Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Blaðsíða 79

Hvertstefnir í íslenskri setningagerð?
77
Það varbarið mig og Það varskilið migeftir20 og skýrir þau svo að þar komi
djúpgerðarandlag þolmyndarsetningar fyrir í andlagsstöðu og með fall-
merkingu andlags (1982:242, n. 45). En líklega komst setningagerðin fyrst
í hámæli eftir að Helgi Skúli Kjartansson sagnfræðingur fjallaði um hana
í tímaritsgrein og kallaði hana „nýstárlega þolmynd í barnamáli“ (1991).
Síðan hefur hún oftast verið kölluð „nýja þolmyndin" þótt Sigríður
Sigurjónsdóttir og Joan Maling hafi fært rök að því (2001) að hún væri
frekar ópersónuleg germynd en þolmynd í eðli sínu og telji þess vegna
eðlilegra að kalla þetta „nýju ópersónulegu setningagerðina“ (sjá ítarlega
umræðu hjá Einari Frey Sigurðssyni 2012). Þessi setningagerð var
könnuð nokkuð vandlega í Tilbrigðaverkefninu, bæði með leppnum það
og án hans. Helstu dæmi með leppnum það eru sýnd í (8):21
(8) a. T1031
b. T1093
c. T1005
d. T1006
e. T1019
f. T1038
g. T1043
h. T1055
i. T1051
j. T1114
Einhverjir voru að stríða stelpu á hjóli.
Það var hrint stelpunni af hjólinu svo hún meiddist.
Oli litli varð fyrir einelti.
Það var strítt honum á hverjum degi.
Einhver maður réðstá dyravörðinn á skemmtistaðnum.
Það var rekið manninn út af staðnum.
Jón felldi Tomma til að koma í veg fyrir mark.
Það var strax dæmt vítaspyrnu.
Allirhljóta að hafa verið orðnir mjögsvangir.
Það var borðað svo margar kjötbollur.
Anna hrakli á markmanninn.
Það var strax rekið hana út af.
Gunnar eldaði matinn, Jóna lagði á borðið.
Það var beðið mig að vaska upp.
Eg nennti ekki út í búð igœr.
Það var skammað mig fyrir letina.
Oli og Jón lentu í slagsmálum í skólanum í dag.
Jón var sendur heim en það var bara skammað Ola.
Nemendurnir voru fullir á skólaballinu.
Það voru nokkrir reknir en bara áminnt aðra.
Niðurstöður úr mati þátttakenda á þessum dæmum eru sýndar í töflu 4
(sbr. TilbrigðiII, 8. kafli):
20 Fyrra dæmið segir hann að Þórunn Blöndal hafi bent sér á en það síðara Jóhann S.
Hannesson.
21 Dæmi án leppsins (t.d. Hvað varpantað marga miða?, Þá er barahaldið veislu) fengu
hliðstæða dóma (sbr. Tilbrigði 11, 8. kafli) svo þeim er sleppt hér til einföldunar.