Sagnir - 01.06.1999, Page 60

Skasta svikamylla auvaldsins
flytti landbúnaðurinn meira inn en út. Því myndi verðhækkun
innflutningsins vega upp verhækkun á útfluttum afurðum.20
Þessi rök áttu eftir að hljóma allan áratuginn, gengislækkun
var hafnað á þeim forsendum að hún skaðaði hagsmuni
bændastéttarinnar. Svo virðist einnig sem margir framsóknar-
menn hafi sett það fyrir sig að útgerðarfyrirtæki græddu á
gengislækkun.21 Að sögn ritstjórnar Tímans höfðu fundar-
menn í Kjósarsýslu gert rétt að fella fyrrnefnda tillögu, því
gengislækkun væri ekki hagsmunamál bænda, hún kæmi helst
öðrum til góða „og þá sér í lagi stórútgerðarfélögum í Reykja-
vík, sem mikið hafa í sínum vörzlum af veltufé bankanna.“22
Stórútgerðarmenn láta
að sér kveða
Útgerðarmenn í Reykjavík beittu sér enda mest fyrir gengis-
lækkun í upphafi árs 1933. Eins og sést í töflu II hafði togara-
flotinn verið gerður út með miklu tapi tvö undangengin ár.
Tafla I. Afkoma togaraútgerðarinnar
Heimild: Skýrslur og álit milliþinganefndar í sjávarútvegsmálum
1933–1934, Reykjavík 1934, bls. 206, 217 og 220–221
Þó afkoman hafi batnað nokkuð á árinu 1933 var útlitið í
upphafi árs mjög dökkt, og því eðlilegt að útgerðarmenn leit-
uðu logandi ljósi að leiðum til að bæta afkomuna. Þegar af-
koma greinarinnar versnaði aftur árið 1936, en tap af rekstri
það ár var 11% af tekjum23, komu aftur fram kröfur frá útgerð-
armönnum um lækkun krónunnar. Þá var baráttan háð á vett-
vangi S.Í.F., og virðist hafa verið leidd af fulltrúum smærri út-
gerðarfyrirtækja utan Reykjavíkur.24 Kröfur um gengislækkun
virðast því tengdar afkomu útgerðarinnar.
Fyrstu fréttir af gengisfellingaráhuga útgerðarmanna birtust
í janúar. Í sama tölublaði Alþýðublaðsins og fyrstu fréttir af
gengisfellingu dönsku krónunnar birtist var svohljóðandi
klausa: „Sú saga gengur um bæinn, að útgerðarmenn vinni nú
að því öllum árum, að fá framgengt lækkun á gengi krónunnar.
Er Ólafur Thors fyrirliðinn, svo sem í öðrum óþrifaverkum
íhaldsins.“ Með þessu ætti að „draga enn nokkrar krónur af
sultarlaunum verkamanna í vasa útgerðarmanna handa þeim
til að byggja sér fyrir 100 þúsund króna luxusvillur.“25
Þrátt fyrir ítarlega leit hefur höfundi ekki tekist að hafa upp á
neinum óyggjandi ummælum Ólafs frá þessum tíma um að fella
ætti gengið. Hér var á ferð viðkvæmt mál og því gætti Ólafur sig
á að vera varkár í yfirlýsingum sínum. Þó eru til ótraustar heim-
ildir um að á kosningafundum fyrir kosningarnar 1934 hafi hann
talað um nauðsyn gengislækkunar.26 Þá virðist Ólafur hafa viðr-
að möguleikann á gengislækkun á Varðarfundi í lok janúar
1933. Eina frásögnin af fundinum er í leiðara Alþýðublaðsins 8.
febrúar. Leiðarahöfundur sagði að Ólafur hefði farið
að tala utan í það á síðasta Varðarfundi, að það þyrfti að
lækka krónuna. En sem skiljanlegt er eru kaupmenn í
Reykjavík ekki hrifnir af að svoleiðis farið með þá, og
sagði sögumaður minn mér, að þetta væri í fyrsta sinn á eft-
ir Varðarfundi, að hann hafi heyrt hnjóðað í Ólaf Thors.27
Þessi fundur var ekki færður í fundargerðarbók Varðar.
Fundirnir næst á undan og eftir voru færðir inn, en á milli eru
nokkrar auðar síður, þar sem færa hefur átt fundinn inn síðar,
en einhverra hluta vegna hefur það farist fyrir.28 Í gerðarbók
stjórnar félagsins sést að mánudeginn 16. janúar var ákveðið
að halda almennan fund „í næstu viku“, (þ.e. 23.–27. janúar)
og skyldi umræðuefni hans vera viðskiptahöftin.29 Fundurinn
var hvorki auglýstur í Morgunblaðinu né Vísi og hvorugt blað-
anna sá ástæðu til að fjalla um fundinn eða ummæli Ólafs á
honum.
59
1929 15.278.835 + 254.758 + 2%
1930 18.078.154 - 1.669.857 - 9%
1931 13.627.443 - 2.811.877 - 21%
1932 9.959.860 - 1.496.500 - 15%
1933 11.252.900 - 324.258 - 3%
1934 11.062.751 - 694.421 - 6%
ár tekjur alls
tap/
hagnaður alls
tap/hagnaður
sem hlutfall tekna
Tryggvi Þórhallsson (1889–1935)
Tryggvi var forsætisráðherra í ríkisstjórnum Framsóknarflokksins
1927–1932. Hann var formaður Framsóknarflokksins 1927–1932.
Samstarf hans og annars helsta forystumanns flokksins, Jónasar
Jónssonar var ekki gott, og sagði Tryggvi að lokum skilið við
flokkinn og stofnaði Bændaflokkinn haustið 1933. Tryggvi sat í
gengisnefnd frá 1925, en hann var ásamt Ólafi Thors í flokki
„stýfingarmanna“.
Sagnir 1999