Sagnir - 01.06.1999, Blaðsíða 52

Svo skal bl bta
ið myndi á endanum flosna upp og lenda aftur á sveitunum.32
Margar þær greinar sem skrifaðar eru um bindindismál á þess-
um tíma bera þess glöggt merki. Árið 1885 ritar Hans J. G.
Schierbeck landlæknir grein í Ísafold þar sem hann segir út-
rýmingu „drykkjuskap[ar] ... eitthvert mikilvægasta nauð-
synjarmál lands og lýða á síðari tímum ... af því, að drykkju-
skapurinn bakar þjóðfjelaginu feykilegt tjón, þar sem hann er
einhver hin dýpsta undirrót fátæktarinnar.“ Hann bætti við að
ein helsta afleiðing misnotkunar áfengis væri sú að „ofþyngja
þjóðfjelaginu stórkostleg fátæktraútsvör, en það er opt að
drykkjumaðurinn lendir á sveitinni með allt hyski sitt.“33 Sama
ár birtist grein í Þjóðólfi þar sem tekið var í sama streng:
„[Þ]að er ein orsök, sem ég held eigi mikinn þátt í sveitar-
þyngslum vorum, sér í lagi í kaupstöðum og sjóplássum, og
sem ekki hefir verið ritað mikið um í blöðum í seinni tíð; það
er ofdrykkjan; henni þyrfti löggjafarvald vort að stemma stigu
fyrir.“34
En helsti aflvaki bindindishugmynda kom þó enn erlendis
frá. Árið 1884 varð tímamótaviðburður í bindindisbaráttu á Ís-
landi en þá nam hér land International Orders of Good Templ-
ars. Með tilkomu hreyfingarinnar tengdist bindindisstarf á Ís-
landi alþjóðlegum straumum nánum böndum.
Góðtemplarareglan var alþjóðleg hreyfing sett á stofn í
New York fylki í Bandaríkjunum árið 1851.35 Útbreiðsla Regl-
unnar var mjög ör og 1869 voru meðlimir hennar um 400 þús-
und.36 Á 7. og 8. áratug aldarinnar nam Reglan land utan N-
Ameríku og árið 1875, þegar hróður hennar stóð sem hæst, er
talið að meðlimir hennar hafi verið um 735 þúsund.37 Til Ís-
lands barst Reglan frá Noregi. Fyrsta stúkan var stofnuð á Ak-
ureyri í janúar 1884. Reglan festi sig skjótt í sessi í landinu og
í júní 1886 var íslensk stórstúka stofnuð, en þá voru starfandi
14 stúkur í landinu með 542 félagsmenn innan sinna raða.38
Tilkoma Góðtemplarareglunnar hafði gífurleg áhrif á allt
bindindisstarf á Íslandi. Reglan ávann sér snemma hylli ís-
lenskrar alþýðu og leysti bindindisfélögin fljótlega af hólmi
sem helsti vettvangur bindindismála. Náið samstarf stúknanna
undir stjórn stórstúkunnar skilaði sér í kröftugra starfi og inn-
an skamms var Reglan orðin mjög áhrifamikill þrýstihópur.
Innan hennar störfuðu auk þess margir valdamiklir og þjóð-
kunnir einstaklingar s.s. Jón Ólafsson ritstjóri og skáld, Ind-
riði Einarsson skrifstofustjóri, Guðmundur Björnsson land-
læknir og Björn Jónsson ritstjóri Ísafoldar og ráðherra á árun-
um 1909-11.39 Það hefur án efa greitt götu hreyfingarinnar hér
á landi.
Kenningar og hugmyndir
bindindissinna á Íslandi
Líkt og annars staðar voru hinar skaðlegu afleiðingar drykkju-
skapar íslenskum bindindissinnum ofarlega í huga. Fyrst og
fremst var lögð á það áhersla að ofdrykkja væri siðferðislega
röng. Í grein sinni „Um brennivíns ofdrykkju“ frá 1843 gagn-
rýnir Jón Hjaltalín læknir landa sína og segir þá taka brenni-
vínið fram yfir brýnustu lífsnauðsynjar.40 Ill dæmi ofdrykkj-
unnar má finna víða segir hann,
bæði í kaupstöðum og fiskiverum, á þíngum, í réttum, við
kirkjur og annarstaðar, svo að fyrir laungu mætti þykja mál
komið til að stökkva þessum ófögnuði úr landi, áður enn
hann gjörir meira að verkum og gjörspillir allri þjóðinni.“
Og hann bætir við að í „hinum stærri verzlunarstöðum
kemur varla sá dagur, að ekki megi sjá fyllisvínin ráfa fram
51Sagnir 1999
„Morguninn eftir kvöldið áður.“ Drykkjumaður vaknar til lífsins eftir erfiða nótt.