Dagblaðið Vísir - DV - 24.10.2014, Blaðsíða 20

Dagblaðið Vísir - DV - 24.10.2014, Blaðsíða 20
Helgarblað 24.–27. október 201420 Fréttir Lögreglan getur ekki haft sjálfdæmi n Tíðari „slys“ þar sem lögreglan ber vopn n Opinber umræða um breytingar er nauðsynleg D r. Helgi Gunnlaugsson er pró- fessor í afbrotafræði við Há- skóla Íslands. Hann metur það svo að með upplýsingum DV og síðar annarra miðla um hríðskotabyssur í fórum lög- reglunnar og mögulega dreifingu þeirra til lögregluembætta um allt land og sömuleiðis í lögreglubíla, þyki þjóðinni og Alþingi sem komið hafi verið bakdyramegin að sér. Hann seg- ir að umræðan um meiriháttar stefnu- breytingu í vopnaburði og vopnabún- aði lögreglu verði að vera opin og að mörgu sé að hyggja. Jóhann Hauksson náði tali af Helga og bað hann meðal annars bera Ísland saman við aðrar þjóðir í þessum efnum. „Menn verða að gæta að mörgu í þessu sambandi. Þar er forvitnilegt að bera okkur saman við önnur Norður- lönd. Svíar hafa lengi haft mun harðari stefnu í vopnaburði lögreglu en Norð- menn sem fylgt hafa mildari stefnu. Reyndin er sú að slys, dauðsföll og önnur atvik sem tengjast vopnaburði eru mun tíðari í Svíþjóð en í Noregi. Þetta er í það minnsta umhugsunar- vert og beinir athygli að nauðsyn þess að stíga varlega til jarðar þegar taka á meiriháttar ákvarðanir um vopna- burð lögreglu. Þarna getur verið um að ræða einhvers konar stigmögnun.“ Einstakir atburðir geta hleypt öllu af stað „Við gætum verið að fórna þeirri hefð sem ríkt hefur í okkar friðsama samfé- lagi. Við þurfum að gera upp við okk- ur hvort við viljum stefnubreytingu í þessu efni. Við þurfum að athuga hvað það er sem kallar á breytta stefnu og við sjáum það kannski ekki alveg. Þetta er viðkvæmt. Við sjáum til dæmis varðandi þróun vopnabúnað- ar lögreglu í Evrópu að stigmögnunin hefur stjórnast að verulegu leyti af einstaka atburðum. Við höfum dæmi frá Danmörku fyrir nokkrum árum þegar skotið var á lögreglu af ein- hverjum úr Hells Angels. Þar varð stefnubreytingin nánast á einni nóttu. Spurningin er hvort það sé far- sælt. Er lögreglan sjálf tilbúin til þess? Það þarf að þjálfa lögreglumenn því þeir þurfa að vera í stakk búnir til að takast á við ýmis tilvik þar sem grípa þarf til vopna. Spurningin er hvort við eigum að stökkva til í kjölfar atburð- ar sem kannski gefur tilefni til þess að endurskoða málin. Svona einstak- ir atburðir hafa verið rannsakaðir og spyrja má hverju vopn eða vopna- burður lögreglu hefði breytt í slíkum aðstæðum. Það er alltaf undirliggj- andi að lögreglan á að sýna ákveðið umburðarlyndi og þolinmæði og reyna rökræður við menn sem ógna öryggi borgaranna. En þeir verða að geta gripið til harðari viðbragða í neyðartilvikum.“ Þegar lögregla fer að líkjast her Menn hafa nokkrar áhyggjur af því að ef lögreglan fer að verða eins og hálf- gildings her þá breytist ásýnd henn- ar í augum borgaranna. Þeir fara ef til vill að líta á hana sem einskonar ógn- un og sumir þeirra fara að bera þetta saman við alræði og lögregluríki, henni verði beitt með harðari hætti gegn andstöðuhópum og friðsöm- um mótmælum. Um þetta eru dæmi frá Spáni og víðar, segir Helgi. „Það er vitanlega til dæmi um leynilega starf- semi lögreglu sem vinnur óhæfu- verk á laun í nafni ríkisins. Það að sínu leyti tengist pólitískri spillingu og menn óttast vitanlega þess hátt- ar. Þetta er líka spurning um að þegar lögreglumaður er farinn að bera vopn og eitthvað gerist eins og þegar borg- ari féll í Hraunbænum í lögregluað- gerð þá eru lögregluþjónarnir í viss- um skilningi fulltrúar borgaranna þegar þeir skjóta. Lögreglumaður sem skýtur á annan borgara í lög- regluaðgerð gerir það í nafni sam- félagsins, hann er ekki bara eyland sem heyrir undir einn yfir mann. Við lifum í lýðræðissamfélagi og lög- reglan starfar í nafni okkar allra. Leiði lögregluaðgerð til dauða einhvers má kannski segja að við séum sjálf farin að framkvæma dauðarefsingu á staðnum. Mikill meirihluti Íslendinga er á móti dauðarefsingu. Þetta er ein af ástæðunum fyrir því að umræðan um þetta verður að vera opin. Við eig- um að ræða opið hvernig lögreglu við viljum hafa og hvaða stefnu hún eigi að fylgja vegna þess að hún starfar í nafni okkar allra.“ Skiptar skoðanir – skotgrafa- hernaður? Í umræðu á Alþingi skiptust menn í tvö horn; stjórnarandstæðingar sem gagnrýndu pukur og leynd og vildu opna umræðu og greiðan aðgang að upplýsingum um vopnavæðingu lögreglunnar og svo hinir sem virtu- st styðja aðgerðirnar og gagnrýndu fjölmiðla og þingmenn fyrir að leka upplýsingum um aðgerðir þeirra. Bentu á að við lifðum nú í hörðum heimi og lögreglan yrði að hafa svig- rúm til að bregðast við margvíslegum ógnunum. Helgi er afdráttarlaust þeirrar skoðunar að umræðan um lög- regluna eigi að vera opin. „Hún á að fara fram á vettvangi samfélagsins. En lögreglan á sjálf að vega og meta störf sín, hafa sínar heimildir og fylgja settum reglum. Lögreglan þarf að koma sjónarmiðum sínum til sinna yfirmanna og ráðherra þarf að bera ábyrgð gagnvart löggjafarvaldinu og samfélaginu. Þarna verður að vera samspil. Lögreglan verður að vega og meta hvaða viðbúnaður er nauðsyn- legur í hverju tilviki á vettvangi. Það stendur henni næst að meta þetta í löggæslustörfum og við að annast ör- yggi borgaranna. En lögreglan getur ekki farið fram ein og sér og haft sjálf- dæmi um þetta. Við búum ekki í al- ræðisríki. Við búum ekki í lögregluríki þar sem lögreglan að einhverju leyti er eins og ríki í ríkinu. Hún verður að sækja umboð til sinna yfirmanna; til ráðuneytis og Alþingis. Og hluti af því er almenn umræða.“ Helgi telur ekki farsælt að lög- reglan hafi sjálfdæmi um það í hverju umdæmi hvaða vopn hún ber eða hvernig fara eigi með þau. „Við eigum ekki að reka þetta rétt eins og hver lögreglustjóri hafi sjálfdæmi um vopnabúnað í sínu umdæmi. Miklu eðlilegra er að fram fari almenn stefnumótun um það hvernig þessu er háttað og lögreglan og yfirmenn hennar framfylgi slíkri stefnu. Þetta á ekki að vera háð geðþótta þannig að lögreglunni t.d. á Seyðisfirði þóknist að hafa hríðskotabyssu í bifreið sinni en þessu sé öðruvísi háttað annars staðar. Þetta býður heim geðþótta og því þarf að taka um þetta ákvarðanir á breiðum grundvelli. Þannig verður ábyrgðin miklu skýrari ef eitthvað kemur upp á. Að vísa þessu til sér- hvers lögreglustjóra er frekar losara- leg stjórnsýsla að mínu viti.“ Farsæl stefna í áratugi Helgi Gunnlaugsson segir það skipta mjög miklu máli að sú hefð sem hér hefur lengi ríkt í samskiptum almennings og lögreglu sé varð- veitt. „Við eigum að vera stolt af þeirri hefð. Ef hér á að verða stefnu- breyting, til dæmis í þá veru að setja hríðskotabyssur í allar lögreglubif- reiðar, þá verðum við að taka um- ræðuna um það hvort við viljum breyta eðli lögreglunnar. Íslenska lögreglan hefur verið mjög farsæl stofnun og kannski sú opinbera stofnun sem nýtur mesta traustsins í öllu landinu. Við megum ekki grafa að ástæðulausu undan því trausti. Lögreglan hefur verið í takti við þjóð- ina og við megum ekki fara fram úr okkur. Við þurfum að vera varfærin í þessu efni. Það verður líka að halda því til haga þegar rætt er um traust til lögreglunnar, að hún hefur farið mjög vel með vald sitt í gegnum tíðina. Við höfum verið með sérsveit sem starf- að hefur í um þrjátíu ár. Hún hafði aldrei beitt vopnum á vettvangi fyrr en í fyrra. Hún hefur talsvert vopna- búr, allt að 600 byssur, en hefur nán- ast aldrei beitt þeim. Að þessu leyti á lögreglan að baki mjög farsæla sögu. Og þá vaknar spurningin: Er einhver ástæða til að breyta stefnunni á ein- hvern róttækan hátt hvað þetta snert- ir? Erum við tilbúin til þess að fórna þessari farsælu sögu um samskipti lögreglunnar við borgarana? Við þurfum að minnsta kosti að stíga var- lega til jarðar í þeim efnum. Og ef hér á að gera breytingar á verður að fara fram umræða um það í samfélaginu öllu,“ segir Helgi og lýkur þar með máli sínu. n Sú mynd að Ísland sé land fárra afbrota hefur einkanlega byggst á mati þar sem skort hefur opinberar skýrslur og gögn um afbrot. Þar til nýlega hafa talnagögn lög- reglu ekki verið aðgengileg þar eð skráning hefur engin verið eða óregluleg af hálfu opinberra aðila. Af þessu leiðir að ekki hefur reynst auðvelt að draga upp nákvæma og sögulega mynd af afbrotum á Íslandi. Þetta hefur verið afbrotafræðilegum rannsóknum erfiður ljár í þúfu og gert þær jafnvel með öllu ómögulegar. Á síðari árum hefur þó skráning afbrota tekið framförum á sama tíma og athygli hefur beinst í ríkari mæli að afbrotum í samfélaginu. Talnagögn lögreglunnar úr samtímanum leiða í ljós að heildarfjöldi upplýstra afbrota er raunverulega umtalsvert minni en í mörgum öðrum löndum. Sem dæmi nam heildarfjöldi skráðra brota um 6.000 fyrir hverja 100.000 íbúa hér á landi á árunum 2000 til 2003. Fjöldinn var 9.000 í Dan- mörku á sama tímabili, 10.000 í Finnlandi og nær 14.000 í Svíþjóð. Á tímabilinu 2006 til 2008 var fjöldinn enn svipaður á Íslandi og árin 2000 til 2003, eða um 6.000 fyrir hverja 100.000 íbúa. Eldri skýrslur Interpol um upplýst afbrot sýna einnig að tíðni hvers kyns alvarlegra afbrota er lægri í Reykjavík en í öðrum höfðuðborgum Norðurlanda. Hér þarf að hafa í huga að vandasamt er að bera saman afbrot í alþjóðlegu samhengi á grundvelli opinnberra gagna um afbrot, svo sem lögreglugagna. Verklag við skýrslugerð er mismunandi frá landi til lands en það á einnig við um framkvæmd laga og þann hátt sem dómsmálayfirvöld hafa á skrán- ingu og skýrslugerð um glæpi og brotahegð- un. Þetta torveldar samanburðarrannsóknir á afbrotum. Jóhann Hauksson johannh@dv.is Afbrot og refsing á Íslandi á nýrri öld Úr riti eftir Helga Gunnlaugsson „En lögreglan getur ekki farið fram ein og sér og haft sjálfdæmi um þetta. Stigmögnun Helgi Gunnlaugsson prófessor: Stigmögnunin í vopna- búnaði lögreglu hefur stjórnast að verulegu leyti af einstaka atburðum.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.