Sagnir - 01.06.1999, Blaðsíða 33

Vinjar og vn
Tilgátu Lönnroths þess efnis að maður frá Bretlandseyjum
eða Noregi hafi gefið Vínlandi nafn, og þá gefið því nafnið
Vinland, rekur Holm ofan í Lönnroth með því að segja:
Frá Noregi eða Írlandi gæti þessi maður ekki hafa komið,
hver svo sem hann var. Vin-nöfnin á Orkneyjum og
Hjaltlandi vísa ekki til þess að vin- hafi verið lifandi eða í
notkun þar í kringum árið 1000. Báðar þessar eyjar byggð-
ust norrænum mönnum í byrjun 8. aldar ... er vin- var alveg
örugglega enn í notkun sem kenninafn og/eða ending í
staðarnöfnum í Noregi.11
Aðalsteinn Davíðsson og Einar Haugen höfðu áður komist
að sömu niðurstöðu og Holm. Þeir benda enn fremur á að þeg-
ar það tíðkaðist að nota vin- í staðarnöfnum þá hafi það yfir-
leitt verið notað í enda orðs en ekki sem forskeyti.12
Þó að enginn geti alfarið neitað þeim möguleika, segir
William Hovgaard, að ákveðin goðsöguleg minni kunni að
hafa fundið sér leið inn í Vínlandssögurnar verður það að telj-
ast harla ólíklegt. Þegar menn eru farnir að halda því fram að
sögurnar séu algjörlega byggðar upp á gömlum goðsögum
er mál að linni.13 Alan Crozier minnir einnig á að þegar
Frakkinn Jaques Cartier sigldi upp ána St Lawrence
árið 1534 þá tók hann það sérstaklega fram að villi-
korn, sem líktist höfrum, og vínber uxu í miklu mæli
beggja vegna árinnar. „Þetta sýnir að við þurf-
um ekki að verða tortryggin í hvert skipti sem
vínber og villt korn er nefnt í sömu
andránni.“14
Vinland og beitilönd
Íslenskur sagnfræðingur, Magnús Stef-
ánsson, kom með nokkuð nýstárlega
kenningu varðandi upprunalegu nafn-
giftina fyrir skömmu. Hann sagði að
landinu hefði verið gefið lýsandi nafn, eða
nafn eftir landskostum líkt og gert hefði ver-
ið á Hellulandi, Marklandi og Íslandi. Vín-
land, nafn sem fengi menn til að hugsa um
vínber og vín og Íslendingar og Grænlending-
ar tengdu við framandi mataræði og drykkju-
menningu, var ekki lýsandi nafn. Líklega
hefðu norrænir menn ekki einu sinni talið vín-
ber til landkosta eða landsgæða. Vinland, þar
sem nafnið gaf til kynna góð beitilönd var á
hinn bóginn í samræmi við þankagang og
menningu norrænu landnemanna. Á þeim
slóðum sem landkönnuðirnir fóru um voru
einmitt mikil og góð beitilönd og því lá bein-
ast við að kalla landið eftir þeim kostum, Vin-
land. Það var síðan fyrir misskilning að Vín-
land varð nafnið sem landið var þekkt fyrir.
Sá misskilningur kom upp vegna þess að
Adam frá Brimum og að öllum líkindum
heimildarmaður hans, Sveinn Úlfsson Dana-
konungur, túlkuðu forskeytið vin- í merking-
unni beitiland sem drykkinn vín. Mistúlkun
þessi kom til vegna þess að í fornnorrænu var
ekki framburðarmunur á sérhljóðunum i og í
eins og í dag, aðeins lengdarmunur. Eftir að þeir félagar,
Adam og Sveinn, höfðu mistúlkað nafn Vinlands á þennan
veg festist nafnið Vínland við landið og ævintýralegar sögur
spunnust upp um það og landkosti þess til útskýringar á nafn-
giftinni.15
En hversu framandi var vín og vínmenning Íslendingum og
Grænlendingum á tímum Ameríkusiglinga? Crozier bendir
réttilega á að vín er mikilvægur þáttur í helgiathöfnum kirkj-
unnar og kristni var lögtekin í löndunum tveimur um árið
1000. Í Eddukvæðunum kemur vín einnig fyrir sem kenning
fyrir blóð. Þrátt fyrir að vín hafi ekki verið hluti af hinu dag-
lega lífi Íslendinga og Grænlendinga á þessum tímum var það
vissulega hluti af þeirra evrópska hugmyndaheimi. Miðað við
hinar fornu íslensku ritheimildir þá er það orðið vin í merking-
unni beitiland sem er meira framandi. Það kemur aldrei fyrir
á meðan orðið vín er tiltölulega algengt. Hann bætir við:
Og ef *vin var lifandi [í tungumálinu] á Íslandi án þess að
hafa nokkurn tíman verið skjalfest, eins og Magnús
gefur í skyn, þá hefði nafnið átt að hafa verið
*Vinja(r)land. Ef maður gerir ráð fyrir að Græn-
lendingar og Íslendingar þekktu orðið, verður
maður einnig að gera ráð fyrir að þeir hafi kunn-
að að búa til samsettningar úr orðinu.16
Um misskilninginn á vin og vín sem
Magnús eignar Adam og Sveini segir Crozier
að það sé vissulega möguleiki á því að Adam
hafi geta ruglað saman löngum og stuttum sér-
hljóða, enda móðurmál hans ekki norræna. En
fyrir dönsku heimildarmenn hans hefði munur-
inn verið augljós. Lengdarmunurinn einn og
sér er nógu mikilvægur til þess að greina þar á
milli.17 Á þetta hefur Wahlgren einnig bent
áður: „Munurinn á löngum og stuttum sér-
hljóða - i og í - er svo skýr fyrir Íslendingi,
jafnvel í dag, að enginn Íslendingur hefði
möguleika á að rugla þeim saman.“ 18
Magnús gerir ráð fyrir þess háttar gagnrök-
um í lok greinar sinnar og minnir á að þó
Sagnir 199932