Sagnir - 01.06.1999, Qupperneq 40

Sagnir - 01.06.1999, Qupperneq 40
nefndur á nafn árið 1701 án þess að sök hans sé nefnd.4 Árið 1726 er þess krafist að Þorsteinn Jónsson fálkafangari borgi skuld sem honum ber að greiða og óskar sýslumaður í Skaftafellssýslu (þaðan sem Þorsteinn strauk reyndar árið 1723 „sigtaður um þjófnað“) að sá sýslumaður, „í hvers sýslu nefndur Þorsteinn vera kann, tilhaldi honum að betala þess skuld.“5 Hér er lýst eftir sakamanni þótt lýsingin sé með nokk- uð öðru sniði en gengur og gerist í Alþingisbókum. Ekki er gefin útlitslýsing á Þorsteini og get ég mér þess til að fálkafangari eins og Þorsteinn hafi átt erfiðara með að fara huldu höfði á landinu en „meðal-Jóninn.“ Því er e.t.v gert ráð fyrir að sýslumenn eigi auðvelt með að finna hann. Tíu ár á umræddu tímabili innihalda engar sakamannalýs- ingar en ógjörningur er að segja hvers vegna meira er um lýs- ingar eitt árið en annað. Þó má t.d. benda á hve harðindaárin Sakamannalsingar  Alingi menn, klausturhaldarar og hverjir aðrir” sem gætu rekist á Jón myndu handtaka það „illmenni“ sem hann er kallaður í lýsing- unni. Þarna sést greinilega hverjum slíkar lýsingar voru ætlaðar, en augljóst er að bæði þeir sem hlýddu á umræður í lögréttu og fengu ein- tak af Alþingisbókum voru heldri menn samfélagsins. Jón Hreggviðsson var eini mað- urinn sem lýst var eftir á Alþingi árið 1684 og lýsingin er þörf lesn- ing fyrir þá sem ætla sér að lesa Ís- landsklukku Halldórs Laxness. Hún skerpir mynd Jóns í huga les- andans og er ágætis viðbót við þá mögnuðu bók, en Halldór byggir á lýsingunni eins og sjá má ef lýsing hans á Jóni er borin saman við lýsinguna hér að ofan.2 Sakamannalýsingar á Alþingi með og án auðkennalýsinga á árunum 1684-1730 Í heild er lýst eftir 90 sakamönnum á Alþingi á tímabilinu 1684-1730, eða um það bil tveimur á ári og auðkennum þeirra er lýst í 83 tilvika. Þegar auðkennalýsingu er sleppt er yfirleitt vitað hvert á land menn hafa flúið undan refsingu.3 Oft er þó ekki hægt að finna neina ástæðu fyrir slíku, eins og þegar strokumaðurinn Árni Sigurðsson úr Múlaþingi er einungis 1697–1703 eru lífleg hvað sakamannlýsingar varðar og virð- ist veðráttan ekki hafa dregið úr mönnum þegar þeir frömdu glæpi eða lögðu á flótta. Slæmt ár- ferði og hungur hefur frekar átt þátt í að auka glæpi, t.d. þjófnaði. Sam- félagið var í miklu uppnámi á þessu tímabili og ástandið var embættis- mönnum mikið áhyggjuefni.6 Flest það fólk sem lýst er eftir á Alþingi er ógæfufólk samfélagsins og oft er hægt að finna lýsingar í Alþingisbókunum þar sem hræðsla yfirvalda við flakk landsmanna kemur í ljós. Slíkt er til dæmis að finna á eftir lýsingu á Ívari Þor- steinssyni árið 1693. Áréttað er fyrir sýslumönnum „að þeir á engan hátt hjá hliðri eður öðrum líði yfir að hilma skaðlega umhleypinga, letingja, þjófa eður aðra aðskiljanlega óráð- vanda stráka, án þess að þeim sé fyrir sína óráðvendni undir alvarlegt straff og refsing haldið.“ Standi sýslumenn landsins ekki sína plikt er framtíðin ekki björt: „Annars kynni að ske, sem herrann forbjóði, að sá margbreytti strákalýður fái innan fárra tíma þá yfirhönd í landinu bændalýðinn útarma og byggðunum að foreyða, svo innbyggjararnir ei við reist geti.“7 Þess ber að geta að við upphaf þess tímabils sem hér er um rætt koma Bessastaðapóstar til sögunnar, en þeir verða að telj- ast vitnisburður um auknar áhyggjur og hörku yfirvalda í aga- málum landsmanna. Yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem lýst er eftir eru karl- menn. Á tímabilinu er aðeins hægt að finna fjórar eftirlýstar konur og eru tvær þeirra í greinilegu samfloti með karlmönn- um.8 Siðferðisbrot eru algengustu glæpirnir sem þetta fólk fremur en þjófar eru líka fjölmennir í hópnum og einnig menn sem hlaupa frá konum sínum og fjölskyldum og úr vist, en slík ævintýramennska var yfirvaldinu mikill þyrnir í augum á þessum tíma eins og alkunna er. Vinnubrögð yfirvalda Yfirleitt skrifuðu sýslumenn eða aðstoðarmenn þeirra saka- mannalýsingar sem auglýstar voru á Alþingi, þó einnig komi fyrir að barnsmæður gefi lýsingarnar upp þegar leitað er að barnsfeðrum þeirra.9 Þeir sem hafa átt sökótt við viðkomandi sakamann, t.d. grunað hann um þjófnað, hafa eflaust oft gefið lýsingu á honum og einnig má gera ráð fyrir að húsfreyjur í leit að eiginmönnum sínum hafi tíundað auðkenni þeirra fyrir yfirvaldinu. Lögmenn og landfógeti láta einnig til sín taka í sakamannalýsingum, en ég sé fyrir mér að oftast hafi sýslu- menn fengið veður af flóttamönnum á vorþingum og haldið til Alþingis í júlí með lýsinguna. Vinnubrögðin hjá Þórði Björns- syni lögsagnara í Strandasýslu koma í ljós þegar lýst er eftir Ásmundi Ögmundssyni, meintum barnsföður Ragnheiðar Þorgrímsdóttur á þinginu 1711. Tekið er fram að Þórður hafi „gaumgæfilega eftirspurt í Strandasýslu nú í vor á manntals- þingunum“ hvort téðan Ásmund væri að finna í sýslunni.10 Á einstaka lýsingu má merkja að yfirvaldið hefur kynnst viðkomandi flóttamanni persónulega og á það t.d. við um strokufanga og menn eins og Þorleif Bernharðsson sem Bene- 39 Lýsingar með auðkennum 1684 – 1690 1691 – 1700 1701 – 1710 Samtals 1711 – 1720 1721 – 1730 14 23 16 8311 19 Lýsingar án auðkenna 0 1 3 70 3 Heildarfjöldi eftir- lýstra sakamanna 14 24 19 9011 22 Sagnir 1999 Heimild: Alþingisbækur Íslands IX. Rvk, 1957–1964 bls. 171 og Alþingis- bækur Íslands XI Rvk, 1969 bls. 269. Lýsing Halldórs Laxness á Jóni Hreggviðssyni: ...tötramaður í rifinni mussu, gyrður reipi úr hrosshári, berfættur og svartur á fótum, með sára úlnliði bólgna, en handsmár, koldökkur á hár og skegg og gráfölur í andliti, mógeygður, snarlegur í fasi og harðlegur.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.