Jökull - 01.12.1991, Síða 66

Þorvaldur líklegt að gosið hefði við Mávahlíðar eftir
að land byggðist og að þaðan væri kominn hluti
Afstapahrauns.
Guðmundur Kjartansson (1954) varð fyrstur
jarðfræðinga til að kanna Kapelluhraun og Obrinnis-
hólabruna svo nokkru næmi. Taldi hann að Kapellu-
hraun og Óbrinnishólabruni væru mynduð í einu og
sama gosinu einhvern tíma á fyrstu öldum Islands-
byggðar, en Hellnahraun taldi hann eldra. Einnig taldi
Guðmundur farveg Kaldár hafa horfið undir Brunann.
í grein sinni um Búrfellshraun (Guðmundur
Kjartansson 1973) hugleiðir Guðmundur hvort
Hellnahraun og Hafnarfjarðarhraun séu eitt og sama
hraunið en tekur ekki afstöðu, vegna skorts á gögnum.
Jón Jónsson hefur nokkrum sinnum ritað um hraun
á svæðinu. I grein um gjallgígana Óbrinnishóla (Jón
Jónsson 1974) birti hann niðurstöður geislakolsákvar-
ðana á aldri gíganna og taldi hann þá vera liðlega
2100 ára gamla. Nafnið Óbrinnishólar bendir hins
vegar eindregið til að gígainir hafi einhvem tíma eftir
að land byggðist verið umflotnir hrauni. Jón Jónsson
(1978a, 1978b) hefur einnig látið ákvarða aldur
Kapelluhrauns með sömu aðferð og telur það runnið í
byrjun elleftu aldar.
Úr gígum nyrst í Undirhlíðum hefur runnið hraun
sem Jón Jónsson (1978a, 1983) nefnir Gvendarsels-
hraun. Undir því hefur hann fundið Landnámslagið
og út frá aldursgreiningu með geislakolsaðferð telur
Jón hraunið runnið á elleftu öld.
í framhaldi af þessum niðurstöðum hefur Jón
stungið upp á því að Ögmundarhraun, Kapelluhraun
og Gvendaiselshraun hafi öll orðið til í einni goshrinu
á fym hluta elleftu aldar (Jón Jónsson 1982, 1983).
Líkt og Guðmundur Kjartansson gerir Jón Jónsson
(1978a, 1983) ráð fyrir að Hellnahraun sé gamalt og
telur það runnið frá svonefndri Hrútagjárdyngju. Frá
henni em komin hraunin í Almenningum og þau
mynda reyndar alla ströndina milli Vatnsleysuvíkur
og Straumsvíkur.
Á jarðfræðikorti Náttúmfræðistofnunar og Land-
mælinga íslands af Suðvesturlandi (Kristján Sæmunds-
son og Sigmundur Einarsson 1980) em Kapelluhraun
og Gvendarselshraun sýnd eins og á korti Jóns
Jónssonar (1978a). Hraunið frá Óbrinnishólum er þar
talið eldra og Hellnahraun er einnig talið komið frá
Óbrinnishólum en ekki talið hluti af Hrútagjárdyngju.
Upptalning þessi sýnir að þótt fáir hafi glímt við
kortlagningu hraunanna á þessu svæði, þá hafa
niðurstöðurnar orðið æði fjölbreyttar.
4. GOSSPRUNGA KRÍSUVÍKURELDA
Gosspmngan og hraunin sem frá henni hafa runnið
em sýnd á 1. mynd. Eins og flestar gosspmngur á
Suðvesturlandi hefur hún meginstefnu nálægt
N45°A. Gjallhröngl syðst í austurhlíð Núpshlíðarháls
markar suðvesturenda gígaraðarinnar en norðaustur-
endinn er austanvert í norðausturenda Undirhlíða, á
móts við Helgafell ofan Hafnarfjarðar. Vegalengdin
milli enda sprungunnar er um 25 km.
Syðst í Núpshlíðarhálsi er austurhlíðin orpin gjalli
og hrauni sem sést vel af Isólfsskálavegi þar sem hann
liggur næst hálsinum. Gígaröðin liggur til norðausturs
í eða við vesturhlíð Móhálsadals, allt norður undir
Vigdísarvelli, fyrst slitrótt en síðan samfellt, og
sumstaðar er gígaröðin tvöföld. Um þremur kíló-
metmm sunnan Vigdísarvalla breytist stefnan skyndi-
lega; gígaröðin sveigir þvert yfir dalinn og fær síðan
mun norðlægari stefnu. Áfram liggur hún skástígt
norður með vesturhlíð Sveifluháls að Slögu og þaðan
slitrótt með Vigdísarhálsi að Traðarfjöllum og hefur þá
hliðrast aftur að Núpshlíðarhálsi. Gosspmngan liggur
um Traðarfjöll vestanverð og í dalverpinu milli þeirra
og Núpshlíðarháls. Á móts við Djúpavatn slitnar
gosspmngan en tekur sig upp aftur skammt norðan við
vatnið. Þar em nyrstu gígamir á suðurhluta sprung-
unnai' utan í Núpshlíðarhálsi, beint vestur af Hrútafelli.
Þar sem landið liggur hæst í Móhálsadal slitnar
gossprangan en hún tekur sig upp á ný skammt norðan
við Vatnsskarð, en þar er landið tekið að lækka
vemlega. Þaðan liggur gígaröðin, tvöföld á kafla en
nokkuð slitrótt, áfram til norðausturs vestan undir
móbergshryggnum Undirhlíðum. Skammt norðan
Bláfjallavegar sveigir gígaröðin upp í móbergið og
norðausturendi hennar, sem Jón Jónsson (1978a) hefur
nefnt Gvendarselsgíga, liggur austan undir nyrsta hluta
Undirhlíða, skammt sunnan við Kaldársel.
Skammt vestur af Mávahlíðum er um 400 m löng
gígaröð. Mjög er líklegt að hún hafi myndast í þessari
sömu goshrinu. Stefna gígaraðarinnar er um N60°A,
sem er urn 15° frávik frá meginstefnu gosspmng-
unnar.
64 JÖKULL, No. 41, 1991