Jökull - 01.12.1989, Blaðsíða 75

Steinthórsson, S. 1966. Surtsey: Petrography and
chemistry. Surtsey Res. Progr. Rep. II, 77-86.
1967. Tvær nýjar C14 - aldursákvarðanir á ösku-
lögum úr Snæfellsjökli (in Icelandic). Náttúru-
frœðingurinn 37, 236-238.
Sæmundsson, K. 1982. Öskjur á virkum eldfjalla-
svæðum á íslandi. In: Thórarinsdóttir, H., Ó.H.
Óskarsson, S. Steinþórsson and Th. Einarsson
(ed.) Eldur er í norðri. Reykjavík, Sögufélag,
221-239.
Thorarinsson, S. 1944. Tefrokronologiska studier pá
Island (in Swedish). Geografiska Annaler 26, 1-
217.
1958. The Öræfajökull eruption of 1362. Acta
Naturalia Islandica 2(2), 1-99.
1966. Sitt af hverju um Surtseyjargosið. Nátt-
úrufræðingurinn 36,153-181.
1967. The eruptions of Hekla in historical times,
1-170. Societas Scientiarum Islandica, The Erup-
tion ofHekla 1947-1948 I. Reykjavík.
1968. Síðustu þættir Eyiaelda. Náttúrufrœðing-
urinn 38,113-135.
Thorarinsson, S., S. Steinthorsson, Th. Einarsson, H.
Kristmannsdottir and N. Oskarsson. 1973. The
eruption on Heimaey, Iceland. Nature 241, 372-
375.
Till, R. 1974. Statistical Methods for the Earth
Scientist. London, MacMillan, 154 pp.
Walker, G.P.L. and R. Croasdale. 1972. Characteris-
tics of some basaltic pyroclastics. Bulletin Vol-
canologique 35, 303-317.
Wilkinson, L. 1987. SYSTAT: The Systemfor Statis-
tics. Evanston, Illinois, SYSTAT Inc.
— 1988. SYGRAPH. Evanston, Illinois, SYSTAT
Inc.
^'ngg, Th. 1935. Beitráge zur Schotteranalyse (in
German). Schweiz. Min. Petr. Mitt. 15,39-140.
ÁGRIP
LÖGUN ÖSKUKORNA FRÁ NOKKRUM
ÍSLENSKUM ELDSTÖÐVUM
Greinin fjallar um mælingar á lögun öskukoma úr
nokkrum vel þekktum eldstöðvum á Islandi. Við
kortlagningu öskulaga og tengingar milli jarðvegs-
sniða er æskilegt að geta byggt greiningu einstakra
laga á sem flestum þáttum, svo sem þykkt, lit, efna-
samsetningu, komastærð og lögun komanna. Mark-
miðið með þeim mælingum, sem hér eru birtar var
að athuga, hvort lögun koma væri breytileg frá einni
eldstöð til annarrar eða frá einu gosi til annars, og
hvort unnt væri að tengja breytileikann við tegund
eldstöðvar, efnasamsetningu gjóskunnar eða ytri að-
stæður í eldgosi. I þessu skyni voru mæld 1760 korn
í 22 sýnum. Öll kornin samsvöruðu sandi að stærð-
inni til. Hugtakið lögun er nokkuð margþætt. I fyrsta
lagi nær það yfir þrívítt form, þannig að korn geta
verið ílöng, flöt o. s. frv. Innan jarðfræðinnar tíðkast
að mæla þrjá höfuðása til að meta form, en þeir eru
langás, miðás og skammás. Má hugsa sér að komið
sé lagt innan í stokk, þar sem lengd kornsins jafn-
gildir lengd hans, en miðásinn samsvarar þá breidd
og skammásinn þykkt stokksins. Algengt er að skipa
komum í fjóra aðalflokka eftir formi: kringlur (disc),
blöð (blade), klumbur (equant) og kefli (rod).
Ákveðin tölugildi, sem ákvarðast af lengdarhlutföll-
um ásanna afmarka hvem flokk. Innan setlagafræði
er algengt að nota klumbuformið (kúlu eða tening)
til viðmiðunar, þegar fjallað er um form, og er þá
reiknuð út kýlni (sphericity) komanna. í þriðja lagi
nær lögunarhugtakið yfir ávala (roundness) korna.
Ávali er mælikvarði á mýkt útlínanna. Að lokum má
nefna áferð (surface texture) korna, en erfitt er að
mæla þann eiginleika.
Mælingar okkar á formi öskukornanna leiða í ljós
að súru gjóskulögin innihalda fleiri keflis- eða nálar-
laga kom heldur en þau basísku, og er fylgnin við
kísilsýru tölfræðilega marktæk. Minnstur breytileiki
í formi koma innan sama lags er í gjósku frá
sprengigosum í sjó, vatni eða jökli. Þetta kemur vel
JÖKULL, No. 39, 1989 73