Sagnir - 01.06.1999, Qupperneq 13

12 Sagnir 1999
Söguskoðun samtímans
Hvað gekk íslenskri valdastétt, betri bændum, til þegar þeir
mótuðu þessar leikreglur samfélagsins og hverjar voru
afleiðingar þeirra fyrir heildarhagsmuni þjóðarinnar? Á
undanförnum árum hefur þessum spurningum oftsinnis verið
svarað, bæði í fræðiritum og stærri fjölmiðlum. Svörin eru flest
á einn veg. Bændur voru að gæta eigin hagsmuna og
afleiðingarnar fyrir þjóðarhag voru slæmar. Hömlurnar sem
lagðar voru á einstaklingsfrelsi og þéttbýlismyndun við sjó
tryggðu bændum ódýrt vinnuafl en komu um leið í veg fyrir
bestu mögulega nýtingu náttúruauðæfa. Leikreglurnar þjónuðu
hagsmunum ráðandi stéttar en ekki hagsmunum heildarinnar.
Sú gamla skoðun að velferð heildarinnar væri best tryggð með
því að vernda hagsmuni betri bænda telst harla léttvæg. Í
rauninni hefur þessari skoðun verið lítill gaumur gefinn á þeim
forsendum að hún réttlæti kúgun á lítilmagnanum og sé því í
besta falli marklaust hjal.
Órökrétt er að segja sem svo að réttlætingar bænda á
leikreglum gamla samfélagsins verði ómerkar fyrir það eitt að
Byggðastefna
bændasamfélagsins
Öldum saman beittu íslenskir bændur sér hart gegn þéttbýlismyndun viðsjó og skertu atvinnu- og persónufrelsi meirihluta þjóðarinnar á ýmsanhátt. Vistaskyldan gerði bændum kleift að halda fólki í vinnumennsku
og ráða sjálfir kjörum þess. Líkamsrefsingar gagnvart vinnuhjúum voru leyfðar
með lögum. Ferðafrelsi var skert með lögum. Fólki var bannað að ganga í
hjónaband nema það ætti tilskildar eignir. Oft var vinnuhjúum ekki leyft að
giftast og stofna bú fyrr en þau voru komin úr barneign og höfðu eytt mestöllu
starfsþreki sínu í þjónustu bænda.1
Gunnar Halldórsson