Morgunblaðið - 30.07.2015, Blaðsíða 96

Menning
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ 2015
Þýðendur eru
ekki orða-
bækur á fótum
ljósmynd/wikipedia
Sígildar sögur Ódysseifur deyr ekki ráðalaus, eins og alþekkt er, en það
er þýðingum Sveinbjarnar Egilssonar að þakka að við getum glöggvað okk-
ur á ævintýrum hans í Eyjahafi. Hróður þýðinganna virðist hafa ratað víða.
eigin menningar.
Nýjasta verkefnið á sviði þýð-
inga er íslenskun á bandarísku
leikriti unnin í samstarfi við Ing-
ólf Eiríksson, góðan vin minn sem
kláraði sitt grískunám eins og
maður, og Brynhildi Guðjóns-
dóttur, sem fer með leikstjórn
verksins.
Þegar ég segi að þýðendur
séu túlkendur eigin menningar
meina ég að allt sem tiltekin per-
sóna segir í sínum erlenda veru-
leika á sér samsvörun í okkar ís-
lenska veruleika, og þar koma
beinþýðingar oftast að litlu gagni.
Þegar persónan Jean, sem á
ensku að móðurmáli og er fædd
og uppalin í New York, segir eitt-
hvað er það okkar að ákveða
hvernig hún Nína, sem er af-
skaplega lík Jean að öllu leyti
nema hvað hún á íslenska foreldra
og talar því íslensku að móð-
urmáli, myndi orða sömu hugsun í
sömu aðstæðum. Hvernig talar hin
íslenska Jean? Hvernig tala ís-
lenskir plebbar? En íslenskir sér-
vitringar og hrokagikkir? Hvenær
myndi íslenskur glæpamaður
ákveða að sletta ensku? Myndi Ís-
lendingur kalla mömmu sína
„móðir“ við sömu aðstæður og
Bandaríkjamenn segja „mother“?
Er tilgerðarlegt að segja „dánar-
beður“ í sumum aðstæðum þar
sem þó væri eðlilegt að segja
„deathbed“?
Spurningar á borð við þessar
verða óhjákvæmilega á vegi þess
sem leggur þýðingar fyrir sig, að
því gefnu að viðkomandi ætli að
leggja meira á sig en að pikka
bókmenntirnar í Google Trans-
late. Fyrir mitt leyti er ákveðin
fró sem fæst við þýðingar, ákveð-
in skapandi útrás, mikilvæg þjálf-
un og reynsla og ekki síst nýr
skilningur á bókmenntum og eigin
tungumáli. Þeir sem vilja hlýða á
nýjasta afrakstur þessarar vinnu
mega fylgjast spenntir með Tjarn-
arbíói í haust. Þar verður verkið
Sími látins manns sett á fjalirnar í
nýuppgerðum sal, með fyrirvara
um breyttan titil.
»Hvernig tala ís-lenskir plebbar? En
íslenskir sérvitringar og
hrokagikkir? Hvenær
myndi íslenskur glæpa-
maður ákveða að sletta
ensku?
AF LISTUM
Matthías Tryggvi Haraldsson
mth@mbl.is
Undirritaður getur státað af því
að hafa lært forngrísku, þó ekki
hafi verið nema eina önn í
menntaskóla. Það var einn daginn
á þessari einu önn sem útlend-
ingur nokkur – ég held hann hafi
verið Vestur-Íslendingur – kom að
okkur skólasystkinunum þar sem
við sátum og borðuðum pitsu.
Hann var greinilega áhugamaður
um íslenskt skólakerfi, því hann
hófst ófeiminn handa við að
spyrja okkur spjörunum úr um
okkar nám. Enn meiri áhuga
hafði hann þó á forngrískum bók-
menntum, enda lifnaði yfir honum
þegar þær bárust í tal.
Eins einkennilegt og samtalið
var orðið kom mér mest á óvart
áhugi hans á íslenskum þýðingum
fornbókmenntanna. Hann sagði
eitthvað í ætt við þetta: „Þið lesið
þá væntanlega Hómer?“ Jújú, við
lásum valda kafla úr Hóm-
erskviðum. „En varla á frummál-
inu?“ spurði hann. Nei, svo langt
vorum við ekki komin. Við lásum
þýðingu. „Aha!“ sagði hann þá.
„Núna er ég mjög öfundsjúkur.
Ég hef heyrt að þið Íslendingar
eigið afar merkilega þýðingu á
Hómer.“
Ég var agndofa. Þótt ofan-
greint samtal hafi vissulega verið
fært í stílinn er engin lygi að
maðurinn vissi allt um Sveinbjörn
Egilsson og þýðingar hans á Hóm-
erskviðum, og tjáði okkur einlæga
öfund sína yfir að geta lesið þær á
móðurmáli okkar, íslensku. Var
hann öfundsjúkur út í íslensku
þjóðina vegna þess eins að hún
átti ákveðna þýðingu á erlendu
verki? Hvað með Njálu? Hvað með
Laxness? Hann minntist ekki á
Sjálfstætt fólk en vildi vita allt um
þýðingar Sveinbjarnar Egilssonar.
  
Næstu áramót eftir þetta
eftirminnilega samtal hopaði ég
reyndar af hólmi grískunámsins,
kláraði minn lestur á Hómer
heimafyrir og það sem meira er –
ég kynntist starfi þýðandans á
eigin skinni. Það er að mörgu
leyti vanmetið starf að snara bók-
menntum úr einu máli á annað.
Að þessu var ég ekki lengi að
komast. Þýðendur eru ekki bara
orðabækur á fótum heldur miklir
túlkendur verka, persóna og jú,