Dagblaðið Vísir - DV - 24.10.2014, Blaðsíða 17

Fréttir 17Helgarblað 24.–27. október 2014
Traðkað á Tjáningarfrelsinu
n Dómstólar þurfa að taka dóma Mannréttindadómstóls Evrópu alvarlega n Sigur fyrir tjáningarfrelsið n Hanna Birna vill ræða um fjölmiðla
haft. Þannig að ég held að líklega
væri staðan óbreytt hvað það varð­
ar.“ Þá tekur Eiríkur fram að það
eigi eftir að reyna á og móta hver
sönnunarkrafan sé í þeim efnum.
Hraðar sveiflur
Eiríkur segir viðhorfin til tjáningar­
frelsismála hafa tilhneigingu til þess
að sveiflast hratt í samfélaginu. Inn­
an réttarkerfisins séu breytingarnar
miklu hægari og mýkri. „Það er viss
tilhneiging til þess að þetta gangi
aðeins í bylgjum. Eftir að mál Þor­
geirs Þorgeirssonar féll árið 1992
þá lögfestu menn Mannréttinda­
sáttmálann hér og breyttu stjórnar­
skránni í samræmi við hann. Í
kjölfarið kom talsverður fjöldi af
sýknudómum hér á landi.“ Upp
úr aldamótum var viðhorfið á þá
leið að þessum málum myndi fara
að fækka þar sem tjáningarfrelsið
hefði rímkað mjög mikið.
Dómur Mannréttindadómstóls
Evrópu í máli Karólínu Mónakó­
prinsessu hafi síðan haft sín áhrif.
„Þar komst Mannréttindadóm­
stóllinn að þeirri niðurstöðu að
ekki hefði verið gert nóg til að
tryggja hennar einkalíf. Í kjölfar­
ið komu dómar á svipuðum nót­
um hér á landi, þar á meðal „Bubbi
fallinn“­dómurinn sem byggði á
svipuðum grunnsjónarmiðum.
Hann tekur undir að það hafi verið
holskefla af slíkum málum fyrir ís­
lenskum dómstólum á síðustu
árum, þar á internetið vafalaust
sinn þátt en fjölmargir hafa verið
dæmdir fyrir bloggskrif og ummæli
á kommentakerfum vefmiðlanna.
„Þessi sjónarmið og mörkin
þarna á milli hafa tilhneigingu til
þess að sveiflast örlítið hjá dóm­
stólum en í almennri umræðu þá
sveiflast þau alveg öfganna á milli.
Í stjórnmálaumræðunni fer þetta
svo eftir því hvernig vindar blása.
Það var hérna um tíma, árið 2006,
sem þingmenn vildu setja ákvæði
um refsibætur í tilviki svona mála
en eftir hrunið breytast þeir vind­
ar og þá á að opna allt. Breiðari
myndin er hins vegar þannig að
auðvitað hefur tjáningarfrelsið
rýmkað mjög mikið, ef þú skoðar
síðustu fimmtíu ár, en ef þú skoð­
ar síðustu tíu til fimmtán ár, þá er
vafi.“ n
H
anna Birna Kristjánsdótt­
ir innanríkisráðherra seg­
ir kominn tíma til þess að
ræða fjölmiðla og umhverfi
þeirra í ljósi dóms Mannréttinda­
dóls Evrópu. Hún segir þó að frelsi
fjölmiðla fylgi ábyrgð. „Ég held
að það sé reyndar svo, virðulegur
forseti, að það sé ýmislegt í okk­
ar fjölmiðlaumhverfi og löggjöf
í kringum það og svo framvegis
sem við þurfum að brýna. Það er
líka þannig, háttvirtur þingmaður,
í þessu máli eins og öðru, að frelsi
fylgir ábyrgð.“
Róbert Marshall, þingmaður
Bjartrar framtíðar, vakti máls á
dómnum í óundirbúnum fyrir­
spurnatíma á Alþingi á fimmtu­
dagsmorgun og spurði Hönnu
Birnu hvort hún teldi stjórnvöld
þurfa að bregðast við tjáningar­
frelsisdómum yfir íslenska ríkinu
síðustu ár. „Mér þykja þessir dóm­
ar mjög mikilvægir enda er gríðar­
lega mikilvægt að blaðamenn
upplifi sig frjálsa og óhindraða í
því að hafa hluti eftir viðmælend­
um sínum,“ sagði Róbert. Gríðar­
lega mikilvægt væri að sporna við
þeim kælingaráhrifum sem svona
dómar hafa á blaðamenn. Þá væri
ljóst að Mannréttindadómstóllinn
gerði minni kröfur til sönnunar­
kröfu blaðamanna en Hæstiréttur
Íslands.
„Það er rétt sem háttvirtur
þingmaður bendir á að þessir
dómar sem vísað er til vekja ýms­
ar spurningar, spurningar sem ég
held að við þurfum að fara yfir og
átta okkur á og velta fyrir okkur,“
sagði Hanna Birna. „Í röksemd­
unum koma fram ákveðnir hlutir
sem ég held að við þurfum sem
samfélag að fara yfir. Það lýtur að
lögum um fjölmiðla, fjölmiðlalög­
gjöfinni sem er í landinu, hvort við
þurfum einhvern veginn að rýna
það og fara yfir það. Það heyrir
reyndar ekki undir mig sem ráð­
herra en ég held samt sem áður að
við þurfum að ræða það.“
„Frelsi fylgir ábyrgð“
Hanna Birna segir þurfa að brýna ýmislegt í fjölmiðlalöggjöfinni
M
ögulegar refsingar vegna móðgana
og ærumeiðinga eru þyngri á Íslandi
en í flestum löndum Evrópu. Þetta
kemur fram í skýrslu Alþjóðlegu fjöl­
miðlastofnunarinnar (IPI) sem kom út í sumar.
Þingflokkur Pírata hyggst leggja fram frumvarp
um lagabreytingu þess efnis að fangelsisrefs­
ingar vegna ærumeiðinga verði lagðar af.
Í skýrslu IPI sem birt var í ágúst eru bor­
in saman ákvæði um refsingar í mismunandi
löndum Evrópu í málum sem varða tjáningar­
frelsi íbúanna. Meðal þess sem kemur fram
er að mögulegar refsingar vegna móðgana og
ærumeiðinga eru þyngri á Íslandi en í flest­
um löndum Evrópu, en samkvæmt kafla um
ærumeiðingar og önnur brot á friðhelgi einka­
lífsins í 25. kafla almennra hegningarlaga seg­
ir að dæma megi einstaklinga í allt að tveggja
ára fangelsi fyrir að birta „ærumeiðandi að­
dróttun“. Ákvæðin um ærumeiðingar hafa
staðið nánast óbreytt frá því að þau voru sett
árið 1940 og byggja raunar á grunni enn eldri
laga, en frá þeim tíma hafa orðið gríðarlegar
breytingar á sviði mannréttinda og í viðhorfum
til tjáningarfrelsis.
Íslensk lög bjóða þá upp á þyngstu há­
marksrefsinguna fyrir að smána erlenda þjóð
eða þjóðarmerki, fána Evrópusambandsins
eða Evrópuráðsins opinberlega – allt að sex
ára fangelsi ef um alvarlegt brot er að ræða.
Enn fremur eru Íslendingar með eina þyngstu
refsinguna fyrir ærumeiðingar sem beint er að
látnu fólki. Einungis fjögur önnur ríki Evrópu
eru með jafnþung viðurlög við slíku athæfi.
„Það er ekki í takt við grundvallargildi lýð­
ræðisins að það séu fangelsisrefsingar við
tjáningarbrotum yfirhöfuð, jafnvel þótt þeim
refsingum sé ekki beitt. Það ætti ekki að vera
mikið mál fyrir Alþingi að afnema þessar fang­
elsisrefsingar á blaði fyrst enginn vilji er fyrir
því að beita þeim,“ sagði Helgi Hrafn Gunnars­
son, þingmaður Pírata, í samtali við DV í águst.
Hann sagði Pírata helst vilja líta til þingsá­
lyktunartillögu Eiríks Jónssonar lagaprófess­
ors frá árinu 2006 um að refsingar – fangelsis­
vist og sektir – vegna hvers kyns tjáningarbrota
verði aflagðar. Í rökstuðningi Eiríks kom fram
að refsingar vegna ærumeiðinga væru mis­
notaðar af valdhöfum víða um heim, meðal
annars til að þagga niður í pólitískum and­
stæðingum og loka þá inni. Núgildandi ákvæði
íslenskra laga eru þá jafnvel notuð sem rök­
semd fyrir því að slíkar aðgerðir teljist í lagi.
Ef slík ákvæði eru í lögum ríkja sem vilja
kenna sig við lýðræði og frjálslyndi, jafn­
vel þótt þau séu aldrei fullnýtt, geri það
þeim erfiðara um vik að gagnrýna aðgerðir
ríkja sem refsa einstaklingum grimmi­
lega fyrir að nýta tjáningarfrelsi sitt. Í
greinargerðinni sagði Eiríkur lög varð­
andi ærumeiðingar tæpast standast stjórnar­
skrána annars vegar, en í 73. grein hennar er
réttur einstaklinga til að láta í
ljós hugsanir sínar
varinn, og hins
vegar alþjóð­
legar skuld­
bindingar
Íslands á
sviði mann­
réttinda.
Fangelsi fyrir tjáningu
Allt að tveggja ára fangelsi fyrir að birta „ærumeiðandi aðdróttun“
Sigrar ríkið aftur Erla Hlyns-
dóttir, fyrrverandi blaðamaður
á DV, hefur í tvígang unnið mál
gegn íslenska ríkinu fyrir Mann-
réttindadómstól Evrópu. „Það er viss
tilhneiging til þess
að þetta gangi aðeins í
bylgjum.