Morgunblaðið - 30.07.2015, Síða 56

56 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ 2015
FRÉTTASKÝRING
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Tyrkir herða enn loftárásir sínar á
stöðvar kúrdísku uppreisnarhreyf-
ingarinnar PKK í norðvesturhluta
Íraks og stefna þannig í hættu sam-
komulagi sem þeir eru að ná við
Bandaríkjamenn um samstarf gegn
hryðjuverkamönnum Ríkis íslams,
IS, í Sýrlandi og Írak. Þáttaskil urðu
nýlega þegar Tyrkir gerðu í fyrsta
sinn árásir á IS-liða handan landa-
mæranna í Sýrlandi, að sögn til að
hefna fyrir mannskæða sjálfsmorðs-
árás í landamæraborginni Suruc
sem er aðallega byggð Kúrdum.
Er um raunveruleg þáttaskil að
ræða? Recep Tayyip Erdogan, for-
seti Tyrklands, og fleiri ráðamenn í
Ankara hafa áður sagt að þeir
myndu ekki taka beinan þátt í átök-
unum í Sýrlandi en fordæmt stjórn
Bashars al-Assads forseta fyrir
hörku hans gegn andstæðingum sín-
um. En gagnrýnendur tyrkneskra
ráðamanna segja að árásirnar gegn
IS núna séu yfirvarp: markmiðið hafi
alltaf verið að leggja til atlögu gegn
PKK og einnig Kúrdum í Sýrlandi en
öflugur vígahópur þeirra, YPG, er
tengdur PKK. Tyrkir reyni að
blekkja Bandaríkjamenn sem
treysta mjög á aðstoð hersveita
Kúrda bæði í Írak og Sýrlandi í bar-
áttunni gegn IS.
Vilja stofna griðasvæði
Bandarískir embættismenn hafa
nú staðfest að ætlun Tyrkja og
Bandaríkjamanna sé að koma á fót
griðasvæði í norðanverðu Sýrlandi,
þangað geti íbúar sem hafi misst
heimili sín vegna átakanna flúið. En
harðar árásir Tyrkja á PKK geta
truflað þessar fyrirætlanir.
YPG hefur síðustu vikurnar náð
miklum árangri í bardögum gegn IS-
mönnum og stefnir nú að því að
hrekja þá frá helstu bækistöð þeirra
í norðanverðu Sýrlandi, Raqqa. Það
olli mikilli bræði í röðum YPG þegar
Tyrkir gerðu í vikunni loftárásir á
byggðir Kúrda í Sýrlandi. Yfirmenn
tyrkneska flughersins neituðu
reyndar að þeir hefðu látið gera slík-
ar árásir.
Tyrkneska lögreglan hefur síð-
ustu vikur handtekið alls liðlega
1.300 manns sem sagðir eru grunaðir
um að ganga erinda IS, PKK og
harðlínuflokka marxista víða í land-
inu. HDP-flokkurinn, sem nýtur
stuðnings margra Kúrda í Tyrk-
landi, vann óvæntan sigur í þing-
kosningum í júní og fékk 13% at-
kvæða og 80 þingsæti. Annar
formanna HDP, Selahattin Demir-
tas, segir í viðtali við BBC að Erdog-
an stefni að því að efna aftur til kosn-
inga við fyrsta tækifæri. Vilji
Erdogan og AK-flokkur hans, sem
missti óvænt meirihlutann á þingi í
júní, nú reyna að æsa upp þjóðern-
istilfinningar Tyrkja gegn kúrdíska
þjóðarbrotinu og kljúfa um leið
stjórnarandstöðuna. Ætlun Tyrkja
með árásum á PKK og Kúrda í Sýr-
landi sé að hindra hina síðarnefndu í
að ná valdi á samhangandi svæði í
norðurhluta Sýrlands, þróun sem
gæti eflt sjálfstæðisóskir Kúrda en
þeir eiga hvergi sitt eigið ríki.
Höfðað til þjóðernistilfinninga
„Tyrkneska stjórnin hefur miklar
áhyggjur af því að Kúrdar reyni að
stofna sjálfstætt ríki í Sýrlandi,“
sagði Demirtas. „Með griðasvæðinu
ætla Tyrkir að stöðva Kúrda, ekki
IS.“ Erdogan hefur sakað HDP um
að styðja PKK og aðra sjálf-
stæðissinna og vilja kljúfa
ríkið.
Harðlínustefna Erdogans
og forsætisráðherra hans,
Ahmeds Davutoglu, gegn
PKK hefur komið vest-
rænum leiðtogum í mikinn bobba.
Tyrkir hafa að vísu fengið loforð frá
Atlantshafsbandalaginu um óskil-
greindan stuðning vegna „óstöðug-
leika á landamærunum og hryðju-
verkastarfsemi“, eins og það er
orðað. En margir hafa efasemdir um
heilindi Tyrkja. Minna má á að Ur-
sula von der Leyen, varnarmálaráð-
herra Þýskalands, sagði á fundi
NATO á þriðjudag að hún hefði
áhyggjur af „árásunum á PKK“.
Séð í gegnum fingur með
mannréttindabrot
En eru Kúrdar á svæðinu öllu
sameinaðir gegn Erdogan og ríkis-
stjórn hans? Það sem Tyrkir óttast
mest er að Kúrdar á öllu svæðinu
handan landamæranna hefji virkan
stuðning við kröfur þjóðarbrots
Kúrda í Tyrklandi, um 15 milljónir
manna, sem vilja aukið sjálfsforræði
og sumir fullt sjálfstæði. Ósvífin
mannréttindabrot Tyrkja gagnvart
Kúrdum gegnum tíðina undir yfir-
skini baráttu gegn klofningi ríkisins
valda því að margar Evrópuþjóðir
hafa oft hikað við að fordæma árásir
og hryðjuverk PKK sem hafa barist
fyrir sjálfstæði í rúma þrjá áratugi.
Um 40.000 manns hafa fallið í þeim
átökum. En vegna mikilvægis Tyrk-
lands, ekki síst í kalda stríðinu, hafa
bæði NATO og Bandaríkin reynt að
friða Tyrki með því að skilgreina
PKK sem hryðjuverkasamtök.
Langöflugustu herflokkar Kúrda í
baráttunni gegn IS eru peshmerga,
hersveitir sjálfstjórnarhéraðs
íraskra Kúrda í norðanverðu land-
inu. Í þeim sveitum eru sennilega um
200 þúsund manns, margfalt meira
lið en í sveitum YPG og PKK. Að
vísu er peshmerga yfirleitt illa vopn-
um búið vegna tregðu margra vest-
rænna ríkja til að selja þeim fullkom-
in vopn af ótta við viðbrögð
stjórnvalda í Bagdad. Þau óttast að
verði peshmerga-sveitirnar of öflug-
ar muni Kúrdarnir stofna algerlega
sjálfstætt ríki í héruðum sínum, rífa
sig lausa. Auk þess gætu Kúrdarnir
notað tækifærið til að leggja undir
sig nokkur umdeild, írösk svæði með
olíulindum. Enn er deilt um það
hvernig skipta skuli tekjum af olíu-
sölu milli héraða Kúrda og annarra
hluta Íraks.
Íraskir Kúrdar og Erdogan
Samskipti Tyrkja og sjálfstjórnar-
héraðs Kúrda í Írak, með aðalstöðv-
ar í borginni Erbil, hafa verið góð
síðustu árin. Þess má geta að Kúrd-
arnir hafa lengi (í óþökk ráðamanna í
Bagdad) selt mikið af olíu til Tyrk-
lands, oftast með tankbílum. Þetta
smygl fer að sjálfsögðu fram með vit-
und og vilja ráðamanna í Ankara.
Þótt margir Kúrdar finni til ákveð-
innar samkenndar með þjóðbræðr-
um sínum í PKK líta sumir þeirra á
liðsmenn samtakanna sem öfgafulla
marxista. Ráðamenn í Erbil hafa
hrósað Erdogan sem hefur þrátt fyr-
ir allt aukið réttindi tyrkneskra
Kúrda í valdatíð sinni.
Þeir hvetja nú bæði Erdogan og
PKK til að semja um frið. Athygl-
isvert er að PKK hefur ekki enn slit-
ið friðarviðræðunum með formleg-
um hætti. Fljótlega mun koma í ljós
hvort Erdogan lætur undan og hefur
aftur viðræður. En þangað til það
gerist getur Ríki íslams hrósað
happi yfir því að Tyrkir líti á Kúrda
sem enn hættulegri óvini en ofstæk-
isfyllstu íslamista Mið-Austurlanda.
Óttast sjálfstæðisþrá Kúrda
 Recep Tayyip Erdogan Tyrklandsforseti lemur á PKK og reynir að sundra stjórnarandstöðunni
 Vísbendingar um að loforð hans um baráttu með Bandaríkjamönnum gegn IS séu aðeins skálkaskjól
Istanbúl
ANKARA
ÍRAK
GEORGÍA
Svartahaf
Miðjarðarhaf
GRIKKLAND
ARMENÍA
ÍRAN
TYRKLAND
SÝRLAND
Adana
Ceylanpinar
Kobane
Tal Abyad
SurucKilis
Diyarbakir
Mosúl
100 km
Lice
32 menn biðu bana
í Kúrdabænum Suruc.
Talið er að vígamenn
samtakanna Ríkis
íslams hafi gert árásina
Tyrkneskur
landamæravörður
lét lífið í árás
vígamanna IS í
grennd við
borgina Kilis
Tyrkneskar herþotur
gerðu árásir á
skotmörk í Sýrlandi.
Tugir vígamanna
Ríkis íslams (IS)
og PKK handteknir
Incirlik
herflugvöllur
PKK
Mars 2013:
Vopnahléi lýst yfir
Meira en 40.000 manns
hafa beðið bana í átökum
PKK og Tyrkja frá 1984
Leiðtogi:
Abdullah Öcalan
(í fangelsi frá 1999)
Verkamanna-
flokkur Kúrdistans
Stofnaður 1978
Tveir tyrkneskir
lögreglumenn drepnir
í landamærabænum
Ceylanpinar.
PKK lýsti árásinni
á hendur sér
22 23 24 26 27 28
NATO lofar stuðningi
við Tyrki í baráttunni
gegn „hryðju-
verkastarfsemi“
Stjórnvöld í Tyrklandi
boðuðu frekari
hernaðaraðgerðir
gegn PKK í Írak
Átök milli
tyrkneskra
mótmælenda
og lögreglu
í Istanbúl
20. júlí
Helstu byggðir Kúrda
Nokkrir mikilvægir atburðir eftir mannskæða sjálfsmorðsárás í sunnanverðu Tyrklandi 20. júlí
Herferð Tyrkja gegn Ríki íslams og vígasamtökum Kúrda
AFP
Burt! Óeinkennisklæddir lögreglumenn í Ankara handtaka mann sem tók þátt í mótmælum vegna morða á Kúrdum
í borginni Suruc í liðinni viku. Kúrdar segja stjórn Erdogans styðja með óbeinum hætti IS sem stóð fyrir árásinni.
Flugvellir í Tyrklandi
» Tyrknesk stjórnvöld heim-
iluðu í liðinni viku Bandaríkja-
mönnum að nota tvo tyrkneska
herflugvelli, Incirlik og Diy-
arbakir, til loftárása á stöðvar
Ríkis íslams (IS).
» Þær hafa fram til þessa
þurft að fljúga langa leið frá
bækistöðvum við Persaflóa.
» IS hefur á að skipa mun
færri hermönnum en Íraksher.
En hann er þjakaður af lélegum
baráttuanda vegna deilna sjíta
og súnníta í landinu.
» Stjórn Assads Sýrlands-
forseta á nú mjög í vök að verj-
ast. En hún nýtur stuðnings Ír-
ana sem líta á alavítann Assad
sem trúbróður sjíta.
» Margir Tyrkir álíta IS vera
eina aflið sem geti truflað
áform sjíta í Íran um að þenja
út veldi sitt um Mið-Austur-
lönd. Nær allir Tyrkir eru súnn-
ítar.
Erdogan Tyrklandsforseti hefur
verið óslitið við völd í landinu frá
2002, fyrst sem forsætisráðherra
en sem forseti síðan í fyrra. Hann
er súnní-múslími og en hef-
ur að jafnaði þótt fremur
hófsamur, a.m.k. miðað
við harðskeytta íslamista.
En einræðishneigð hans
hefur verið gagn-
rýnd og komið hafa
upp spillingarmál,
tengd honum.
Forsetaemb-
ættið er nánast
tyllistaða og Erdogan hugðist láta
þingið gera það mun valdameira.
En til þess þarf hann tvo þriðju
hluta þingsæta. Vonbrigði hans
voru því mikil þegar sú áætlun
rann út í sandinn í júní sl. AK-
flokkur hans missti meirihlutann.
Nú sakar forsetinn HDP, nýjan
vinstriflokk á þingi, sem styður
réttindi Kúrda, um að styðja PKK.
Vill hann að þinghelgi fulltrúa HDP
verði aflétt svo að hægt sé að
rannsaka mál þeirra og ákæra þá
sem sannað verði að hafi samband
við PKK.
Hótar stjórnarandstæðingum
ERDOGAN VILL TRYGGJA SÉR MEIRI VÖLD
Tayyip Recep
Erdogan