Sagnir - 01.06.1999, Side 68

Skasta svikamylla auvaldsins
67
krónunnar og pundsins kom þó ekkert við sögu í viðræðum íslendinga við
Breta í árslok 1932. Ekki er eitt orð um gengisstefnuna í fundargerðum og
minnismiðum samninganefndarinnar við bresku ríkisstjórnarinnar, 30.
nóvember – 9. desember 1932. Sjá t.d.: Ópr.: Þjóðskjalasafn Íslands Ut-
anríkisráðuneyti 1967-B/18 3 Gengismál I, Db. 2 nr. 427 „Fundargjörð
yfir samningaumleitanir við Breta [30. nóv 32–9. des 32]“ Samninga-
nefndin til forsætisráðherra, 29. desember 32.
62 Jón tjáði sig lítið opinberlega um gengismálið eftir 1931. Í útvarpsumræð-
um fyrir kosningarnar 1934 lét hann þó í ljós það álit sitt að fjarstæða væri
að fella gengið. Sjá: „Gengislækkun fjarstæða“, Morgunblaðið 21. júní
1934.
63 Björn Ólafsson: „Gengismálið. Er gengislækkun þjóðarnauðsyn?“, Vísir
27. febrúar 1933.
64 Björn Ólafsson: „Erfiðleikar togaraútgerðarinnar og gengismálið“, Vísir
20. mars 1933.
65 „Launráðin“, Alþýðublaðið 25. ágúst 1933.
66 „Eru stóru flokkarnir að klofna?“, Hádegisblaðið 25. febrúar 1933.
67 Þó lýstu einhverjir frambjóðendur Framsóknarflokksins yfir stuðningi við
gengislækkun, Sjá: [Tryggvi Þórhallsson]: „16. júlí“, Framsókn 1. júlí
1933, en engar heimildir eru um að Ólafur Thors hafi talað fyrir gengis-
lækkun í kosningunum. Gengismálið varð hins vegar eitt helsta kosninga-
málið bæði 1934 og 1937.
68 Ólafur Thors: „Hugleiðingar um sjávarútveginn“, Morgunblaðið 15. júní
1934.
69 „Skilmálar Alþýðuflokksins um stjórnarmyndun...“, Alþýðublaðið 20. nóv-
ember 1933, og Tryggvi Þórhallsson: „Lokið samvinnu“ Framsókn, 18.
nóvember 1933.
70 Gengisfelling var helsta kosningamál flokksins 1934 og 1937. Málgagn
hans, Framsókn, birti fjölda greina um nauðsyn gengislækkunar og Hann-
es Jónsson, þingmaður Bændaflokksins fyrir Vestur-Húnvatnssýslu flutti
1935, 1936 og 1937 frumvarp á þingi um að gengisstefnan tæki mið af af-
komu atvinnuveganna.
71 Sjá t.d. Guðmundur Magnússon: „Afrek og yfirsjónir í hagstjórn á Ís-
landi“, Peningar og gengi. Greinasafn um hagstjórn og peningamál á Ís-
landi. Reykjavík 1992, bls. 100.
72 Sjá t.d. Jakob F. Ásgeirsson: Þjóð í hafti. Þrjátíu ára saga verslunarfjötra
á Íslandi. Reykjavík 1988, bls. 32.
73 Derek H Aldcroft og Michael J. Oliver nefna Norðurlöndin sérstaklega
sem dæmi um ríki sem ráku árangursríka gengisstefnu. Niðurstaða þeirra
er að lönd sem felldu gengi gjaldmiðla sinna snemma hafi farnast betur en
hinna sem héldu í hátt verðgildi gjaldmiðilsins. Sjá: Derek H Aldcroft og
Michael J. Oliver: Exchange Rate Regimes in the Twentieth Century. Chel-
tenham 1998, bls. 88.
74 Derek H Aldcroft og Michael J. Oliver: Exchange Rate Regimes in the
Twentieth Century, Cheltenham 1998, bls 62–69. Niðurstaða þeirra er í
andstöðu við almenna söguskoðun sem er sú að kreppuárin hafi einkennst
öðru fremur af óstöðugleika á gjaldeyrismörkuðum.
75 „Gengið“, Alþýðublaðið 10. mars 1933.
76 Ópr.: Þjóðskjalasafn Íslands. Utanríkisráðuneyti 1967-B/18 3 Gengismál I,
Db. 6 No 963. Símskeyti Forsætisráherra til sendiráðsins í Kaupmanna-
höfn, 25 febrúar 1933.
77 Ingólfur V. Gíslason telur að árin 1933–34 hafi stuðningur útgerðarmanna
við F.Í.B. verið í söfulegu lágmarki. Sjá: Ingólfur V. Gíslason: Enter the
Bourgeoisie, Aspects of the formation and organization of Icelandic employers
1894–1934. Lundur 1990, bls. 162.
78 Björn Þorsteinsson og Bergsteinn Jónsson: Íslandssaga til okkar daga.
Reykjavík 1991, bls. 392.
79 Fjórum árum síðar var því haldið fram í Framsókn, málgagni Bænda-
flokksins, að ástæða þess að stjórn Ásgeirs Ásgeirssonar lækkaði ekki
gengið hafi verið sú að Jónas Jónsson og stuðningsmenn hans hefðu ver-
ið því andvígir. Auk þess hefði meiri hluti Sjálfstæðismanna verið andvíg-
ir gengislækkun, að ógleymdri andstöðu Alþýðusambandsins. Sjá:
„Grammófónplata ráðherrans í gengismálinu“, Framsókn 12. júní 1937.
80 Sjá: Erik Rasmussen: Velferdsstaten på vej 1913–1939. Politikens Dan-
markshistorie XIII. Ritstj: John Danstrup og Hal Koch. Kaupmannahöfn
1984, bls. 416–421. og Knud Eerik Svendsen, Erik Hoffmeyer, et al.:
Dansk Pengehistorie II. Óðinsvé 1968, bls. 176–177.
81 Gestur Guðmundsson: „Er Ísland hluti Norðurlandanna?“, Íslenska sögu-
þingið 28.–31. maí 1997. Ráðstefnurit I. Reykjavík 1998, bls. 256–257.
Stjórn hinna vinnandi stétta hér á landi er að sumu sambærileg við stjórn-
ir jafnaðarmanna og miðjuflokka/bændaflokka sem voru við völd á Norð-
urlöndunum, en mikilvægur munur liggur í því að bændur og bændaflokk-
ar Norðurlandanna höfðu mikilla hagsmuna að gæta í útflutningi. Íslensk-
ir bændur fluttu lítið út og útflytjendur skipuðu sér nánast allir um Sjálf-
stæðisflokkinn. Efnahagsstefnan tók mið af því að útflutningshagsmunirn-
ir stóðu utan stjórnar.
82 Jón Baldvinsson: „Kauplækkunarfrumhlaupið“, Alþýðublaðið 4. febrúar,
1933.
83 Þannig taldi Ólafur Thors að rétt væri að Framsóknarflokkur og Sjálfstæð-
isflokkur stæðu einir að þeim aðgerðum sem nauðsynlegar voru til við-
reisnar útgerðinni. Alþýðuflokknum ætti að halda utan stjórnar. Fram-
sóknarmenn á hinn bóginn lögðu mikla áherslu á að jafnaðarmenn yrði í
stjórn. Sjá Matthías Johannessen: Ólafur Thors, Ævi og störf I, Reykjavík
1981, bls. 295–297. og Ópr.: Framsókarflokkurinn Miðstjórnarfundargerð-
ir. Hefst 2. okt. 1937. Lýkur í upphafi fundargerðar 15. febrúar 1940. 3.
bók, bls. 81–83.
Þjóðskjalasafn Íslands
Laugavegi 162 ¥ 105 Reykjav k
s mi 562 3393 ¥ fax 552 5720
Skrifstofa
j nusta vi stofnanir
laugavegi 162 ¥ s mi 562 3393
kl. 9-17. m n.-f s.
Lestrarsalur
j nusta vi almenning og fr imenn
laugavegi 162 ¥ s mi 562 3393
kl. 10-18. m n. mi .-f s.
kl. 10-20. ri.
Uppl singarit j skjal
Lei beiningar til gesta um a sto og lei s gn
starfsmenn safnsins veita og hva a hj lparg gn e
Kynning s gu, hlutverki og starfsh ttum safns
og r un slensks stj rnarfars og emb ttismannak*
*
Seld skrifstofu og lestrarsal kr. 500.
j skjalasafn Œslands - grundv llur og hlutver
Heimildaleit j skjalasafni:
Sagnir 1999