum báru einnig sitt
mark á blöð 20. aldarinnar. Sjá: Halldór Carlsson: „Spegill tímans.“ Les-
bók Morgunblaðsins 24. júlí 1999, bls. 4–5 og 31. júlí 1999, bls. 4–5.
34 „7. janúar.“ Hann og hún. 2. árg. 17. janúar 1896, bls. 4.
35 Mun ítarlegri umfjöllun um þetta efni má finna í B.A. ritgerð minni, Þjóð
eignast fegurri framtíð, bls. 30–50, einnig: Sigurður Gylfi Magnússon:
Menntun, ást og sorg, bls. 87–105.
36 „Vegabætur og vegabótafje.“ Ísafold. 11. árg. 19. nóvember 1884, bls. 182.
37 „Um brýr á ám.“ Þjóðólfur. 28. árg. 6. október 1876, bls. 123.
38 Sjá nánar: Sigurður Gylfi Magnússon: Menntun, ást og sorg, bls. 113–120.
39 Benda má á að þingmenn voru sparir á fjárveitingavaldið sem fékkst árið
1874. Björn Þorsteinsson og Bergsteinn Jónsson: Íslandssaga til okkar
daga. Reykjavík 1991, bls. 311.
40 Án titils. Ísafold. 6. árg. 29. mars 1879, bls. 34.
41 Sigurður Gylfi Magnússon: Menntun, ást og sorg, bls. 272.
42 Guðlaugur Guðmundsson: „Íslandsminni.“ Mannfundir. Íslenzkar ræður í
þúsund ár. Vilhjálmur Þ. Gíslason tók saman. Reykjavík, 1954, bls. 275.
43 Sigurður Gylfi Magnússon, „Kynjasögur á 19. og 20. öld? Hlutverkaskip-
an í íslensku samfélagi.“ Saga 35 (1997), bls. 152–156.
44 Loftur Guttormsson: „Sigurður Gylfi Magnússon: Menntun, ást og sorg.
Ritdómur.“ Saga 36 (1998), bls. 319.
45 Stearns, Peter N. and Chapman, Herrick: European Society in Upheaval,
bls. 115 og 139–141.
46 Lbs 3754 8vo — Kveðjubók Guðmundar Davíðssonar.
47 Magnús Jónsson: Saga Íslendinga 9. bindi. 1871–1903. Fyrri hluti: Þjóð-
mál — atvinnuvegir. Reykjavík, 1957, bls. 40–41. Fleiri hafa tekið undir
orð Magnúsar. Sjá t.d. Gunnar Karlsson, Frelsisbarátta Suður-Þingeyinga
og Jón á Gautlöndum. Reykjavík, 1977, bls. 381–382, og Sigurður Gylfi
Magnússon: Menntun, ást og sorg, bls. 269–286.
48 „Auðlegð Íslendinga.“ Þjóðólfur 41. árg. 8. mars 1889, bls. 41.
Sagnir 1999 11