Sagnir - 01.06.1999, Side 33

Sagnir - 01.06.1999, Side 33
Vinjar og vn Tilgátu Lönnroths þess efnis að maður frá Bretlandseyjum eða Noregi hafi gefið Vínlandi nafn, og þá gefið því nafnið Vinland, rekur Holm ofan í Lönnroth með því að segja: Frá Noregi eða Írlandi gæti þessi maður ekki hafa komið, hver svo sem hann var. Vin-nöfnin á Orkneyjum og Hjaltlandi vísa ekki til þess að vin- hafi verið lifandi eða í notkun þar í kringum árið 1000. Báðar þessar eyjar byggð- ust norrænum mönnum í byrjun 8. aldar ... er vin- var alveg örugglega enn í notkun sem kenninafn og/eða ending í staðarnöfnum í Noregi.11 Aðalsteinn Davíðsson og Einar Haugen höfðu áður komist að sömu niðurstöðu og Holm. Þeir benda enn fremur á að þeg- ar það tíðkaðist að nota vin- í staðarnöfnum þá hafi það yfir- leitt verið notað í enda orðs en ekki sem forskeyti.12 Þó að enginn geti alfarið neitað þeim möguleika, segir William Hovgaard, að ákveðin goðsöguleg minni kunni að hafa fundið sér leið inn í Vínlandssögurnar verður það að telj- ast harla ólíklegt. Þegar menn eru farnir að halda því fram að sögurnar séu algjörlega byggðar upp á gömlum goðsögum er mál að linni.13 Alan Crozier minnir einnig á að þegar Frakkinn Jaques Cartier sigldi upp ána St Lawrence árið 1534 þá tók hann það sérstaklega fram að villi- korn, sem líktist höfrum, og vínber uxu í miklu mæli beggja vegna árinnar. „Þetta sýnir að við þurf- um ekki að verða tortryggin í hvert skipti sem vínber og villt korn er nefnt í sömu andránni.“14 Vinland og beitilönd Íslenskur sagnfræðingur, Magnús Stef- ánsson, kom með nokkuð nýstárlega kenningu varðandi upprunalegu nafn- giftina fyrir skömmu. Hann sagði að landinu hefði verið gefið lýsandi nafn, eða nafn eftir landskostum líkt og gert hefði ver- ið á Hellulandi, Marklandi og Íslandi. Vín- land, nafn sem fengi menn til að hugsa um vínber og vín og Íslendingar og Grænlending- ar tengdu við framandi mataræði og drykkju- menningu, var ekki lýsandi nafn. Líklega hefðu norrænir menn ekki einu sinni talið vín- ber til landkosta eða landsgæða. Vinland, þar sem nafnið gaf til kynna góð beitilönd var á hinn bóginn í samræmi við þankagang og menningu norrænu landnemanna. Á þeim slóðum sem landkönnuðirnir fóru um voru einmitt mikil og góð beitilönd og því lá bein- ast við að kalla landið eftir þeim kostum, Vin- land. Það var síðan fyrir misskilning að Vín- land varð nafnið sem landið var þekkt fyrir. Sá misskilningur kom upp vegna þess að Adam frá Brimum og að öllum líkindum heimildarmaður hans, Sveinn Úlfsson Dana- konungur, túlkuðu forskeytið vin- í merking- unni beitiland sem drykkinn vín. Mistúlkun þessi kom til vegna þess að í fornnorrænu var ekki framburðarmunur á sérhljóðunum i og í eins og í dag, aðeins lengdarmunur. Eftir að þeir félagar, Adam og Sveinn, höfðu mistúlkað nafn Vinlands á þennan veg festist nafnið Vínland við landið og ævintýralegar sögur spunnust upp um það og landkosti þess til útskýringar á nafn- giftinni.15 En hversu framandi var vín og vínmenning Íslendingum og Grænlendingum á tímum Ameríkusiglinga? Crozier bendir réttilega á að vín er mikilvægur þáttur í helgiathöfnum kirkj- unnar og kristni var lögtekin í löndunum tveimur um árið 1000. Í Eddukvæðunum kemur vín einnig fyrir sem kenning fyrir blóð. Þrátt fyrir að vín hafi ekki verið hluti af hinu dag- lega lífi Íslendinga og Grænlendinga á þessum tímum var það vissulega hluti af þeirra evrópska hugmyndaheimi. Miðað við hinar fornu íslensku ritheimildir þá er það orðið vin í merking- unni beitiland sem er meira framandi. Það kemur aldrei fyrir á meðan orðið vín er tiltölulega algengt. Hann bætir við: Og ef *vin var lifandi [í tungumálinu] á Íslandi án þess að hafa nokkurn tíman verið skjalfest, eins og Magnús gefur í skyn, þá hefði nafnið átt að hafa verið *Vinja(r)land. Ef maður gerir ráð fyrir að Græn- lendingar og Íslendingar þekktu orðið, verður maður einnig að gera ráð fyrir að þeir hafi kunn- að að búa til samsettningar úr orðinu.16 Um misskilninginn á vin og vín sem Magnús eignar Adam og Sveini segir Crozier að það sé vissulega möguleiki á því að Adam hafi geta ruglað saman löngum og stuttum sér- hljóða, enda móðurmál hans ekki norræna. En fyrir dönsku heimildarmenn hans hefði munur- inn verið augljós. Lengdarmunurinn einn og sér er nógu mikilvægur til þess að greina þar á milli.17 Á þetta hefur Wahlgren einnig bent áður: „Munurinn á löngum og stuttum sér- hljóða - i og í - er svo skýr fyrir Íslendingi, jafnvel í dag, að enginn Íslendingur hefði möguleika á að rugla þeim saman.“ 18 Magnús gerir ráð fyrir þess háttar gagnrök- um í lok greinar sinnar og minnir á að þó Sagnir 199932

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.