Sagnir - 01.06.1999, Blaðsíða 32

um vínvið og sjálfssána hveitiakra fests við landið. Hann við-
urkennir þó niðurstöður annarra fræðimanna þess efnis að það
að nota forskeytið vin- hafi verið útdautt í máli íslenskra og
grænlenskra manna um og eftir aldamótin 1000. En til að rétt-
læta notkunina á vin- sló hann fram þeirri tilgátu að það hafi
verið menn frá Noregi eða Bretlandseyjum, er mæltu á nor-
ræna tungu, sem hafi fyrstir komið til meginlands Ameríku og
gefið landinu nafn nokkru áður en grænlenskir og íslenskir
hafi verið þar. Var þetta ástæðan fyrir því að upphaflega hafi
nafnið verið Vinland en ekki Vínland. Telur Lönnroth að notk-
un á vin- hafi enn verið við lýði á 10. og 11. öld í Noregi og á
Bretlandseyjum.7
Kenning Gösta Holms
Eins og áður gat voru það margir sem andmæltu kenningu
Södenbergs og skoðannabræðra hans. Gösta Holm, prófessor
í norrænum tungumálum er einn þeirra. Hann og Lönnroth
háðu ritdeilu í sænskum dagblöðum eftir að grein Lönnroths
sem vitnað hefur verið til birtist á prenti. Eftir Holm birtist svo
grein í sænsk-íslenska fræðiritinu Gardar árið 1997, þar sem
hann beinir spjótum sínum að Lönnroth og kenningunni um
vin- í merkingunni beitiland.
Holm telur þessa kenningu einfaldlega ekki halda vatni því
að fornnorrænar ritheimildir geta þess ekki að vin- í merking-
unni beitiland hafi verið notað á 10. og 11. öld. Hins vegar
megi finna þessháttar notkun í gotnesku biblíunni, sem rituð
var fyrir um 1650 árum. Staðarnöfn líkt og Björgvin í Noregi
og Eggvena í Svíþjóð eru því í hópi allra elstu staðarnafna í
Skandinavíu. Frá þeim tíma er notkun þessi var enn lifandi í
málinu.8 Hann segir ennfremur að orðið vin hafi verið af
svokölluðum jo-stofni. Í samsetningu var eintalan því vinjar
en fleirtalan vinja. Þetta sést á gömlum staðarnöfnum á
Hjaltlandseyjum eins og Vinjarlok, Vinjari og Winjadepla.
Þetta kemur náttúrulega einnig fram í norskum og sænskum
staðarnöfnum. Sem dæmi mætti nefna Väne härad á vestur-
gotlandi, í gömlum vesturgotneskum lagatexta er það skrifað:
Viniæhærad. Samkvæmt þessu ætti nafn landsins, ef það hef-
ur verið kennt við beitiland, að hafa verið Vinjaland. 9
Þetta er ekki ósennilegt hjá Holm, en hvernig má þá út-
skýra að vin-nöfn finnast á Bretlandseyjum en ekki á Íslandi
og Færeyjum? Jú, norrænir menn komu til þangað töluvert
fyrr en til Íslands og Færeyja. Þar af leiðandi var það enn lif-
andi í norrænu máli að nota vin- yfir beitilönd og engi á tím-
um landnáms á Bretlandseyjum. Er Ísland og Færeyjar byggj-
ast er þessi málnotkun hreinlega orðin útdauð. Til að staðfesta
þetta bendir Holm á að Ísland og Færeyjar voru annáluð sem
kjörlendi fyrir sauðfjárrækt. Ástæðuna sé því ekki að finna í
ólíkum náttúruskilyrðum heldur í breyttri málnotkun.10
31
upp á sína arma. Enda sá hann lítið á Nýfundnalandi sem benti
til þeirra landkosta sem lýst er í Vínlandssögunum. Þess í stað
sá hann yfirbragðslítið landslag þar sem tún og engi voru allt
í kringum svæði það sem þau hjónakorn rannsökuðu.4
Erik Lönnroth er á svipuðu máli og telur
hann að sögurnar um ótrúlega landkosti eigi
sér ekki stoð í raunveruleikanum. Hann
bendir á að á 11. öld hafi verið til allút-
breitt rit, Navigatio Brendani, sem segi frá
sjóferðum heilags Brendans og fylgis-
manna hans. Eftir miklar hafvillur
náðu þeir loks landi á para-
dísareyju þar sem ávextir
sem líktust vínberjum sem
og aðrir ágætustu ávextir
jarðar uxu sjálfsánir. Í
þessum landkostum
söfnuðu Brendan og
menn hans kröftum
áður en þeir héldu aft-
ur af stað út í óvissu
úthafsins.5 Vill hann
meina að Adam frá
Brimum, sá sem
fyrstur skrifaði um
Vínland í kringum
árið 1075, hafi
þekkt söguna um
Brendan og nýtt sér
þema hennar í skrif-
um sínum um Vín-
land. Lönnroth spyr
síðan: „Er einhver
raunveruleiki á
bakvið söguna um
Vínland, eða er
eyja Adams aðeins
ýkt mynd af goð-
sögninni í Navi-
gatio Brendani?“6
Upprunalegt
nafn eyjunnar
var að mati
Lönnroths Vin-
land, en eftir að
Adam hafði
skrifað Vín-
landslýsingu
sína, þá hafi
sagnirnar
Sagnir 1999