Sagnir - 01.06.1999, Blaðsíða 65

64
Skasta svikamylla auvaldsind
Sagnir 1999
þýðuflokkinn. Óbreytt gengi var eitt af skilyrðum flokksins
fyrir þátttöku í bráðabirgðastjórn með Framsóknarflokki
haustið 1933.69 Bændaflokkurinn gerði breytingu á gengis-
stefnunni að helsta baráttumáli sínu, flokksmenn voru óþreyt-
andi í gagnrýni sinni á gengisstefnu stjórnvalda.70
Af hverju var gengi krónunnar
ekki fellt 1933?
Því hefur oft verið haldið fram
að með með því að fylgja sjálf-
stæðari gengisstefnu á kreppu-
árnum hefði mátt örva útflutn-
ing, glæða atvinnu og flýta fyrir
efnahagsbata.71 Íslendingar
hefðu átt að fylgja fordæmi
Norðurlandanna og fella gengið
meira en pundið þegar 1931.72
Gengisstefna Norðurlandanna,
er talin ein af helstu ástæðunum fyrir því hve vel gekk að ráða
niðurlögum kreppunnar.73 Það mætti teljast eðlilegt að gengi
krónunnar hefði verið fellt 1933, til að flýta fyrir efnahagsbata
þegar efnahagslífið var búið að ná dýpsta kreppudalnum, sér-
staklega eftir að ljóst var að sú leið sem flestir atvinnurekend-
ur vildu fara, launalækkun, væri ófær. Eftir 1933 minnkuðu
sveiflur á alþjóðlegum gjaldeyrismörkuðum, og alþjóðleg sátt
verð um að stefna að stöðugleika. Þá var örðugra fyrir lítil ríki
að skerast úr leik.74
Á því leikur enginn vafi að gengisfelling krónunnar var
rædd af fullri alvöru af forystumönnum þjóðarinnar. Ef marka
má Alþýðublaðið spurð-
ist ríkisstjórnin jafnvel
fyrir hjá Hambros
banka í London hvort
vænta mætti nokkurrar
fyrirgreiðslu yrði
gengið fellt, svo sem
tilslökunar á vaxta-
greiðslum.75 Stjórnin
virðist hafa haft miklar
efasemdir um ágæti
gengisfellingar. Þetta
sést í skeyti forsætis-
ráðherra til sendiherr-
ans í Kaupmannahöfn,
þann 25. febrúar, um
þær mundir sem um-
ræðan var að ná há-
punkti:
Eftir því sem mjer virð-
ist er ekki sá kraftur að
svo að svo stöddu bak-
við krónulækkunarkröf-
ur að ástæða sje að gera
ráð fyrir breytingum á
næstunni en officielt
ekki hægt segja annað
en við skráum sama
sterlinggengi og áður og sleppa öllum spádómum [þar
um].76
Endanleg ákvörðun hafði ekki verið tekin — Ásgeir segir
ósennilegt að gengið verði fellt, en treystir sér ekki til að slá
því föstu. Skeytið hefði verið orðað með ákveðnari hætti hefði
stjórnin verið staðráðin í að halda óbreyttri stefnu. Stjórnvöld
sáu ekki ástæðu til stefnubreytinga að sinni, enda ekki hávær-
ar kröfur um það.
Hér er komin mikilvæg ástæða fyrir því að gengið var ekki
fellt í upphafi árs 1933. Lítill áhugi var á gengisfellingu, fjöl-
margir töldu launalækkun eðli-
legri og aðrir bentu á hlutaskipti
sem lausn. Miklu minna bar á rök-
um þeirra sem vildu gengisfell-
ingu, en hinna sem vildu óbreytt
gengi, og látlausum árðoðri var
haldið uppi af verkalýðshreyfingin
og verslunarmönnum í Sjálfstæð-
isflokki. Morgunblaðið og Alþýðu-
blaðið kepptust um að mála geng-
islækkun sem svörtustum litum. Útgerðarmenn virðast ekki
hafa verið nógu sameinaðir að baki gengislækkunarkröfunni
til að halda henni fram af krafti eða til að mark væri tekið á
henni.77
Afdrifaríkara kann að hafa verið að við völd sat fremur
veik samsteypustjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks.
Stjórnin var mynduð með lausn kjördæmamálsins að megin
viðfangsefni og naut ekki fulls stuðnings þeirra flokka sem að
henni stóðu. Jónas Jónsson og ýmsir í hópi framsóknarmanna
héldu uppi stöðugum árásum á stjórnina. Ástandinu hefur ver-
ið lýst sem „hálfgildings stjórnarkreppu“.78 Þó fulltrúar fram-
Þó fulltrúar framleiðenda til „sjávar og
sveita“ hafi verið í ríksstjórn, þá var
stjórnin ekki nógu sterk til að takast á
hendur jafn vandasamt verk og gengis-
felling hlaut að vera, til þess hafði hún
ekki fylgi í eigin flokkum.
Salurinn í Góðtemplarahúsinu illa leikinn, sennilega eftir Gúttóslaginn.